Ecclesiastici VI. Es ist ain freund nach der zeit, aber in dem tag der betrübnuß beleibt er nit.
Psalm CXV. Kostlich ist der todt der hailigen in dem angesicht gottes.
3 Erschrechung des tods der sünder. Ir wurm wirt nit sterben, und das feuer vvirt nit erleschen. Esaie LXVI.
Sy sind . . . flaisch, und werdent schneiden die zerstörlichait. Galathas VI.
Er wirt dann enfachen, und wirt wainen und klaffen der zän in der pein. Mathei XXIII.
Ain yeclicher wirt tragen sein burdin, das ist sein sündt. Galathas VI.
Der da fleucht den regen, wirt über yn der sehne vallen. Job VI.
Ich wird yr schandt emplössen vor ynen. Ezechiel VI.
172. DAS MENSCHLICHE SKELETT. Schreiber 1923. 348:249. Tafel CXII
Wasserzeichen: hohe Krone.
Grün (Boden), bräunlich (Hintergrund).
Nürnberger Arbeit um 1493, nach Angabe des xylographischen Textes. Mehrere andere Exemplare bei Schreiber verzeichnet.
In der linken oberen Ecke: Totalis numerus ossium absque osse laude sublingua et ossibus sisaminis CCXLVIII
Unde ossa duo acularia quae sunt retro aures et duo similia rostro corni in utraque spatula Necnon spine etale spondilium minime
inter praedicta numerantur cum sint eorum vere partes et additamenta.
Ossa dentium sunt XXXII Quorum IUI anteriores vocantur duales Post eos sunt IUI quadrupli deinde IUI canini Consequenter XVI
molares IUI autem Ultimi vocantur arabice neguedid latine vero dentes sensus vel sapientiae.
Die einzelnen Knochen der „Anathomia ossium corporis humani" sind auf Spruchbändern verzeichnet; die Aufzählung erfolgt
von oben nach unten:
Os capitale vellaude I, Os parietale I (links und rechts), Os petrosum I (links und rechts), Os coronale I, Os paxillare, Ossa
paris IUI ossa nasi II ossa collatori II ossa mandibule superioris XI Et inferioris II, Spondiles vere et mendose XXX, Os furcule I
(links und rechts), Os spatule I (links und rechts), Os adiutorii I (links und rechts), Focile maius sive arundo maior I, Os focile
maius I, Focile minus sive arundo minor I, Os focile minus, Ossa rastete VIII uno eis addito, Os rastete VIII, Ossa pectinis IUI,
Os pectinis IUI, Ossa digitorum XV (links und rechts).
Coste vere et mendose XXIIII, Ossa thoracis VII et os epiglotale I, Os cordis, Os hanthe I. Os stie vel hanthe I, Os pectinis
seu femoris, Os ylii dictum arabice halhatafar et pixis subosse hanthe comprehenduntur, Tria sunt ossa caude que sunt de numero
XXX spondilium.
Os toxe I (links und rechts), Rotula genu I, Otulus genu sive spatula genu sive rotula genu I, Minor tanna t (links und rechts),
Maior tanna I (links und rechts), Os cahab I, Os cahab arabice in greco dicitur astralagus et est admodum nucis baliste I, Os
calcanei I (links und rechts), Os naviculare ab utraque parte coneavum admodum navis I, Os naviculare I, Os rastete IUI, Ossa
pectinis V (links und rechts), Ossa digitorum XIIII.
In der rechten oberen Ecke: Presens anathomia per doctissimum virum magistrum Ricardum Helam artium et medicine doctorem
parisius extitit salubriter composita Arte quae impressionis Nurinberge feliciter multiplicata Anno 1493.
173. DER SYPHILITIKER. Schreiber 1926, 1. Zustand. 250:97. „ CXIII
Braunrot (Mantel), gelb (Strümpfe, Berg, in den Wappen), heidegrün (Mantel innen, Boden), grau (Haar, Schuhe), Zinnober (Lippen,
Kopftuch), schwarz (Hut), blau (Feder am Hut, Wappen, Berg), bräunlich (Gesicht, Hände, Schenkel, Boden). Im Tierkreis alle
angeführten Farben.
Nürnberger Arbeit um 1496, zu Unrecht Albrecht Dürer zugeschrieben. Die Jahreszahl 1484 im Tierkreis ist das astrologische
Datum des Auftretens der Syphilis. Das Gedicht des Nürnberger Arztes Theodor Ulsenius, vom 1. August 1496 datiert, wurde
zuerst mit dem Holzschnitt bei Hans Mair in Nürnberg (1496) gedruckt.1 Typographischer Text:
Theodoricus Ulsenius Phrisius Medicus Universis litterarum Patronis in Epidimicam scabiem que passim toto orbe grassatur
vaticinium dicat.
