DOI Artikel:
Dywan, Tomasz: Od „szkoły berlińskiej” do secesji: przyczynek do architektury miejskich zakładów przemysłowych Lwowa w latach 1858–1914
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0208
Kompleksy elek-
trowni na Persen-
kówce i zajezdni
na Gabrielówce są
pierwszymi zabu-
dowaniami z oma-
wianej grupy, w któ-
rych zdecydowano
się zerwać z dotych-
czas stosowanymi
formami architekto-
nicznymi i sięgnąć
do symbolizujących
nowatorstwo i inno-
wacyjność motywów
secesyjnych148. Taką
wymowę budynku elektrowni podkreślała dekoracja - błyskawice oznaczające
energię elektryczną, którą można było wykorzystywać do oświetlania oraz na-
pędu różnych maszyn i urządzeń. Natomiast wewnątrz kompleksu, pomiędzy
maszynownią a pomieszczeniem rozdzielnicy elektrycznej, wykonano żelazną
konstrukcję nośną wraz z kratą i wystawnymi schodami, którym - tak jak za-
lecał Wagner i prof. Bogucki - nadano artystyczne secesyjne formy (il. 18)149.
Prawdopodobnie analogicznie „artystycznie” uformowaną żelazną konstruk-
cję nośną wykonano pomiędzy kotłownią a pomieszczeniem pomp i filtrów.
W przypadku zajezdni na Gabrielówce, podobnie jak w stacjach Wiedeńskiej
Kolei Miejskiej, wyeksponowano wspólne żelazne nadproża okien w elewa-
cjach bocznych i żelazny balkon z okapem, wykonany w fasadzie ryzalitu tego
budynku (rys. 16).
Przypuszczam, że zamienny projekt elektrowni wykonał zatrudniony w miej-
skim urzędzie budowniczym Piller. Nie jest jednak wykluczone, że podobnie jak
przy budowie Wiedeńskiej Kolei Miejskiej czy dworca kolejowego we Lwowie,
do prac planistycznych zaangażowano innych architektów. Rozstrzygające w tym
względzie byłyby rysunki projektowe, które nie są dotychczas znane bądź się nie
zachowały. Warto zauważyć, że podobne motywy masywnych boniowanych fila-
rów, które zakończono sterczynami zdobionymi pionowymi prętami z nałożoną
od góry okrągłą plakietą, na jaką niejako nawinięto dwie woluty, zastosował Wła-
dysław Sadłowski (1869-1940) w elewacji, którą zakryto od północnego zachodu
żelazną konstrukcję hali peronowej dworca kolejowego we Lwowie150. Ten motyw
zdobniczy spopularyzował Wagner w zabudowie stacji miejskiej kolei Wiednia,
zwłaszcza Josefstadter Strafśe i Gumpendorfer StraBe151. Liczne okna przewidziane
II. 18 Rozdzielnica elek-
tryczna w miejskiej elektro-
wni na Persenkówce, stan
z 1909 r., fot. Marek Munz,
zbiory I. i I Kotłobułatowych
148 T. Pękala, Secesja. Konkretyzacje i interpretacje, Lublin 1995, s. 95-96.
149 J. Bogucki, Rozwój budownictwa żelaznego i jego wpływ na architekturę, „Czasopismo Techniczne”,
26,1908, nr 20-21, s. 301.
150 Zob. na ilustracji w: I. >KyK, Jlbeie JleeucbKoeo: Mierno i óydoonuuuu, Kmib 2010, s. 72-743. Sty-
lizowane woluty Sadłowski zastosował także w attykach bocznych ryzalitów budynku dworca
(niezachowane).
151 G. Kolb, Otto Wagner, s. 257-258. Fotografie szczegółów ukształtowania elewacji wymienionych
stacji, zob. Otto Wagner. Die Wiener Stadtbahn, zwłaszcza s. 117,119,127,162.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
207
trowni na Persen-
kówce i zajezdni
na Gabrielówce są
pierwszymi zabu-
dowaniami z oma-
wianej grupy, w któ-
rych zdecydowano
się zerwać z dotych-
czas stosowanymi
formami architekto-
nicznymi i sięgnąć
do symbolizujących
nowatorstwo i inno-
wacyjność motywów
secesyjnych148. Taką
wymowę budynku elektrowni podkreślała dekoracja - błyskawice oznaczające
energię elektryczną, którą można było wykorzystywać do oświetlania oraz na-
pędu różnych maszyn i urządzeń. Natomiast wewnątrz kompleksu, pomiędzy
maszynownią a pomieszczeniem rozdzielnicy elektrycznej, wykonano żelazną
konstrukcję nośną wraz z kratą i wystawnymi schodami, którym - tak jak za-
lecał Wagner i prof. Bogucki - nadano artystyczne secesyjne formy (il. 18)149.
Prawdopodobnie analogicznie „artystycznie” uformowaną żelazną konstruk-
cję nośną wykonano pomiędzy kotłownią a pomieszczeniem pomp i filtrów.
W przypadku zajezdni na Gabrielówce, podobnie jak w stacjach Wiedeńskiej
Kolei Miejskiej, wyeksponowano wspólne żelazne nadproża okien w elewa-
cjach bocznych i żelazny balkon z okapem, wykonany w fasadzie ryzalitu tego
budynku (rys. 16).
Przypuszczam, że zamienny projekt elektrowni wykonał zatrudniony w miej-
skim urzędzie budowniczym Piller. Nie jest jednak wykluczone, że podobnie jak
przy budowie Wiedeńskiej Kolei Miejskiej czy dworca kolejowego we Lwowie,
do prac planistycznych zaangażowano innych architektów. Rozstrzygające w tym
względzie byłyby rysunki projektowe, które nie są dotychczas znane bądź się nie
zachowały. Warto zauważyć, że podobne motywy masywnych boniowanych fila-
rów, które zakończono sterczynami zdobionymi pionowymi prętami z nałożoną
od góry okrągłą plakietą, na jaką niejako nawinięto dwie woluty, zastosował Wła-
dysław Sadłowski (1869-1940) w elewacji, którą zakryto od północnego zachodu
żelazną konstrukcję hali peronowej dworca kolejowego we Lwowie150. Ten motyw
zdobniczy spopularyzował Wagner w zabudowie stacji miejskiej kolei Wiednia,
zwłaszcza Josefstadter Strafśe i Gumpendorfer StraBe151. Liczne okna przewidziane
II. 18 Rozdzielnica elek-
tryczna w miejskiej elektro-
wni na Persenkówce, stan
z 1909 r., fot. Marek Munz,
zbiory I. i I Kotłobułatowych
148 T. Pękala, Secesja. Konkretyzacje i interpretacje, Lublin 1995, s. 95-96.
149 J. Bogucki, Rozwój budownictwa żelaznego i jego wpływ na architekturę, „Czasopismo Techniczne”,
26,1908, nr 20-21, s. 301.
150 Zob. na ilustracji w: I. >KyK, Jlbeie JleeucbKoeo: Mierno i óydoonuuuu, Kmib 2010, s. 72-743. Sty-
lizowane woluty Sadłowski zastosował także w attykach bocznych ryzalitów budynku dworca
(niezachowane).
151 G. Kolb, Otto Wagner, s. 257-258. Fotografie szczegółów ukształtowania elewacji wymienionych
stacji, zob. Otto Wagner. Die Wiener Stadtbahn, zwłaszcza s. 117,119,127,162.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
207