DOI Artikel:
Dywan, Tomasz: Od „szkoły berlińskiej” do secesji: przyczynek do architektury miejskich zakładów przemysłowych Lwowa w latach 1858–1914
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0202
sobą wzdłuż dłuższych boków. Piller przewidywał ich nakrycie dosyć stromymi,
dwuspadowymi dachami o drewnianych połaciach, wspartych na żelaznych
dźwigarach kratownicowych. Do obydwu hal chciano dostawić od wschodu i za-
chodu dwupiętrowe, podpiwniczone przybudówki, nakryte pogrążonym dachem
pulpitowym. W ich środkowej części znajdowały się pomieszczenia otwarte do
hali maszynowni i kotłowni parowej. Otwarcie to wykonano za pomocą trzech
żelaznych słupów, wspierających żelazne belki. W tych pomieszczeniach chciano
ulokować baterię akumulatorów, rozdzielnice elektryczne i pompy wody. Po-
mieszczenia przeznaczone dla pracowników znajdowały się po bokach obydwu
przybudówek (rys. 15)133.
Boczne elewacje maszynowni i kotłowni parowej planowano podzielić równo
rozstawionymi lizenami. Pomiędzy nimi przewidywano wykonanie na dwóch
poziomach szerokich, prostokątnych okien zamkniętych odcinkowo. Przybudówki
dostawione do maszynowni i kotłowni oraz przedsionek poprzedzający główne
wejście do maszynowni od północy planowano ująć na krawędziach masywnymi
boniowanymi lizenami, zwieńczonymi ponad poszyciem pulpitowego dachu
zredukowanymi pinaklami. Fasadę przedsionka wyróżniono dodanym na środku
ryzalitem. Zamknięto go stromym szczytem ponad wejściem, z dodanym na osi
szczytu schodkowym zwieńczeniem. Monotonię podziałów elewacji urozmaicono
aplikacjami wyobrażającymi kamienne bloki. Zastosowano je identycznie, jak
w przypadku zabudowy rzeźni miejskiej na Gabrielowce - na wysokości zamknięć
otworów okiennych odcinkowymi archiwoltami i w kluczach archiwolt134. Po-
łudniową i północną elewację chciano zwieńczyć dwoma szczytami, w których
dokonano znaczącej redukcji sterczyn poprzez zintegrowanie ich z trójkątnym
zarysem szczytu (rys. 15)135. Motywy te są podobne do tych, jakie zaczęto stosować
w zabudowie miejskiej gazowni po 1905 roku, zwłaszcza w szczytach aparatowni
i piecowni pionowo retortowej z 1914 roku.
Porównując zachowany projekt z fotografiami zrealizowanego budyn-
ku (il. 16,17) należy stwierdzić, że jeśli idzie o rozplanowanie i zastosowanie
konstrukcji budowlanych, wdrożono go do realizacji. Przypuszczam, że w połowie
1907 roku zdecydowano wprowadzić zmiany do przedłożonego przez Pillera
projektu. W ich wyniku, ostatecznie maszynownię nakryto dachem mansardo-
wym z przeszklonymi połaciami bocznymi, umożliwiającymi znacznie lepsze
doświetlenie wnętrza. Znajdującą się od zachodu halę kotłowni parowej nakryto
dachem pulpitowym. Inżynierowie miejskiego urzędu budowniczego uznali
uproszczone neogotyckie motywy elewacji za anachroniczne i nienowoczesne,
skoro zdecydowano się je zastąpić secesyjnymi.
Północną elewację wybudowanego kompleksu elektrowni stanowiły dwie
różniące się od siebie części. Północną ścianę maszynowni ujęto w masywne,
133 dało, fond 2, opis 4, sprawa 1050,„Projekt zakładu silnicy do wytwarzania prądu elektrycznego
dla światła i ruchu kolei elektrycznej”, oprać. A. Piller, Lwów iii 1907, k. 9-12. Autorstwo A. Pil-
lera ustalił na podstawie tej dokumentacji: J. Biruliow, Secesja we Lwowie, tłum. J. Derwojed,
Warszawa 1996, s. 75-76; idem, ApximeKmypa, s. 460; idem, 3axape6uui meopuj cmonuuuHozo
Jlboooa, JlbBiB 2010, s. 264; idem, Mucmeuynoo nboiocbKoi ceuycii, JlbBiB 2016 (wyd. 2. popra-
wione), s. 51.
134 dało, fond 2, opis 4, sprawa 1050,„Projekt zakładu silnicy do wytwarzania prądu elektrycznego
dla światła i ruchu kolei elektrycznej”, oprać. A. Piller, Lwów iii 1907, k. 9.
