DOI Artikel:
Dywan, Tomasz: Od „szkoły berlińskiej” do secesji: przyczynek do architektury miejskich zakładów przemysłowych Lwowa w latach 1858–1914
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0201
zaś nadzór nad wykonaniem i realizacją szczegółowego projektu budowy zle-
cono dyrektorowi Tomickiemu. Przedsięwzięcie było jedną z większych inicja-
tyw przemysłowych samorządu miejskiego w Austro-Węgrzech, porównywalną
z rozbudową tramwaju elektrycznego w Pradze w 1897 roku128. Na wykonanie
potrzebnej infrastruktury technicznej i budynków, miasto zaciągnęło w Ban-
ku Krajowym Królestwa Galicji i Lodomerii dwie pożyczki w łącznej kwocie
14 min koron, w formie emisji obligacji komunalnych129. Przetarg na dostawę
wyposażenia technicznego rozstrzygnięto 18 grudnia 1906 roku, zaś rada miej-
ska zaakceptowała te ustalenia w końcu lutego 1907 roku. Radni zdecydowali
8 kwietnia 1907 roku zlecić budowę elektrowni sprawdzonemu wykonawcy
A. Kamienobrodzkiemu130.
Nieco wcześniej, bo w latach 1905-1906, Kamienobrodzki wybudował na
podstawie projektu opracowanego w miejskim urzędzie budowniczym drugą
zajezdnię tramwajową, przy kompleksie elektrowni i zajezdni z 1894 roku. Bu-
dynek ten powtarzał schemat starej zajezdni (il. 13) z tą różnicą, że drewnianą
więźbę dachową zastąpiono kutymi żelaznymi dźwigarami. Dzięki nim nie było
potrzeby stosowania we wnętrzu słupów wspierających dach. Także perony, po-
między którymi ułożono tory postojowe, wykonano na nitowanych żelaznych
konstrukcjach kratownicowych. W południowej części budynku znajdowały
się na dwóch kondygnacjach magazyny, zaś od zachodu dostawiono niewiel-
ką przybudówkę łaźni i wychodków131. W elewacjach zewnętrznych zajezdni
powtórzono podziały przeprowadzone ceglanymi lizenami, tak jak w budynku
elektrowni z 1894 roku. Zrezygnowano natomiast, zapewne ze względu na ograni-
czenie kosztów budowy, z ujęcia otworów okiennych w dekoracyjne obramienia
(kamienne lub z imitacji kamienia), widoczne na zachowanych projektach tego
budynku132. Z tego powodu powtórzono formy wykonania otworów okiennych
jak w starej zajezdni z 1894 roku.
Projekt nowego kompleksu elektrowni opracował w marcu 1907 roku wy-
kształcony na politechnice we Lwowie i Karlsruhe oraz Akademii Sztuk Pięknych
w Monachium inżynier miejskiego urzędu budowniczego Adolf Piller (1877-1951).
Według wykreślonych przez niego rysunków, kompleks składał się z dwóch po-
dłużnych hal (maszynowni i nieco mniejszej kotłowni parowej), zestawionych ze
128 W obydwu miastach stołecznych koszty budowy linii tramwajowych, wraz z budową nowych
miejskich elektrowni, przekroczyły sumę 15 min koron, zob. H. Feldstein, Sprawozdanie, s. 2-3;
J. Tomicki, Ze statystyki, s. 7; M. Feith, Finanzielle Unternehmungen der Gemeinden im Jahre
1908,„Osterreichisches Stadtebuch. Statistische Berichte der grósseren ósterreichischen Stadte”,
13,1911, s. 266-267.
129 H. Feldstein, Sprawozdanie, s. 2; S. Hoszowski, Ekonomiczny rozwój, s. 97; A. Kryżaniwskij, Prąd
stały, s. 126.
130 Komisja zarządzająca Miejskich Zakładów Ełektrycznych. Posiedzenie z dnia 18 grudnia 1906,
„Dziennik Lwowski. Organ urzędowy gminy król. stół, miasta Lwowa”, 2,1907, nr 1, s. 15; Ciąg
dalszy 77-go posiedzenia Rady Miejskiej dnia 28 lutego 1907, „Dziennik Lwowski. Organ urzędowy
gminy król. stół, miasta Lwowa”, 2,1907, nr 5, s. 134; 82. posiedzenie Rady miasta. Dnia 8 kwietnia
1908, „Dziennik Lwowski. Organ urzędowy gminy król. stół, miasta Lwowa”, 2,1907, nr 9, s. 229;
Rada miasta Lwowa, „Gazeta Lwowska”, 2 m 1907, nr 50 s. 4.
131 Opis na podstawie zachowanego projektu dało, fbnd 2, opis 4, sprawa 1051, „Projekt remi-
zy i magazynu dla stacji centrfalnej] kolei elektrfyczej]”, [oprać, miejski urząd budowniczy,
Lwów 1905], k. 21; K). BipionbOB, ApximeKmypa nonarmcy xx cm. (1900-1918). ApximeKmya,
w: ApximeKmya Jlbeoea. LIac i cmuni xm-xxi cm., red. K). BipionbOB, JlbBiB 2008, s. 458.
