DOI article:
Buchenfeld, Irena: Jan Bukowski w Towarzystwie "Polska Sztuka Stosowana" (1901-1934?) w świetle najnowszych ustaleń
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70757#0096
95
nekropolii121. Podobną działalność wojenną prowadził
inny członek TPSS, Jan Szczepkowski, który zaprojekto-
wał szereg monumentalnych cmentarzy, m.in. w Biesnej,
Bogoniowicach, Ciężkowicach, Łużnej czy Ostruszy.
W skład komisji konkursu na nagrobki, którą two-
rzyli: Józef Czajkowski, Józef Gałęzowski, Wacław Krzy-
żanowski, Franciszek Mączyński, Józef Mehoffer, Ludwik
Puszet, Stanisław Till i Jerzy Warchałowski, wszedł także
Jan Bukowski. Artysta jesienią 1915 roku, po rocznym po-
bycie w Pradze122, powrócił do Krakowa i od razu zaan-
gażował się w działalność na rzecz TPSS. Równocześnie
przystąpił do kontynuacji (rozpoczętych jeszcze w czerw-
cu 1914 roku) prac nad dekoracją malarską wnętrz je-
zuickiego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
w Krakowie. Wraz z firmą Karola Orleckiego udało się
przeprowadzić do końca 1915 roku jedynie polichromie
sklepień nawy głównej, po czym działania zostały ponow-
nie wstrzymane i dopiero na początku 1918 roku zakoń-
czono pierwszy etap szeroko zakrojonych prac wykona-
nia projektów artysty123. Trudno dzisiaj rozstrzygnąć, czy
inny projekt Bukowskiego, rozpoczęty jeszcze przed woj-
ną, doczekał się realizacji. Mowa o planowanej dekoracji
malarskiej kościoła pw. śś. Piotra i Pawła w Zawierciu. Na
łamach „Głosu Narodu” z kwietnia 1914 roku Józef Trep-
ka donosił:
Obecnie nad upiększeniem [...] kościoła parafialnego
w Zawierciu, w Kongresówce [...] pracuje dwóch ar-
tystów krakowskich, a mianowicie prof. Jan Bukowski
i prof. Jan Raszka. Pierwszy z nich [...] zaprojektował
do pomienionego wyżej kościoła polichromię i wielki
ołtarz, do którego znów figury i płaskorzeźby wykonu-
je drugi. Polichromia, której projekty oglądałem w pra-
cowni prof. Bukowskiego, imponuje siłą barw i bogac-
twem motywów, projekt zaś szafiastego ołtarza uderza
swą nowością pomysłu124.
121 Uziembło obok m.in. Leopolda Gottlieba, Karola Maszkowskie-
go, Stanisława Jankowskiego, Jana Rembowskiego, Włodzimierza
Koniecznego, Kazimierza Młodzianowskiego, Zygmunta Rozwa-
dowskiego, Kajetana Stefanowicza czy Leona Wyczółkowskie-
go był uznanym kronikarzem Legionów, który pozostawił szereg
prac rysunkowych i malarskich dokumentujących zarówno dzia-
łania wojenne, jak i ich uczestników.
122 O tym wciąż jeszcze mało zbadanym okresie w życiu Bukowskie-
go pisze jego syn, Marcin, relacjonując m.in. przyjaźń z wybitnym
czeskim skrzypkiem Jaroslavem Kocyanem oraz spotkania z Lu-
cjanem Rydlem, którego działania wojenne również zmusiły do
wyjazdu do Pragi. Por. M. Bukowski, O Janie Bukowskim, s. 165-
166 (jak w przyp. 26).
123 Szczegółowo na temat prac Bukowskiego w kościele Jezuitów,
które poza dekoracją malarską wnętrza objęły m.in.: mozaiki
w ołtarzu głównym i kaplicy Ducha Świętego, boazerie, konfe-
sjonały oraz wspomniane już witraże, pisze: I. Buchenfeld-Ka-
mińska, Ścienne malarstwo sakralne, s. 246-253 (jak w przyp. 1).
