Modus: Prace z historii sztuki (19.2019)

do przykładu z Amirou, wsta-
wiony obraz w ikonie kompo-
zytowej z Wlatadonu nie jest
ukryty, jednak pewną analogią
może być powtórzenie starszej
kompozycji w postaci skopio-
wania postaci Pantokratora
pomiędzy archaniołami. Podo-
bieństwem jest także umiesz-
czenie starszego wizerunku
w centrum, co kreuje poczu-
cie wyjątkowości przedmiotu
wewnątrz, pomimo mniejsze-
go rozmiaru, podobnie jak
drogocenne ramy i okładziny
podkreślały dzieło oprawiane,
bez względu na jego mniej-
szą wartość materialną71. Jak
zostało to zaprezentowane
powyżej, w większości ikon
kompozytowych widoczna jest
silna potrzeba zróżnicowania

28. Ikona Hodegetrii,
xvi w., Panagia Chrysalio-
tissa, Lagia, Cypr. Fot. wg
D. Talbot Rice, The Icons of
Cyprus, London 1937, nr 52

estetycznego. Relacja między oprawą a elementem oprawionym sprawia wrażenie
dynamicznej, podobnie jak relikwiarz służy do prezentowania, a celem jest nie
tyle ochrona, co zwrócenie uwagi na relikwię72. Sam akt wstawienia ma znamiona
konsekracji w postaci wzmocnienia atrakcyjności wizerunku, co potwierdza jego
publiczny status73. Ikona większa przyjmuje formę rozbudowanej ramy, która
oddziela element również w sposób konceptualny - stanowi granicę między
sacrum zprofanum. Chroni materialną stronę wizerunku, a zarazem kreuje aurę
świętości poprzez swoją formę, sprawiając, że obraz jest ukryty, oddalony lub
powiększony.

Ikona z klasztoru Wlatadon jako relikwia
Jak już zostało wspomniane, klasztor Wlatadon był pierwotnie poświęcony
Chrystusowi Pantokratorowi. Źródła klasztorne mówią także o wezwaniu Marii
Panny, co A. Tourta połączyła z wynikami badań archeologicznych, wskazu-
jącymi na wybudowanie czternastowiecznego katholikonu w miejscu wcześ-
niejszej budowli74. Zasugerowała, że stara świątynia była dedykowana Marii,
a pochodząca z niej ikona Hodegetrii z xm wieku została włączona w nowe

71 L. Brubaker, The Sacred Image, w: The Sacred Image East and West, s. 12; o roli okładzin zob.
J. Durand, Precious-Metal Icon Revetments, w: Byzantium: Faith, s. 243-257.
72 O definiowaniu relikwii przez relikwiarz zob. H.A. Klein, Materiality and the Sacred, Byzantine
Reliquaries and the Rhetoric of Enshrinement,w: Saints and Sacred Matter: the Cult ofRelics in
Byzantium and Beyond, red. C. Hahn, H.A. Klein, Washington D.C. 2015, s. 235.
73 O roli ram i dekoracji jako konsekracji zob. D. Freedberg, Potęga wizerunków. Studia z historii
i teorii oddziaływania, tłum. E. Klekot, Kraków 2005, s. 119-121.
74 X. Mavpo7iovXov-Toiovpq, EL ©eoócopióąc;, Móvq Bkaraóccw, Nća oroiyeia, w: Acórepo Eopnóoio
BvCavTivrję Kai Meral3v(avTivrię Apyatokoyiac, Kai Teyvr]c;, A0ijva 1982, s. 100-102.

20

ARTYKUŁY

Dorota Zaprzalska