DOI Artikel:
Buchenfeld, Irena: Jan Bukowski w Towarzystwie "Polska Sztuka Stosowana" (1901-1934?) w świetle najnowszych ustaleń
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70757#0092
91
z zajmowanego stanowiska95. Niezmiennie jednak TPSS in-
teresowało się reformą Muzeum, a nawet uzyskało od Rady
Miasta Krakowa gwarancję znalezienia siedziby w jego
przyszłym budynku96.
Zacieśnianiu na powrót więzi łączących Muzeum
i TPSS sprzyjała wspólna inicjatywa, jaką była budowa
nowego gmachu. Artyści związani z Towarzystwem przy-
gotowali całościowy plan budowli przy ul. Smoleńsk 9.
Znana krakowska spółka, architekci Tadeusz Stryj eński
i Franciszek Mączyński, zaprojektowała dwuskrzydłowy,
modernistyczny gmach o konstrukcji z zastosowaniem
żelbetu, który pomieścił - jak głosi fryz inskrypcyjny na
fasadzie budynku zaprojektowany przez Józefa Czajkow-
skiego i Wojciecha Jastrzębowskiego - „MIEJSKIE MU-
ZEUM TECHNICZNO-PRZEMYSŁOWE I INSTYTUT
POPIERANIA PRZEMYSŁU I RZEMIOSŁ”. Czajkowski
zaprojektował także kute balustrady balkonów i klatki
schodowej oraz gabinet dyrektora, a ornamentalne witra-
że, które ozdobiły okna klatki schodowej, projektu Hen-
ryka Uziembły, wykonano w zakładzie Żeleńskiego. Rea-
lizacja przedsięwzięcia, będącego przykładem zbiorowego
działania kilku grup artystów, zamyka się w latach 1909-
1913. Na ostatni rok prac przypada powstanie Warszta-
tów Krakowskich97 i to im dyrekcja Muzeum powierzyła
przygotowanie projektów wnętrz i mebli. Salę wykładową
zaprojektował Wojciech Jastrzębowski, a bibliotekę z czy-
telnią - Karol Homolacs. Realizacją ich wizji zajęli się -
pod kierunkiem projektodawców - krakowscy rzemieśl-
nicy, co stworzyło nowe możliwości współpracy zbioro-
wej. Warsztaty poprzez zaproponowanie nowatorskiej
koncepcji funkcjonalnych, pozbawionych zbędnych de-
koracji wnętrz miały istotny wpływ na ostateczny charak-
ter gmachu, a pierwsze zlecenie - jak akcentuje Huml -
„wykonane w dość krótkim czasie i przy niewielkich na-
kładach finansowych, stało się okazją do wypróbowania
własnych sił artystycznych i technicznych oraz krajowych
surowców”98.
Tadeusz Stryjeński, projektując gmach Muzeum, za-
mierzał umieścić w nim, „jak w ulu, grupy już czynne
i działające [...], które by swoim życiem i energią pocią-
gały i podniecały [rozwój przemysłu artystycznego]”99.
Plany te objęły również Towarzystwo „Polska Sztuka Sto-
sowana”, z którym łączyła Muzeum nie tylko postać Jerze-
95 R Sprawozdanie Towarzystwa, s. 5-7 (jak w przyp. 92). Szerzej na
temat projektu Benisa, jak i działań Stryjeńskiego: Z. Beiersdorf,
Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 152-156 (jak w przyp. 88).
96 A. Wójcik, Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, s. 92 (jak
w przyp. 30).
97 Geneza i działalność Warsztatów Krakowskich są rozpoznane
dzięki badaniom Ireny Huml, zob. eadem, Warsztaty Krakowskie,
Wrocław 1973 (= Studia z Historii Sztuki, 18) oraz wersja uzupeł-
niona i rozszerzona, z której głównie korzystałam: eadem, War-
sztaty Krakowskie (jak w przyp. 85).
98 Eadem, Polska sztuka stosowana XX wieku, s. 52 (jak w przyp. 48).
99 Cyt. za: Z. Beiersdorf, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 160
(jak w przyp. 88).
go Warchałowskiego, ale przede wszystkim wspólne idee
i przedsięwzięcia. Według Zbigniewa Beiersdorfa TPSS
utraciło swoje miejsce na rzecz nowo powstałych War-
sztatów Krakowskich100. Tak się jednak nie stało. W no-
wym gmachu - siedzibie Muzeum, rozpoczynającego
kolejny rozdział swojej wszechstronnej działalności pod
przewodnictwem dyrektora placówki inż. Stanisława Til-
la - pomieszczono obydwa stowarzyszenia, przy czym
dla Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” adres „Smo-
leńsk 9” pozostał aktualny na dłużej, bo przynajmniej do
końca lat dwudziestych XX wieku.