124 J.T. [J. Trepka], Nauka. Literatura. Sztuka. Z pracowni naszych
artystów, „Głos Narodu”, 1914, nr 78, s. 5.
Wydaje się, że przedsięwzięcie to pozostało - jak
i dzieła innych artystów z kręgu TPSS niezrealizowane
z powodu wybuchu wojny125 - jedynie w projektach (dzi-
siaj zresztą zaginionych). Przemawia za tym fakt, że po
drugiej wojnie światowej kościół odremontowano, a jego
wnętrze wyposażono na nowo, zdobiąc witrażami i deko-
racją malarską (projektu prof. Adama Stalony-Dobrzań-
skiego). Trudno bowiem uznać, że pozbyto się „polichro-
mii” Bukowskiego, zwłaszcza zaś monumentalnego ołta-
rza z rzeźbami Raszki126.
Działalność wojenna Jana Bukowskiego pozostaje ciąg-
le mało rozpoznana. Z aktywności artysty wskazać moż-
na jego udział w wystawach. I tak w grudniu 1915 roku
prezentował swoje prace na XIX Wystawie Towarzystwa
Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, a niemal dokład-
nie dwa lata później na wystawie w krakowskim domu
Pod Krzyżem zorganizowanej przez Powszechny Zwią-
zek Artystów Polskich. Podczas tej ostatniej udostępnio-
no artyście osobną salę, która pomieściła ekspozycję pro-
jektów polichromii m.in. kościołów: św. Józefa i Jezuitów
w Krakowie, w Bochni, Skrzyszowie i Zawierciu, a także
kaplicy z Wystawy Architektury i Wnętrz w Otoczeniu
Ogrodowym. Znalazły się tam również: ołtarz dla kościo-
ła w Zawierciu, „wystawiony zarówno w kartonach, jak
i plastycznym modelu (1.30 m wys.)”, oraz karton witrażo-
wy „Matka Boska Ostrobramska”, projekt niedookreślonej
ambony i prace drukarskie127.
Wystawione dzieła, ograniczone do realizacji sprzed
wybuchu wojny, świadczyć by mogły o zarzuconej przez
artystę działalności artystycznej. Nic jednak bardziej myl-
nego. Jeszcze w trakcie pobytu w Pradze Bukowski po-
mimo trudnych warunków materialnych prowadził oży-
wioną pracę w wynajętej przy ul. Tfebickeho 12-14 pra-
cowni malarskiej. Plon tej aktywności stanowiło kilkana-
ście obrazów olejnych, a także akwarele, rysunki i szkice.
„Były to - jak wspominał Marcin Bukowski - małych
rozmiarów widoki z ogrodów Kinskych, pięknego parku
dawnego Zwierzyńca Królewskiego (Kralovska obora),
parę widoków ze starej Pragi”, a także portrety, m.in. mat-
ki krakowskiego architekta Kazimierza Wyczyńskiego
oraz śpiewaczki opery praskiej Marii Boguckiej128.
125 Chyba najlepiej opracowanym naukowo takim dziełem jest pro-
jekt Józefa Mehoffera dekoracji malarskiej kaplicy Jana III Sobie-
skiego w kościele św. Józefa na Kahlenbergu. Zob. m.in. B. Stu-
dziżba-Kubalska, Kwestia realizacji Mehofferowskich projektów
dekoracji malarskiej kaplicy Jana III Sobieskiego w kościele na Kah-
lenbergu, 1911-1914, w świetle zachowanych archiwaliów, „Zeszyty
Historyczno-Teologiczne. Rocznik Zmartwychwstańców”, 2016,
nr 22, s. 169-188.
126 Por. Zawiercie - parafia św. Ap. Piotra i Pawła, [w:] Katalog koś-
ciołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej 1978, Częstocho-
wa 1978, s. 541.
127 bol., Z malarstwa religijnego. Wystawa w krakowskim Związku
artystów polskich, „Głos Narodu”, 1917, nr 281, s. 2.
