DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29895#0241
222
PRAHISTORIA SZTUKI
wienie konia. Niższy pas przedstawia w korowodzie tanecznym cztery postacie
(dwie męskie i dwie żeńskie), odziane w długie koszule. Wreszcie strefę dolną
zdobi przedstawienie postaci klęczącego Giganta, podtrzymującego całość na
wyciągniętych ku górze rękach. Przedstawiony jest on frontalnie i z dwóch
boków - od tyłu brakuje przedstawienia. Całość przedstawia zapewne nie tyle
jedno bóstwo - domniemanego Światowita - co cały kombinat wierzeniowo-
-ideowy, reprezentując koncepcję świata bogów, ludzi i podziemia, odwzoro-
wanego jako święta hierarchia do naśladowania na ziemi.
Najnowsze badania wykazały, iż posąg ten był pierwotnie polichromowany,
co zakończylo blisko sto lat trwającą dyskusję na temat ewentualnej auten-
tyczności zabytku. Pozostaje sprawa jego datowania. Podobne posągi, odkry-
wane na Ukrainie, pochodziły z czasów kultury czemiachowskiej (II-V wiek
n.e.). Wiele cech posągu wskazuje na jego genetyczne powiązanie ze światem
koczowników stepowych: kształt nakrycia głowy, z lekka zakrzywiony miecz,
obecność konia.
Znacznie więcej powiązań ze światem azjatyckich nomadów wykazuje inna
kategoria plastyki figuralnej w kamieniu, nosząca nazwę „bab kamiennych”. Są
to mniej lub bardziej płaskie stele kamienne, często przypominające kształtem
sylwetkę człowieka (właśnie okutanej w chusty baby), z płaskorzeźbioną po-
wierzchnią, na której przedstawiano - niezbyt udolnie - twarz i część ubioru
czy uzbrojenia. Wyobrażają one najczęściej mężczyzn, a z rzadka kobiety. Ten
typ rzeźby wywodzi się aż z terenów Azji środkowej i jeziora Bajkał, skąd na
skutek .wędrówek ludów koczowniczych i ich oddziaływań przedostał się przez
Kaukaz na Ukrainę, a stamtąd nad południowo-wschodnie wybrzeża Bałtyku,
na północne i północno-zachodnie ziemie Polski.
„Baby kamienne” z ziem polskich wyobrażają postacie męskie, o czym
świadczą wyraźne wąsy, a czasami i brody. W prawej dłoni dzierżą zazwyczaj
róg do picia, a w lewej, lub u pasa znajduje się często miecz lub szabla. Głowa
bywa zwieńczona spiczastą czapką, a strój jest spięty pasem ze sprzączką.
„Baba” z Gałdowa, woj. warmińsko-mazurskie, trzyma w prawej ręce róg, w le-
wej rodzaj laski lub berła, a u boku wisi miecz z półokrągłą gałką i prostym
jelcem. Z pobliskiego Mozgowa pochodzi „baba” z identycznymi atrybutami,
z tym, że laskę-berło zdobi spirala. Z prawej strony wyryta jest mniejsza postać
człowieka w rozkroku, z rozpostartymi rękami.
Odmienny typ „baby” pochodzi z Leźna, koło Kartuz, woj. pomorskie. Jest
to rzeźbiony z trzech stron blok czerwonego granitu. Główna scena przedstawia
jeźdźca na koniu w galopie. Głowa i ogon końskie są nieproporcjonalnie długie,
a nogi za krótkie (podobnie na rycie z Wyszogradu-Drwał). Przedstawienie na
prawo od jeźdźca wyobraża stojącą w lekkim rozkroku postać łudzką o dużej,
trójkątnej głowie. Na lewo od jeźdźca wyrzeźbiona jest postać w długiej szacie
z rogiem w prawej dłoni.
