DOI article:
Lebensztejn, Anna: U źródeł malarstwa pejzażowego: Krajobrazy w rzymskim malarstwie ściennym sprzed Sacco di Roma
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0077
zarówno ze względu na wykształcenie się wówczas najpopularniejszych form
dekoracji pejzażowej, jak i obecność cech charakterystycznych dla szesnasto-
wiecznych widoków krajobrazowych.
Nowe ujęcie pejzażu w Pałacu Watykańskim.
Stanza d’ Eliodoro i Sala di Costantino
Pierwsze nowatorskie przedstawienia krajobrazu, inspirowane z jednej strony
antykiem, z drugiej zaś malarstwem flamandzkim, pojawiły się w Stanzach oraz
w Loggii Rafaela w Pałacu Watykańskim. W renesansie mecenasi sztuki poznawali
antyk głównie poprzez literaturę i lekturę innych źródeł pisanych. Podobnie jak
protektor Rafaela, papież Leon X, pojmowali oni sztukę jako dekorację, skupiając
swą uwagę na antycznych inskrypcjach, manuskryptach, malowanych fasadach
i zdobionych stiukami wnętrzach9. W konsekwencji w sztuce początkowo do-
minowało podejście „antykwaryczne”, archeologiczne, zgodnie z którym artyści
starali się zawrzeć w swoich dziełach ściśle odwzorowane fragmenty zabytków
i przedmiotów pochodzących z czasów antycznych10. Odmienny charakter miało
natomiast nowatorskie podejście Rafaela, który w okresie dojrzałego renesansu
podjął próby wskrzeszenia wizji antycznej przeszłości o podniosłym charakte-
rze11. Jak zauważa Almon Richard Turner, Rafael zbudował pomost pomiędzy
artystami i pisarzami epok, zaznajamiając się z pismami Witruwiusza i biorąc
udział w próbie odtworzenia oblicza antycznego Rzymu12. Badania archeologiczne
prowadzone przez artystę wśród antycznych zabytków, jego wyprawy do Domus
Aurea i prowadzone w nich studia nad antycznym malarstwem dekoracyjnym
zaowocowały chęcią odtworzenia nie tyle starożytnych zabytków, ile charakteru
antycznego malarstwa w ogóle. Wydaje się, że poszukiwania Rafaela nie pozostały
bez wpływu na początki malarstwa pejzażowego, które w pierwszych dziesięciole-
ciach XVI w. miało często przyjmować formę tzw.paesaggio allantica13, mogącego
pojawiać się pod różnymi postaciami: zarówno jako próby zrekonstruowania
pejzażu antycznego Rzymu, jak też odwzorowania antycznych przykładów ma-
larstwa pejzażowego, aż po starania w kierunku stworzenia pejzaży o charakterze
antycznym, uzyskiwanych poprzez wprowadzenie elementów, takich jak ruiny
starożytnych budowli, kolumny czy obeliski.
Nowatorski, inspirowany duchem antyku pejzaż po raz pierwszy w wyraźny
sposób pojawił się w Stanza TEliodoro, której dekoracja została 12 lipca 1511 r. po-
wierzona Rafaelowi przez papieża Juliusza II14. We fresku Spotkanie Leona Wielkiego
9 Zob. A.R. Turner, The Vision of Landscape in Renaissance Italy, Princeton 1966, s. 157.
10 Na temat „antykwarycznego” podejścia do antyku zob. V. Farinella, Archeologia epittura a Roma
fra Quattrocento e Cinąuecento, Torino 1992.
11 Zob. Turner (przyp. 9), s. 157.
12 Tamże.
13 Należy zauważyć, że pojęcie paesaggio allantica w historii sztuki jest zazwyczaj rozumiane
bardzo szeroko jako pejzaże w jakikolwiek sposób odwołujące się do antyku. W niniejszym
artykule pojęcie to będzie używane w nieco bardziej ograniczonym zakresie - do pejzaży
w wyraźny sposób odwołujących się do antycznych przykładów malarstwa w warstwie for-
malnej lub silnie ewokujących antyk poprzez przywołanie przykładów antycznych budowli
lub ich ruin.
14 Na temat powstania i dekoracji Stanza d’Eliodoro w Pałacu Watykańskim zob. A. Nessel-
rath, La Stanza d’Eliodoro, w: Raffaello nelTappartamento di Giulio II e Leone X, Milano 1993,
s. 202-245.