128 M. Bukowski, O Janie Bukowskim, s. 165 (jak w przyp. 26).
nekropolii121. Podobną działalność wojenną prowadził
inny członek TPSS, Jan Szczepkowski, który zaprojekto-
wał szereg monumentalnych cmentarzy, m.in. w Biesnej,
Bogoniowicach, Ciężkowicach, Łużnej czy Ostruszy.
W skład komisji konkursu na nagrobki, którą two-
rzyli: Józef Czajkowski, Józef Gałęzowski, Wacław Krzy-
żanowski, Franciszek Mączyński, Józef Mehoffer, Ludwik
Puszet, Stanisław Till i Jerzy Warchałowski, wszedł także
Jan Bukowski. Artysta jesienią 1915 roku, po rocznym po-
bycie w Pradze122, powrócił do Krakowa i od razu zaan-
gażował się w działalność na rzecz TPSS. Równocześnie
przystąpił do kontynuacji (rozpoczętych jeszcze w czerw-
cu 1914 roku) prac nad dekoracją malarską wnętrz je-
zuickiego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
w Krakowie. Wraz z firmą Karola Orleckiego udało się
przeprowadzić do końca 1915 roku jedynie polichromie
sklepień nawy głównej, po czym działania zostały ponow-
nie wstrzymane i dopiero na początku 1918 roku zakoń-
czono pierwszy etap szeroko zakrojonych prac wykona-
nia projektów artysty123. Trudno dzisiaj rozstrzygnąć, czy
inny projekt Bukowskiego, rozpoczęty jeszcze przed woj-
ną, doczekał się realizacji. Mowa o planowanej dekoracji
malarskiej kościoła pw. śś. Piotra i Pawła w Zawierciu. Na
łamach „Głosu Narodu” z kwietnia 1914 roku Józef Trep-
ka donosił:
Obecnie nad upiększeniem [...] kościoła parafialnego
w Zawierciu, w Kongresówce [...] pracuje dwóch ar-
tystów krakowskich, a mianowicie prof. Jan Bukowski
i prof. Jan Raszka. Pierwszy z nich [...] zaprojektował
do pomienionego wyżej kościoła polichromię i wielki
ołtarz, do którego znów figury i płaskorzeźby wykonu-
je drugi. Polichromia, której projekty oglądałem w pra-
cowni prof. Bukowskiego, imponuje siłą barw i bogac-
twem motywów, projekt zaś szafiastego ołtarza uderza
swą nowością pomysłu124.
121 Uziembło obok m.in. Leopolda Gottlieba, Karola Maszkowskie-
go, Stanisława Jankowskiego, Jana Rembowskiego, Włodzimierza
Koniecznego, Kazimierza Młodzianowskiego, Zygmunta Rozwa-
dowskiego, Kajetana Stefanowicza czy Leona Wyczółkowskie-
go był uznanym kronikarzem Legionów, który pozostawił szereg
prac rysunkowych i malarskich dokumentujących zarówno dzia-
łania wojenne, jak i ich uczestników.
122 O tym wciąż jeszcze mało zbadanym okresie w życiu Bukowskie-
go pisze jego syn, Marcin, relacjonując m.in. przyjaźń z wybitnym
czeskim skrzypkiem Jaroslavem Kocyanem oraz spotkania z Lu-
cjanem Rydlem, którego działania wojenne również zmusiły do
wyjazdu do Pragi. Por. M. Bukowski, O Janie Bukowskim, s. 165-
166 (jak w przyp. 26).
123 Szczegółowo na temat prac Bukowskiego w kościele Jezuitów,
które poza dekoracją malarską wnętrza objęły m.in.: mozaiki
w ołtarzu głównym i kaplicy Ducha Świętego, boazerie, konfe-
sjonały oraz wspomniane już witraże, pisze: I. Buchenfeld-Ka-
mińska, Ścienne malarstwo sakralne, s. 246-253 (jak w przyp. 1).