Konwencja stylowa tych wszystkich przedstawień przypomina postacie ze
słupa ze Zbrucza, zwanego Światowitem. Nie posiadamy wystarczających pod-
PRAHISTORIA SZTUKI
wienie konia. Niższy pas przedstawia w korowodzie tanecznym cztery postacie
(dwie męskie i dwie żeńskie), odziane w długie koszule. Wreszcie strefę dolną
zdobi przedstawienie postaci klęczącego Giganta, podtrzymującego całość na
wyciągniętych ku górze rękach. Przedstawiony jest on frontalnie i z dwóch
boków - od tyłu brakuje przedstawienia. Całość przedstawia zapewne nie tyle
jedno bóstwo - domniemanego Światowita - co cały kombinat wierzeniowo-
-ideowy, reprezentując koncepcję świata bogów, ludzi i podziemia, odwzoro-
wanego jako święta hierarchia do naśladowania na ziemi.
Najnowsze badania wykazały, iż posąg ten był pierwotnie polichromowany,
co zakończylo blisko sto lat trwającą dyskusję na temat ewentualnej auten-
tyczności zabytku. Pozostaje sprawa jego datowania. Podobne posągi, odkry-
wane na Ukrainie, pochodziły z czasów kultury czemiachowskiej (II-V wiek
n.e.). Wiele cech posągu wskazuje na jego genetyczne powiązanie ze światem
koczowników stepowych: kształt nakrycia głowy, z lekka zakrzywiony miecz,
obecność konia.
Znacznie więcej powiązań ze światem azjatyckich nomadów wykazuje inna
kategoria plastyki figuralnej w kamieniu, nosząca nazwę „bab kamiennych”. Są
to mniej lub bardziej płaskie stele kamienne, często przypominające kształtem
sylwetkę człowieka (właśnie okutanej w chusty baby), z płaskorzeźbioną po-
wierzchnią, na której przedstawiano - niezbyt udolnie - twarz i część ubioru
czy uzbrojenia. Wyobrażają one najczęściej mężczyzn, a z rzadka kobiety. Ten
typ rzeźby wywodzi się aż z terenów Azji środkowej i jeziora Bajkał, skąd na
skutek .wędrówek ludów koczowniczych i ich oddziaływań przedostał się przez
Kaukaz na Ukrainę, a stamtąd nad południowo-wschodnie wybrzeża Bałtyku,
na północne i północno-zachodnie ziemie Polski.
„Baby kamienne” z ziem polskich wyobrażają postacie męskie, o czym
świadczą wyraźne wąsy, a czasami i brody. W prawej dłoni dzierżą zazwyczaj
róg do picia, a w lewej, lub u pasa znajduje się często miecz lub szabla. Głowa
bywa zwieńczona spiczastą czapką, a strój jest spięty pasem ze sprzączką.
„Baba” z Gałdowa, woj. warmińsko-mazurskie, trzyma w prawej ręce róg, w le-
wej rodzaj laski lub berła, a u boku wisi miecz z półokrągłą gałką i prostym
jelcem. Z pobliskiego Mozgowa pochodzi „baba” z identycznymi atrybutami,
z tym, że laskę-berło zdobi spirala. Z prawej strony wyryta jest mniejsza postać
człowieka w rozkroku, z rozpostartymi rękami.
Odmienny typ „baby” pochodzi z Leźna, koło Kartuz, woj. pomorskie. Jest
to rzeźbiony z trzech stron blok czerwonego granitu. Główna scena przedstawia
jeźdźca na koniu w galopie. Głowa i ogon końskie są nieproporcjonalnie długie,
a nogi za krótkie (podobnie na rycie z Wyszogradu-Drwał). Przedstawienie na
prawo od jeźdźca wyobraża stojącą w lekkim rozkroku postać łudzką o dużej,
trójkątnej głowie. Na lewo od jeźdźca wyrzeźbiona jest postać w długiej szacie
z rogiem w prawej dłoni.
Konwencja stylowa tych wszystkich przedstawień przypomina postacie ze
słupa ze Zbrucza, zwanego Światowitem. Nie posiadamy wystarczających pod-