U źródeł malarstwa pejzażowego...
75
dekoracji pejzażowej, jak i obecność cech charakterystycznych dla szesnasto-
wiecznych widoków krajobrazowych.
Nowe ujęcie pejzażu w Pałacu Watykańskim.
Stanza d’ Eliodoro i Sala di Costantino
Pierwsze nowatorskie przedstawienia krajobrazu, inspirowane z jednej strony
antykiem, z drugiej zaś malarstwem flamandzkim, pojawiły się w Stanzach oraz
w Loggii Rafaela w Pałacu Watykańskim. W renesansie mecenasi sztuki poznawali
antyk głównie poprzez literaturę i lekturę innych źródeł pisanych. Podobnie jak
protektor Rafaela, papież Leon X, pojmowali oni sztukę jako dekorację, skupiając
swą uwagę na antycznych inskrypcjach, manuskryptach, malowanych fasadach
i zdobionych stiukami wnętrzach9. W konsekwencji w sztuce początkowo do-
minowało podejście „antykwaryczne”, archeologiczne, zgodnie z którym artyści
starali się zawrzeć w swoich dziełach ściśle odwzorowane fragmenty zabytków
i przedmiotów pochodzących z czasów antycznych10. Odmienny charakter miało
natomiast nowatorskie podejście Rafaela, który w okresie dojrzałego renesansu
podjął próby wskrzeszenia wizji antycznej przeszłości o podniosłym charakte-
rze11. Jak zauważa Almon Richard Turner, Rafael zbudował pomost pomiędzy
artystami i pisarzami epok, zaznajamiając się z pismami Witruwiusza i biorąc
udział w próbie odtworzenia oblicza antycznego Rzymu12. Badania archeologiczne
prowadzone przez artystę wśród antycznych zabytków, jego wyprawy do Domus
Aurea i prowadzone w nich studia nad antycznym malarstwem dekoracyjnym
zaowocowały chęcią odtworzenia nie tyle starożytnych zabytków, ile charakteru
antycznego malarstwa w ogóle. Wydaje się, że poszukiwania Rafaela nie pozostały
bez wpływu na początki malarstwa pejzażowego, które w pierwszych dziesięciole-
ciach XVI w. miało często przyjmować formę tzw.paesaggio allantica13, mogącego
pojawiać się pod różnymi postaciami: zarówno jako próby zrekonstruowania
pejzażu antycznego Rzymu, jak też odwzorowania antycznych przykładów ma-
larstwa pejzażowego, aż po starania w kierunku stworzenia pejzaży o charakterze
antycznym, uzyskiwanych poprzez wprowadzenie elementów, takich jak ruiny
starożytnych budowli, kolumny czy obeliski.
Nowatorski, inspirowany duchem antyku pejzaż po raz pierwszy w wyraźny
sposób pojawił się w Stanza TEliodoro, której dekoracja została 12 lipca 1511 r. po-
wierzona Rafaelowi przez papieża Juliusza II14. We fresku Spotkanie Leona Wielkiego
9 Zob. A.R. Turner, The Vision of Landscape in Renaissance Italy, Princeton 1966, s. 157.
10 Na temat „antykwarycznego” podejścia do antyku zob. V. Farinella, Archeologia epittura a Roma
fra Quattrocento e Cinąuecento, Torino 1992.
11 Zob. Turner (przyp. 9), s. 157.
12 Tamże.
13 Należy zauważyć, że pojęcie paesaggio allantica w historii sztuki jest zazwyczaj rozumiane
bardzo szeroko jako pejzaże w jakikolwiek sposób odwołujące się do antyku. W niniejszym
artykule pojęcie to będzie używane w nieco bardziej ograniczonym zakresie - do pejzaży
w wyraźny sposób odwołujących się do antycznych przykładów malarstwa w warstwie for-
malnej lub silnie ewokujących antyk poprzez przywołanie przykładów antycznych budowli
lub ich ruin.
14 Na temat powstania i dekoracji Stanza d’Eliodoro w Pałacu Watykańskim zob. A. Nessel-
rath, La Stanza d’Eliodoro, w: Raffaello nelTappartamento di Giulio II e Leone X, Milano 1993,
s. 202-245.
U źródeł malarstwa pejzażowego...
75