135 Ibidem, k. 12.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
201
dwuspadowymi dachami o drewnianych połaciach, wspartych na żelaznych
dźwigarach kratownicowych. Do obydwu hal chciano dostawić od wschodu i za-
chodu dwupiętrowe, podpiwniczone przybudówki, nakryte pogrążonym dachem
pulpitowym. W ich środkowej części znajdowały się pomieszczenia otwarte do
hali maszynowni i kotłowni parowej. Otwarcie to wykonano za pomocą trzech
żelaznych słupów, wspierających żelazne belki. W tych pomieszczeniach chciano
ulokować baterię akumulatorów, rozdzielnice elektryczne i pompy wody. Po-
mieszczenia przeznaczone dla pracowników znajdowały się po bokach obydwu
przybudówek (rys. 15)133.
Boczne elewacje maszynowni i kotłowni parowej planowano podzielić równo
rozstawionymi lizenami. Pomiędzy nimi przewidywano wykonanie na dwóch
poziomach szerokich, prostokątnych okien zamkniętych odcinkowo. Przybudówki
dostawione do maszynowni i kotłowni oraz przedsionek poprzedzający główne
wejście do maszynowni od północy planowano ująć na krawędziach masywnymi
boniowanymi lizenami, zwieńczonymi ponad poszyciem pulpitowego dachu
zredukowanymi pinaklami. Fasadę przedsionka wyróżniono dodanym na środku
ryzalitem. Zamknięto go stromym szczytem ponad wejściem, z dodanym na osi
szczytu schodkowym zwieńczeniem. Monotonię podziałów elewacji urozmaicono
aplikacjami wyobrażającymi kamienne bloki. Zastosowano je identycznie, jak
w przypadku zabudowy rzeźni miejskiej na Gabrielowce - na wysokości zamknięć
otworów okiennych odcinkowymi archiwoltami i w kluczach archiwolt134. Po-
łudniową i północną elewację chciano zwieńczyć dwoma szczytami, w których
dokonano znaczącej redukcji sterczyn poprzez zintegrowanie ich z trójkątnym
zarysem szczytu (rys. 15)135. Motywy te są podobne do tych, jakie zaczęto stosować
w zabudowie miejskiej gazowni po 1905 roku, zwłaszcza w szczytach aparatowni
i piecowni pionowo retortowej z 1914 roku.
Porównując zachowany projekt z fotografiami zrealizowanego budyn-
ku (il. 16,17) należy stwierdzić, że jeśli idzie o rozplanowanie i zastosowanie
konstrukcji budowlanych, wdrożono go do realizacji. Przypuszczam, że w połowie
1907 roku zdecydowano wprowadzić zmiany do przedłożonego przez Pillera
projektu. W ich wyniku, ostatecznie maszynownię nakryto dachem mansardo-
wym z przeszklonymi połaciami bocznymi, umożliwiającymi znacznie lepsze
doświetlenie wnętrza. Znajdującą się od zachodu halę kotłowni parowej nakryto
dachem pulpitowym. Inżynierowie miejskiego urzędu budowniczego uznali
uproszczone neogotyckie motywy elewacji za anachroniczne i nienowoczesne,
skoro zdecydowano się je zastąpić secesyjnymi.
Północną elewację wybudowanego kompleksu elektrowni stanowiły dwie
różniące się od siebie części. Północną ścianę maszynowni ujęto w masywne,
133 dało, fond 2, opis 4, sprawa 1050,„Projekt zakładu silnicy do wytwarzania prądu elektrycznego
dla światła i ruchu kolei elektrycznej”, oprać. A. Piller, Lwów iii 1907, k. 9-12. Autorstwo A. Pil-
lera ustalił na podstawie tej dokumentacji: J. Biruliow, Secesja we Lwowie, tłum. J. Derwojed,
Warszawa 1996, s. 75-76; idem, ApximeKmypa, s. 460; idem, 3axape6uui meopuj cmonuuuHozo
Jlboooa, JlbBiB 2010, s. 264; idem, Mucmeuynoo nboiocbKoi ceuycii, JlbBiB 2016 (wyd. 2. popra-
wione), s. 51.
134 dało, fond 2, opis 4, sprawa 1050,„Projekt zakładu silnicy do wytwarzania prądu elektrycznego
dla światła i ruchu kolei elektrycznej”, oprać. A. Piller, Lwów iii 1907, k. 9.
135 Ibidem, k. 12.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
201