Modus: Prace z historii sztuki (19.2019)

24. Procesja z ikoną
kompozytową w klasztorze
Jana Chrzciciela w Mesa
Potamos, Cypr. Fot. dzięki
uprzejmości klasztoru
25. Ikona Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, Janina lub
Meteory (?), ok. 1367-1384,
klasztor Przemienienia
Pańskiego, Meteory, Grecja.
Fot. wg Byzantium: Faith
and Power, s. 52, nr 24 B

ikonę przeniesiono do klasztoru, a gdy ten ok. 1914 roku został zmieniony w ho-
tel, obraz ukryto w miejscowości Pera Pedi, a następnie w Kouka. W 2003 roku
trafiła do biskupstwa w Limassol, a po odnowieniu klasztoru przeniesiono ją do
głównej świątyni w uroczystej procesji (ił. 2ą)64. W obu cypryjskich przykładach
wstawione elementy są traktowane i czczone niczym relikwie, a większy obraz
spełnia funkcję ikony-relikwiarza, służącego do prezentacji elementu wstawionego.
Ludzkie reakcje na relikwie oraz ikony są powiązane. Niektórzy badacze wywodzą
kult ikon właśnie z kultu relikwii i sztuki pielgrzymkowej, a relacje między nimi
zostały obszernie omówione w literaturze65. Istnieją oczywiście obrazy posiadające
wstawione relikwie, dla których nazwa ikon-relikwiarzy wydaje się być bardziej od-
powiednia, przykładowo ikona z klasztoru Przemieniania Pańskiego (ii. 25), gdzie
w polu przedstawiono popiersia świętych z otworami na relikwie, podobnie jak
we wzorowanym na niej dyptyku z Cuenca (ii. 2ó)66, czy też w mozaikowej ikonie
kompozytowej z Ermitażu (ii. 27)67. Traktowanie obrazów jak relikwii nie oznacza
ich tożsamości, jednak powyższe dzieła z Amirou i Mesa Potamos mogłyby zostać
nazwane ikonami-relikwiarzami68 ze względu na czczenie wstawionych w nie dzieł

64 Informacje pozyskane podczas wizyty w Mesa Potamos, zob. również publikacja o klasztorze:
fepa Móvr] Tipiov npoSpópoo Mćaa IIoTapoó, s. 42.
65 E. Kitzinger, The Cult oflmages in theAge before Iconoclasm,„Dumbarton Oaks Papers”, 8,1954,
s. 115-119; G. Vikan, Sacred Image, Sacred Power, w: Icon. FourEssays, red. G.Vikan, Washington
D.C. 1988, s. 6-19; idem, Relics and Icons, w: Holy Image, s. 45-47; J. Wortley, Icons and Relics:
a Comparison, „Greek, Roman and Byzantine Studies”, 43,2002-2003, s. 163-168.
66 Więcej o obu ikonach, zob. Byzantium: Faith, s. 51-53, nr 24 B, 24 C.
67 Ibidem, s. 225-227, nr 134.
68 Jeszcze inne rozumienie terminu „ikona-relikwiarz” proponuje I. Szalina, która nazywa tak iko-
ny z przedstawieniem relikwii, obrazy te stawały się obiektem kultu niczym same relikwie, por.
I4.A. IIIannHa, Penunonu o eocmouHOXpucmuancKOU UKOHoepatfmu, Mocsna 2005, zwłaszcza

18

ARTYKUŁY

Dorota Zaprzalska