Jak już wspomniano, realizacja wnętrz Muzeum Tech-
niczno-Przemysłowego była pierwszą wspólną inicjaty-
wą artystów TPSS i Warsztatów. Wojciech Jastrzębowski,
członek obu ugrupowań, tak po latach wspominał począt-
ki tej kooperatywy:
Na rok przed pierwszą wojną światową, gdy „Warszta-
ty Krakowskie” w całej pełni pracowały, obejmując swą
działalnością Muzeum przemysłowe i zyskując coraz
więcej przyjaciół i zwolenników, „Polska Sztuka Stoso-
wana”, po niewątpliwych sukcesach „Wystawy Archi-
tektury i Wnętrz w otoczeniu ogrodowym”, zwróciła się
do nas z propozycją utworzenia wspólnego frontu pra-
cy nad podniesieniem polskiej kultury plastycznej. [...]
My ze swej strony nie tailiśmy się z tym, że na zbieranie
przedmiotów sztuki ludowej, na powiększenie zbiorów,
na wydawnictwa propagandowe nie pójdziemy, na to
nam czasu szkoda, chcemy pracować jako plastycy i wy-
twarzać przedmioty sztuki we własnych warsztatach.
Weszliśmy gremialnie do zarządu P. S. S., zbiory prze-
kazaliśmy do Muzeum Przemysłowego do depozytu,
wydawnictwa i książki do biblioteki. Czasy wojny [...]
przerwały dość oficjalną na razie przyjaźń. Dopiero po
wojnie, gdyśmy wspólnymi siłami organizowali Szkołę
Sztuk Pięknych w Warszawie, przyjaźń ta scementowała
się należycie101.
Ostatnie zdanie prowokuje do rozeznania owych
wspólnych działań, które doprowadziły do zacieśnienia
relacji łączących dwa krakowskie stowarzyszenia w okre-
sie międzywojennym. Skoro nie może być mowy o zakoń-
czeniu działalności TPSS tuż przed wybuchem Wielkiej
Wojny, należy odpowiedzieć na kilka pytań. W jakiej for-
mie TPSS funkcjonowało od 1914 roku? Czym zajmowali
się jego członkowie? Jakie cele realizowało Towarzystwo
w nowej sytuacji politycznej? I wreszcie: jaki był udział
Jana Bukowskiego w przedsięwzięciach podejmowanych
przez ugrupowanie?
Dalsza część artykułu jest pierwszą próbą rekonstruk-
cji dziejów TPSS od momentu, w którym wstrzymano
druk corocznych sprawozdań Towarzystwa, szczegóło-
wo relacjonujących i komentujących jego działalność,
100 Ibidem, s. 161-162.
101 W. Jastrzębowski, Geneza, program i wyniki działalności „War-
sztatów Krakowskich” i „Ładu”, „Polska Sztuka Ludowa”, 6, 1952,
nr 1, s. 19.
z zajmowanego stanowiska95. Niezmiennie jednak TPSS in-
teresowało się reformą Muzeum, a nawet uzyskało od Rady
Miasta Krakowa gwarancję znalezienia siedziby w jego
przyszłym budynku96.
Zacieśnianiu na powrót więzi łączących Muzeum
i TPSS sprzyjała wspólna inicjatywa, jaką była budowa
nowego gmachu. Artyści związani z Towarzystwem przy-
gotowali całościowy plan budowli przy ul. Smoleńsk 9.
Znana krakowska spółka, architekci Tadeusz Stryj eński
i Franciszek Mączyński, zaprojektowała dwuskrzydłowy,
modernistyczny gmach o konstrukcji z zastosowaniem
żelbetu, który pomieścił - jak głosi fryz inskrypcyjny na
fasadzie budynku zaprojektowany przez Józefa Czajkow-
skiego i Wojciecha Jastrzębowskiego - „MIEJSKIE MU-
ZEUM TECHNICZNO-PRZEMYSŁOWE I INSTYTUT
POPIERANIA PRZEMYSŁU I RZEMIOSŁ”. Czajkowski
zaprojektował także kute balustrady balkonów i klatki
schodowej oraz gabinet dyrektora, a ornamentalne witra-
że, które ozdobiły okna klatki schodowej, projektu Hen-
ryka Uziembły, wykonano w zakładzie Żeleńskiego. Rea-
lizacja przedsięwzięcia, będącego przykładem zbiorowego
działania kilku grup artystów, zamyka się w latach 1909-
1913. Na ostatni rok prac przypada powstanie Warszta-
tów Krakowskich97 i to im dyrekcja Muzeum powierzyła
przygotowanie projektów wnętrz i mebli. Salę wykładową
zaprojektował Wojciech Jastrzębowski, a bibliotekę z czy-
telnią - Karol Homolacs. Realizacją ich wizji zajęli się -
pod kierunkiem projektodawców - krakowscy rzemieśl-
nicy, co stworzyło nowe możliwości współpracy zbioro-
wej. Warsztaty poprzez zaproponowanie nowatorskiej
koncepcji funkcjonalnych, pozbawionych zbędnych de-
koracji wnętrz miały istotny wpływ na ostateczny charak-
ter gmachu, a pierwsze zlecenie - jak akcentuje Huml -
„wykonane w dość krótkim czasie i przy niewielkich na-
kładach finansowych, stało się okazją do wypróbowania
własnych sił artystycznych i technicznych oraz krajowych
surowców”98.
