DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25674#0225
STOSUNEK NATURY DO SZTUKI
221
dla końca średniowiecza i początku Renesansu 249. W ten sposób Glück
jakby wychodzi poza schematyzm Strzygowskiego.
Na zakończenie oddajmy jeszcze głos — celem uzupełnienia nasze-
go przeglądu — przyrodnikowi. Perrier pisze: ,,il est incontestable que
la sécheresse, l’humidité, la plus ou moins grande violence du vent, la
chaleur, la lumière, l’électricité même peuvent modifier temporairement
ou d’une façon permanente les caractères personnels des êtres vivants,
animaux ou végétaux. L’abondance, la rareté, la nature de l’alimenta-
tion ont une influence plus grande encore, et, si l’on ne peut être, au
premier abord, aussi affirmatif pour l’usage ou le non-usage de tous
les organes, on ne saurait nier, en tout cas, que l’exercice fait grossir
les muscles et crée des habitudes” 25°. To przynajmniej odnosi się tylko
do bezpośredniego działania na twory żywe, ale z tego mogą wyniknąć
konsekwencje co do psychiki człowieka.
Zresztą: ,,carnivorous animais feed directly or indirectly on herbi-
vorous ones, and the latter on chlorophyl-containing plants” 251. Dodam:
człowiek zaś na jednych i drugich. Wracamy tu do podziału stref żyw-
nościowych Spindena i roli zbóż w kulturze. Takie możliwości prze-
chodzą jednak granice zakreślone naszym poszukiwaniom.
Wydaje się, że z przeglądu historycznego sądów o stosunku natura —
kultura można wyprowadzić kilka wniosków o charakte-
rze ogólniejszym.
Sąd zależał w pierwszym rzędzie od „filozofii” badacza czy szkoły,
do której należał. Mamy dwa zasadnicze skrajne stanowiska: 1 — rea-
lizm, 2 — idealizm. Realizm zaś bywał przeważnie pewnym naiwnym
empiryzmem, opartym przypuszczalnie na powierzchownych obserwac-
jach. Zwęża się on do naiwnego determinizmu, który rozpoczął się
w starożytności (Hipokrates i in.), a który trwał poprzez wieki średnie
i Renesans do czasów nowożytnych. To stanowisko akcentuje związki
kultury z naturą, wyprowadzając zawsze zależność człowieka od przy-
rody w takiej czy innej formie. Przeciwieństwem jego jest idealizm,
który zawsze albo pomijał, albo wręcz negował zależność człowieka od
przyrody, wywodząc z twórczości ludzkiej czy to autonomizm sztuki, czy
mistyczną jakby wolę tworzenia artystycznego. Udział człowiekowi przy-
pisywany w powstawaniu sztuki bywał przeto różnie oświetlany, choć
przeważnie uzależniano ją od natury.
Historycznie rzecz dałoby się ująć w następujący schemat: a) naiwny
determinizm od starożytności oraz b) naukowy determinizm od staro-
249 H. G1 ii c k, Das kunstgeographische Bild Europas am Ende des Mittel-
alters u. die Grundlagen der Renaissance, Monatshefte f. Kunstwiss., XIV 1921.
250 E. Perrier, La terre avant l’histoire, Paris 1921.
251 M. I. N e w b i g i n, Plant and Animal Geography, London 1936, s. 6.
221
dla końca średniowiecza i początku Renesansu 249. W ten sposób Glück
jakby wychodzi poza schematyzm Strzygowskiego.
Na zakończenie oddajmy jeszcze głos — celem uzupełnienia nasze-
go przeglądu — przyrodnikowi. Perrier pisze: ,,il est incontestable que
la sécheresse, l’humidité, la plus ou moins grande violence du vent, la
chaleur, la lumière, l’électricité même peuvent modifier temporairement
ou d’une façon permanente les caractères personnels des êtres vivants,
animaux ou végétaux. L’abondance, la rareté, la nature de l’alimenta-
tion ont une influence plus grande encore, et, si l’on ne peut être, au
premier abord, aussi affirmatif pour l’usage ou le non-usage de tous
les organes, on ne saurait nier, en tout cas, que l’exercice fait grossir
les muscles et crée des habitudes” 25°. To przynajmniej odnosi się tylko
do bezpośredniego działania na twory żywe, ale z tego mogą wyniknąć
konsekwencje co do psychiki człowieka.
Zresztą: ,,carnivorous animais feed directly or indirectly on herbi-
vorous ones, and the latter on chlorophyl-containing plants” 251. Dodam:
człowiek zaś na jednych i drugich. Wracamy tu do podziału stref żyw-
nościowych Spindena i roli zbóż w kulturze. Takie możliwości prze-
chodzą jednak granice zakreślone naszym poszukiwaniom.
Wydaje się, że z przeglądu historycznego sądów o stosunku natura —
kultura można wyprowadzić kilka wniosków o charakte-
rze ogólniejszym.
Sąd zależał w pierwszym rzędzie od „filozofii” badacza czy szkoły,
do której należał. Mamy dwa zasadnicze skrajne stanowiska: 1 — rea-
lizm, 2 — idealizm. Realizm zaś bywał przeważnie pewnym naiwnym
empiryzmem, opartym przypuszczalnie na powierzchownych obserwac-
jach. Zwęża się on do naiwnego determinizmu, który rozpoczął się
w starożytności (Hipokrates i in.), a który trwał poprzez wieki średnie
i Renesans do czasów nowożytnych. To stanowisko akcentuje związki
kultury z naturą, wyprowadzając zawsze zależność człowieka od przy-
rody w takiej czy innej formie. Przeciwieństwem jego jest idealizm,
który zawsze albo pomijał, albo wręcz negował zależność człowieka od
przyrody, wywodząc z twórczości ludzkiej czy to autonomizm sztuki, czy
mistyczną jakby wolę tworzenia artystycznego. Udział człowiekowi przy-
pisywany w powstawaniu sztuki bywał przeto różnie oświetlany, choć
przeważnie uzależniano ją od natury.
Historycznie rzecz dałoby się ująć w następujący schemat: a) naiwny
determinizm od starożytności oraz b) naukowy determinizm od staro-
249 H. G1 ii c k, Das kunstgeographische Bild Europas am Ende des Mittel-
alters u. die Grundlagen der Renaissance, Monatshefte f. Kunstwiss., XIV 1921.
250 E. Perrier, La terre avant l’histoire, Paris 1921.
251 M. I. N e w b i g i n, Plant and Animal Geography, London 1936, s. 6.