Gąsiorowski, Stanisław Jan: Pisma wybrane (Wrocław [u.a.], 1969)

METODA TYPOLOGICZNA W BADANIACH NAD SZTUKĄ

I

Pojęcie typu 1 spotykamy w poszczególnych naukach o kulturze
w nader różnym zastosowaniu *. Mamy na przykład typy historyczne,
kulturowe i kulturalne, społeczne, gospodarcze, mitologiczne, religijne,
literackie i wiele innych 2. Podobnie historia sztuki używa takich termi-
nów, jak typy architektoniczne, plastyczne, ikonograficzne itd. Pojęcie to
nie ma właściwie i tu ściśle zdefiniowanego znaczenia, przeniesienie zaś
definicji z innych nauk o kulturze na badania nad sztuką nie mogłoby
być w żaden sposób usprawiedliwione, gdyż choćby różnica w badanym
materiale na to nie pozwala. Zresztą od pojęcia „typ” do metody typo-
logicznej jest dość daleka droga.

Metoda typologiczna, jak ją stosują dotychczasowe badania nad sztu-
ką, należy do grupy metod porównawczych, wypracowanych w drugiej

1 Geneza jego leży, jak wiadomo, w filozofii greckiej. Por. A r i s t o t., Poet.

I 9.

2 Por. W. Worringer, Formprobleme der Gotik, München 1911; K.

Scheffle r, Geist der Gotik, Leipzig 1921; J. Huizinga, Wege der Kultur-
geschichte, 1921 (o Renesansie s. 142); O. Spengler, Der Untergang des Abend-
landes, I—II München 1919—1922, passim; W. S o m b a r t, Der Bourgeois, wyd.
III, 1915; B. Malinowski, Myth in primitive Psychology, London 1926;
A. More, The literary Uses of Types, Psyche Miniatures [bez daty, ale po r.
1926]; C. G. Jung, Psychologische Typen, Zürich 1921; A. Fouillé, Esquisse
psychologique des peuples européens, Paris 1915; O. R u t z, Musik, Wort, Körper
als Gemütsausdruck, Leipzig 1921; W. James, The Varieties of Religious Expé-
rience. A Study in Human Nature, London—N. York 1925. Por. także w filo-
zofii: W. D i 11 h e y, Die Typen der Weltanschauung, 1911, s. 15 nn., idem,

Aufbau der geschichtlichen Welt, Abh. d. Preuss. Akad. d. Wiss. 1910, s. 122 nn.;
E. R. J a e n s c h, Eidetik und die typologische Forschungsmethode, s. 61 nn.,
83; Th. Litt, Individuum u. Gemeinschaft, wyd. III, Leipzig, s. 57; H. N o h 1,
Stil und Weltanschauung, Jena 1920. W u n d t (Logik, II, s. 48) wyodrębnia trzy
znaczenia tego terminu; Croce (Estetica) zwalcza pojęcie typu i gatunku,
w szczególności w odniesieniu do literatury (tzw. gatunki literackie).

* Praca opublikowana w Przeglądzie Historii Sztuki, II 1931—1932, z. 3/4,
s. 1—17 [Red.].