Nuper inauditam scabiem mutabile vulgus Vulgus iners, ventosa cohors, arcana recludam
Clamat et arbitrio docte stipendia turbe Que sinit Altitonans facta atque infecta deorum
Murmurat anguicoma crines scalpente Megera. Pandere Apollineam et cunetis praestare salutem.
En, ait, ignote nemo succurrere pesti Munus utrumque meum est herbis ac carmine sano.
Nemo salutiferam novit conferre medelam. Vidimus ineurvum Mavortis nuper in aula
Inde neces dum nostra rotat corda Empiryis Stare patrem natoque satis male succensentem
Impunes peragit medicorum contio discors. Quod nimis humano generi indulgere putaret
Talibus ut crucior populi clamoribus, ecce, Egregium Jübar et Vitalis numen olympi
Fessa soporiferam deposcunt membra quietem Ferre minas falcemque pigram persepe levantem.
Libera mens darum speculatur in ethere phebum. Scilicet ille procax Genius Jovis altera cura
Visus adesse deus qualis Cumea sacerdos Sanguine spumabit nimio; venus improba luxu
Intonat Eneadum dum fortia corda remollit: Sordilego monstrisque feret turbarier orbem.
Non ego retrogrados flecto giramine gressus Eurysteus dum magnus adest dumque atria tentat
Roscida signifero quamquam soror evolat arcu Diva novercales Morsor qui prodidit iras
Sed certis metam gradibus convertor eandem Atria, luce minor Chijus que Chelifer ambit
Ipse deum medius, moderator lucis et auetor Virosaque nepa none libramina Sphere.
Carminis innocuasque frequens depromo sagittas Hic ubi congressum statuunt ubi pocula ponunt
Plectra lyramque gero laurus mihi tempora nectit. Nectaris ambrosii (scelus est laudare nocentes)
Ne tarnen insontem pergat lacerare Camenam Falcifer ambiguum genito miscere venenum
Neu Parnasicolas solito depravet honore Cogitat et saneta Gradivi fedus in ede
1 Eine ausführliche Besprechung vom medizinischen Standpunkt bringt Karl Sudhoff in Band 4, Tafel V und VI „Graphische und
typographische Erstlinge der Syphilisliteratur" des von Gustav Klein, München, herausgegebenen Werkes: Alte Meister der
Medizin und Naturkunde. Den Text gibt Sudhoff in klassischer Umformung wieder.
36
Psalm CXV. Kostlich ist der todt der hailigen in dem angesicht gottes.
3 Erschrechung des tods der sünder. Ir wurm wirt nit sterben, und das feuer vvirt nit erleschen. Esaie LXVI.
Sy sind . . . flaisch, und werdent schneiden die zerstörlichait. Galathas VI.
Er wirt dann enfachen, und wirt wainen und klaffen der zän in der pein. Mathei XXIII.
Ain yeclicher wirt tragen sein burdin, das ist sein sündt. Galathas VI.
Der da fleucht den regen, wirt über yn der sehne vallen. Job VI.
Ich wird yr schandt emplössen vor ynen. Ezechiel VI.
172. DAS MENSCHLICHE SKELETT. Schreiber 1923. 348:249. Tafel CXII
Wasserzeichen: hohe Krone.
Grün (Boden), bräunlich (Hintergrund).
Nürnberger Arbeit um 1493, nach Angabe des xylographischen Textes. Mehrere andere Exemplare bei Schreiber verzeichnet.
In der linken oberen Ecke: Totalis numerus ossium absque osse laude sublingua et ossibus sisaminis CCXLVIII
Unde ossa duo acularia quae sunt retro aures et duo similia rostro corni in utraque spatula Necnon spine etale spondilium minime
inter praedicta numerantur cum sint eorum vere partes et additamenta.
Ossa dentium sunt XXXII Quorum IUI anteriores vocantur duales Post eos sunt IUI quadrupli deinde IUI canini Consequenter XVI
molares IUI autem Ultimi vocantur arabice neguedid latine vero dentes sensus vel sapientiae.
Die einzelnen Knochen der „Anathomia ossium corporis humani" sind auf Spruchbändern verzeichnet; die Aufzählung erfolgt
von oben nach unten:
Os capitale vellaude I, Os parietale I (links und rechts), Os petrosum I (links und rechts), Os coronale I, Os paxillare, Ossa
paris IUI ossa nasi II ossa collatori II ossa mandibule superioris XI Et inferioris II, Spondiles vere et mendose XXX, Os furcule I
(links und rechts), Os spatule I (links und rechts), Os adiutorii I (links und rechts), Focile maius sive arundo maior I, Os focile
maius I, Focile minus sive arundo minor I, Os focile minus, Ossa rastete VIII uno eis addito, Os rastete VIII, Ossa pectinis IUI,
Os pectinis IUI, Ossa digitorum XV (links und rechts).