132 Projekt zajezdni z lat 1905-1906 opublikował J. Lewicki, Między tradycją, s. 46 (il. 16).
200
ARTYKUŁY
Tomasz Dywan
cono dyrektorowi Tomickiemu. Przedsięwzięcie było jedną z większych inicja-
tyw przemysłowych samorządu miejskiego w Austro-Węgrzech, porównywalną
z rozbudową tramwaju elektrycznego w Pradze w 1897 roku128. Na wykonanie
potrzebnej infrastruktury technicznej i budynków, miasto zaciągnęło w Ban-
ku Krajowym Królestwa Galicji i Lodomerii dwie pożyczki w łącznej kwocie
14 min koron, w formie emisji obligacji komunalnych129. Przetarg na dostawę
wyposażenia technicznego rozstrzygnięto 18 grudnia 1906 roku, zaś rada miej-
ska zaakceptowała te ustalenia w końcu lutego 1907 roku. Radni zdecydowali
8 kwietnia 1907 roku zlecić budowę elektrowni sprawdzonemu wykonawcy
A. Kamienobrodzkiemu130.
Nieco wcześniej, bo w latach 1905-1906, Kamienobrodzki wybudował na
podstawie projektu opracowanego w miejskim urzędzie budowniczym drugą
zajezdnię tramwajową, przy kompleksie elektrowni i zajezdni z 1894 roku. Bu-
dynek ten powtarzał schemat starej zajezdni (il. 13) z tą różnicą, że drewnianą
więźbę dachową zastąpiono kutymi żelaznymi dźwigarami. Dzięki nim nie było
potrzeby stosowania we wnętrzu słupów wspierających dach. Także perony, po-
między którymi ułożono tory postojowe, wykonano na nitowanych żelaznych
konstrukcjach kratownicowych. W południowej części budynku znajdowały
się na dwóch kondygnacjach magazyny, zaś od zachodu dostawiono niewiel-
ką przybudówkę łaźni i wychodków131. W elewacjach zewnętrznych zajezdni
powtórzono podziały przeprowadzone ceglanymi lizenami, tak jak w budynku
elektrowni z 1894 roku. Zrezygnowano natomiast, zapewne ze względu na ograni-
czenie kosztów budowy, z ujęcia otworów okiennych w dekoracyjne obramienia
(kamienne lub z imitacji kamienia), widoczne na zachowanych projektach tego
budynku132. Z tego powodu powtórzono formy wykonania otworów okiennych
jak w starej zajezdni z 1894 roku.
Projekt nowego kompleksu elektrowni opracował w marcu 1907 roku wy-
kształcony na politechnice we Lwowie i Karlsruhe oraz Akademii Sztuk Pięknych
w Monachium inżynier miejskiego urzędu budowniczego Adolf Piller (1877-1951).
Według wykreślonych przez niego rysunków, kompleks składał się z dwóch po-
dłużnych hal (maszynowni i nieco mniejszej kotłowni parowej), zestawionych ze
128 W obydwu miastach stołecznych koszty budowy linii tramwajowych, wraz z budową nowych
miejskich elektrowni, przekroczyły sumę 15 min koron, zob. H. Feldstein, Sprawozdanie, s. 2-3;
J. Tomicki, Ze statystyki, s. 7; M. Feith, Finanzielle Unternehmungen der Gemeinden im Jahre
1908,„Osterreichisches Stadtebuch. Statistische Berichte der grósseren ósterreichischen Stadte”,
13,1911, s. 266-267.
129 H. Feldstein, Sprawozdanie, s. 2; S. Hoszowski, Ekonomiczny rozwój, s. 97; A. Kryżaniwskij, Prąd
stały, s. 126.
130 Komisja zarządzająca Miejskich Zakładów Ełektrycznych. Posiedzenie z dnia 18 grudnia 1906,
„Dziennik Lwowski. Organ urzędowy gminy król. stół, miasta Lwowa”, 2,1907, nr 1, s. 15; Ciąg
dalszy 77-go posiedzenia Rady Miejskiej dnia 28 lutego 1907, „Dziennik Lwowski. Organ urzędowy
gminy król. stół, miasta Lwowa”, 2,1907, nr 5, s. 134; 82. posiedzenie Rady miasta. Dnia 8 kwietnia
1908, „Dziennik Lwowski. Organ urzędowy gminy król. stół, miasta Lwowa”, 2,1907, nr 9, s. 229;
Rada miasta Lwowa, „Gazeta Lwowska”, 2 m 1907, nr 50 s. 4.
131 Opis na podstawie zachowanego projektu dało, fbnd 2, opis 4, sprawa 1051, „Projekt remi-
zy i magazynu dla stacji centrfalnej] kolei elektrfyczej]”, [oprać, miejski urząd budowniczy,
Lwów 1905], k. 21; K). BipionbOB, ApximeKmypa nonarmcy xx cm. (1900-1918). ApximeKmya,
w: ApximeKmya Jlbeoea. LIac i cmuni xm-xxi cm., red. K). BipionbOB, JlbBiB 2008, s. 458.
132 Projekt zajezdni z lat 1905-1906 opublikował J. Lewicki, Między tradycją, s. 46 (il. 16).
200
ARTYKUŁY
Tomasz Dywan