Tadeusz Stryjeński, projektując gmach Muzeum, za-
mierzał umieścić w nim, „jak w ulu, grupy już czynne
i działające [...], które by swoim życiem i energią pocią-
gały i podniecały [rozwój przemysłu artystycznego]”99.
Plany te objęły również Towarzystwo „Polska Sztuka Sto-
sowana”, z którym łączyła Muzeum nie tylko postać Jerze-
95 R Sprawozdanie Towarzystwa, s. 5-7 (jak w przyp. 92). Szerzej na
temat projektu Benisa, jak i działań Stryjeńskiego: Z. Beiersdorf,
Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 152-156 (jak w przyp. 88).
96 A. Wójcik, Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, s. 92 (jak
w przyp. 30).
97 Geneza i działalność Warsztatów Krakowskich są rozpoznane
dzięki badaniom Ireny Huml, zob. eadem, Warsztaty Krakowskie,
Wrocław 1973 (= Studia z Historii Sztuki, 18) oraz wersja uzupeł-
niona i rozszerzona, z której głównie korzystałam: eadem, War-
sztaty Krakowskie (jak w przyp. 85).
98 Eadem, Polska sztuka stosowana XX wieku, s. 52 (jak w przyp. 48).
99 Cyt. za: Z. Beiersdorf, Muzeum Techniczno-Przemysłowe, s. 160
(jak w przyp. 88).
go Warchałowskiego, ale przede wszystkim wspólne idee
i przedsięwzięcia. Według Zbigniewa Beiersdorfa TPSS
utraciło swoje miejsce na rzecz nowo powstałych War-
sztatów Krakowskich100. Tak się jednak nie stało. W no-
wym gmachu - siedzibie Muzeum, rozpoczynającego
kolejny rozdział swojej wszechstronnej działalności pod
przewodnictwem dyrektora placówki inż. Stanisława Til-
la - pomieszczono obydwa stowarzyszenia, przy czym
dla Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” adres „Smo-
leńsk 9” pozostał aktualny na dłużej, bo przynajmniej do
końca lat dwudziestych XX wieku.
Jak już wspomniano, realizacja wnętrz Muzeum Tech-
niczno-Przemysłowego była pierwszą wspólną inicjaty-
wą artystów TPSS i Warsztatów. Wojciech Jastrzębowski,
członek obu ugrupowań, tak po latach wspominał począt-
ki tej kooperatywy:
Na rok przed pierwszą wojną światową, gdy „Warszta-
ty Krakowskie” w całej pełni pracowały, obejmując swą
działalnością Muzeum przemysłowe i zyskując coraz
więcej przyjaciół i zwolenników, „Polska Sztuka Stoso-
wana”, po niewątpliwych sukcesach „Wystawy Archi-
tektury i Wnętrz w otoczeniu ogrodowym”, zwróciła się
do nas z propozycją utworzenia wspólnego frontu pra-
cy nad podniesieniem polskiej kultury plastycznej. [...]
My ze swej strony nie tailiśmy się z tym, że na zbieranie
przedmiotów sztuki ludowej, na powiększenie zbiorów,
na wydawnictwa propagandowe nie pójdziemy, na to
nam czasu szkoda, chcemy pracować jako plastycy i wy-
twarzać przedmioty sztuki we własnych warsztatach.
Weszliśmy gremialnie do zarządu P. S. S., zbiory prze-
kazaliśmy do Muzeum Przemysłowego do depozytu,
wydawnictwa i książki do biblioteki. Czasy wojny [...]
przerwały dość oficjalną na razie przyjaźń. Dopiero po
wojnie, gdyśmy wspólnymi siłami organizowali Szkołę
Sztuk Pięknych w Warszawie, przyjaźń ta scementowała
się należycie101.
Ostatnie zdanie prowokuje do rozeznania owych
wspólnych działań, które doprowadziły do zacieśnienia
relacji łączących dwa krakowskie stowarzyszenia w okre-
sie międzywojennym. Skoro nie może być mowy o zakoń-
czeniu działalności TPSS tuż przed wybuchem Wielkiej
Wojny, należy odpowiedzieć na kilka pytań. W jakiej for-
mie TPSS funkcjonowało od 1914 roku? Czym zajmowali
się jego członkowie? Jakie cele realizowało Towarzystwo
w nowej sytuacji politycznej? I wreszcie: jaki był udział
Jana Bukowskiego w przedsięwzięciach podejmowanych
przez ugrupowanie?
Dalsza część artykułu jest pierwszą próbą rekonstruk-
cji dziejów TPSS od momentu, w którym wstrzymano
druk corocznych sprawozdań Towarzystwa, szczegóło-
wo relacjonujących i komentujących jego działalność,
100 Ibidem, s. 161-162.
101 W. Jastrzębowski, Geneza, program i wyniki działalności „War-
sztatów Krakowskich” i „Ładu”, „Polska Sztuka Ludowa”, 6, 1952,
nr 1, s. 19.