Coste vere et mendose XXIIII, Ossa thoracis VII et os epiglotale I, Os cordis, Os hanthe I. Os stie vel hanthe I, Os pectinis
seu femoris, Os ylii dictum arabice halhatafar et pixis subosse hanthe comprehenduntur, Tria sunt ossa caude que sunt de numero
XXX spondilium.
Os toxe I (links und rechts), Rotula genu I, Otulus genu sive spatula genu sive rotula genu I, Minor tanna t (links und rechts),
Maior tanna I (links und rechts), Os cahab I, Os cahab arabice in greco dicitur astralagus et est admodum nucis baliste I, Os
calcanei I (links und rechts), Os naviculare ab utraque parte coneavum admodum navis I, Os naviculare I, Os rastete IUI, Ossa
pectinis V (links und rechts), Ossa digitorum XIIII.
In der rechten oberen Ecke: Presens anathomia per doctissimum virum magistrum Ricardum Helam artium et medicine doctorem
parisius extitit salubriter composita Arte quae impressionis Nurinberge feliciter multiplicata Anno 1493.
173. DER SYPHILITIKER. Schreiber 1926, 1. Zustand. 250:97. „ CXIII
Braunrot (Mantel), gelb (Strümpfe, Berg, in den Wappen), heidegrün (Mantel innen, Boden), grau (Haar, Schuhe), Zinnober (Lippen,
Kopftuch), schwarz (Hut), blau (Feder am Hut, Wappen, Berg), bräunlich (Gesicht, Hände, Schenkel, Boden). Im Tierkreis alle
angeführten Farben.
Nürnberger Arbeit um 1496, zu Unrecht Albrecht Dürer zugeschrieben. Die Jahreszahl 1484 im Tierkreis ist das astrologische
Datum des Auftretens der Syphilis. Das Gedicht des Nürnberger Arztes Theodor Ulsenius, vom 1. August 1496 datiert, wurde
zuerst mit dem Holzschnitt bei Hans Mair in Nürnberg (1496) gedruckt.1 Typographischer Text:
Theodoricus Ulsenius Phrisius Medicus Universis litterarum Patronis in Epidimicam scabiem que passim toto orbe grassatur
vaticinium dicat.
Nuper inauditam scabiem mutabile vulgus Vulgus iners, ventosa cohors, arcana recludam
Clamat et arbitrio docte stipendia turbe Que sinit Altitonans facta atque infecta deorum
Murmurat anguicoma crines scalpente Megera. Pandere Apollineam et cunetis praestare salutem.
En, ait, ignote nemo succurrere pesti Munus utrumque meum est herbis ac carmine sano.
Nemo salutiferam novit conferre medelam. Vidimus ineurvum Mavortis nuper in aula
Inde neces dum nostra rotat corda Empiryis Stare patrem natoque satis male succensentem
Impunes peragit medicorum contio discors. Quod nimis humano generi indulgere putaret
Talibus ut crucior populi clamoribus, ecce, Egregium Jübar et Vitalis numen olympi
Fessa soporiferam deposcunt membra quietem Ferre minas falcemque pigram persepe levantem.
Libera mens darum speculatur in ethere phebum. Scilicet ille procax Genius Jovis altera cura
Visus adesse deus qualis Cumea sacerdos Sanguine spumabit nimio; venus improba luxu
Intonat Eneadum dum fortia corda remollit: Sordilego monstrisque feret turbarier orbem.
Non ego retrogrados flecto giramine gressus Eurysteus dum magnus adest dumque atria tentat
Roscida signifero quamquam soror evolat arcu Diva novercales Morsor qui prodidit iras
Sed certis metam gradibus convertor eandem Atria, luce minor Chijus que Chelifer ambit
Ipse deum medius, moderator lucis et auetor Virosaque nepa none libramina Sphere.
Carminis innocuasque frequens depromo sagittas Hic ubi congressum statuunt ubi pocula ponunt
Plectra lyramque gero laurus mihi tempora nectit. Nectaris ambrosii (scelus est laudare nocentes)
Ne tarnen insontem pergat lacerare Camenam Falcifer ambiguum genito miscere venenum
Neu Parnasicolas solito depravet honore Cogitat et saneta Gradivi fedus in ede
1 Eine ausführliche Besprechung vom medizinischen Standpunkt bringt Karl Sudhoff in Band 4, Tafel V und VI „Graphische und
typographische Erstlinge der Syphilisliteratur" des von Gustav Klein, München, herausgegebenen Werkes: Alte Meister der
Medizin und Naturkunde. Den Text gibt Sudhoff in klassischer Umformung wieder.
36