124 J.T. [J. Trepka], Nauka. Literatura. Sztuka. Z pracowni naszych
artystów, „Głos Narodu”, 1914, nr 78, s. 5.
Wydaje się, że przedsięwzięcie to pozostało - jak
i dzieła innych artystów z kręgu TPSS niezrealizowane
z powodu wybuchu wojny125 - jedynie w projektach (dzi-
siaj zresztą zaginionych). Przemawia za tym fakt, że po
drugiej wojnie światowej kościół odremontowano, a jego
wnętrze wyposażono na nowo, zdobiąc witrażami i deko-
racją malarską (projektu prof. Adama Stalony-Dobrzań-
skiego). Trudno bowiem uznać, że pozbyto się „polichro-
mii” Bukowskiego, zwłaszcza zaś monumentalnego ołta-
rza z rzeźbami Raszki126.
Działalność wojenna Jana Bukowskiego pozostaje ciąg-
le mało rozpoznana. Z aktywności artysty wskazać moż-
na jego udział w wystawach. I tak w grudniu 1915 roku
prezentował swoje prace na XIX Wystawie Towarzystwa
Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, a niemal dokład-
nie dwa lata później na wystawie w krakowskim domu
Pod Krzyżem zorganizowanej przez Powszechny Zwią-
zek Artystów Polskich. Podczas tej ostatniej udostępnio-
no artyście osobną salę, która pomieściła ekspozycję pro-
jektów polichromii m.in. kościołów: św. Józefa i Jezuitów
w Krakowie, w Bochni, Skrzyszowie i Zawierciu, a także
kaplicy z Wystawy Architektury i Wnętrz w Otoczeniu
Ogrodowym. Znalazły się tam również: ołtarz dla kościo-
ła w Zawierciu, „wystawiony zarówno w kartonach, jak
i plastycznym modelu (1.30 m wys.)”, oraz karton witrażo-
wy „Matka Boska Ostrobramska”, projekt niedookreślonej
ambony i prace drukarskie127.
Wystawione dzieła, ograniczone do realizacji sprzed
wybuchu wojny, świadczyć by mogły o zarzuconej przez
artystę działalności artystycznej. Nic jednak bardziej myl-
nego. Jeszcze w trakcie pobytu w Pradze Bukowski po-
mimo trudnych warunków materialnych prowadził oży-
wioną pracę w wynajętej przy ul. Tfebickeho 12-14 pra-
cowni malarskiej. Plon tej aktywności stanowiło kilkana-
ście obrazów olejnych, a także akwarele, rysunki i szkice.
„Były to - jak wspominał Marcin Bukowski - małych
rozmiarów widoki z ogrodów Kinskych, pięknego parku
dawnego Zwierzyńca Królewskiego (Kralovska obora),
parę widoków ze starej Pragi”, a także portrety, m.in. mat-
ki krakowskiego architekta Kazimierza Wyczyńskiego
oraz śpiewaczki opery praskiej Marii Boguckiej128.
125 Chyba najlepiej opracowanym naukowo takim dziełem jest pro-
jekt Józefa Mehoffera dekoracji malarskiej kaplicy Jana III Sobie-
skiego w kościele św. Józefa na Kahlenbergu. Zob. m.in. B. Stu-
dziżba-Kubalska, Kwestia realizacji Mehofferowskich projektów
dekoracji malarskiej kaplicy Jana III Sobieskiego w kościele na Kah-
lenbergu, 1911-1914, w świetle zachowanych archiwaliów, „Zeszyty
Historyczno-Teologiczne. Rocznik Zmartwychwstańców”, 2016,
nr 22, s. 169-188.
126 Por. Zawiercie - parafia św. Ap. Piotra i Pawła, [w:] Katalog koś-
ciołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej 1978, Częstocho-
wa 1978, s. 541.
127 bol., Z malarstwa religijnego. Wystawa w krakowskim Związku
artystów polskich, „Głos Narodu”, 1917, nr 281, s. 2.
128 M. Bukowski, O Janie Bukowskim, s. 165 (jak w przyp. 26).