DOI article:
Puzio, Maksymilian: Wilhelma Wachtla "Pożegnanie z Golusem"
Citation link:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0248
nostalgii towarzyszącej rozstawaniu z tradycją”75. Sceny, które przedstawione
zostały w dalszej części artykułu, ukazują rozdarcie, jakie towarzyszyło Żydom,
z jednej strony dążącym do emigracji i stworzenia własnego, bezpiecznego kraju,
a z drugiej przywiązanych do swojej kultury, tak charakterystycznej dla danej,
w tym przypadku polskiej w swej tożsamości społeczności. Świadectwem łączenia
obu postaw przez Wilhelma Wachta może być litografia Przysięga zamieszczona
w „Roczniku Żydowskim” z 1903 roku, na której przedstawiono młodego Żyda
ubranego w tradycyjny, religijny strój na tle Jerozolimy76. Kamczycki zinterpre-
tował wizerunek jako „implikację nowej hebrajskiej siły poprzez jedność miecza
z księgą”77. Synteza fizyczności charakteryzującej pionierów z duchowością tra-
dycyjnej, przywiązanej do religii społeczności miała tworzyć nowy wizerunek
Żyda i zaprzeczać jego „diasporowemu” wyobrażeniu człowieka uległego i słabego,
tkwiącego w marazmie. Zabieg ten wpisywał się w ideę tworzenia wizerunku
„nadczło wieka” - pioniera nowej społeczności żydowskiej, jednak należy podkreś-
lić, że zachowując tradycyjny strój, Wachtel stworzył więź między tymi dwoma
postawami, doceniając przywiązanie religijne żyda „golusowego”, co Kamczycki
zanegował, interpretując jako zaprzeczenie i potrzebę odrzucenia diaspory78.
Warto zauważyć, że autor książki swoją analizę oparł na podstawie jednego dzieła,
co może zaburzać pełny obraz idei Wachtla. Należy więc przyjrzeć się całej tece
litografii Pożegnanie z Golusem celem weryfikacji przytoczonych założeń.
Teka litografii Pożegnanie z Golusem
Omawiana w niniejszym artykule teka litografii Pożegnanie z Golusem stanowi
dobry przykład twórczości artystycznej Wilhelma Wachtla79. Zbiór grafik po-
wstał we Lwowie przed aliją artysty do Palestyny w 1936 roku jako wyraz arty-
stycznego rozliczenia się z historią własnej społeczności i tradycji80. Zawiera on
14 dzieł tworzących cykl oraz plansze ze spisem treści i wstępem autora. Całość,
według niektórych badaczy, ukazuje najbardziej bolesne wydarzenia dotykające
społeczność żydowską wschodniej Europy - oczekiwanie na pogrom, ucieczkę,
ofiarę i wykluczenie z powodów religijnych81. Z drugiej strony przedstawia sceny
z codziennego życia żydowskiego - wieczór sederowy, zapalenie świec szabato-
wych czy piątkowy wieczór w sztetlu. Natasza Styrna podsumowała zbiór grafik
następująco: „Dawały one pełny wykładnik stosunku artysty do stanu, w jakim
Żydzi znajdowali się od stuleci - rozproszenia i życia na obczyźnie. Chociaż
artysta ukazywał niektóre sceny nie bez sentymentu, to najmocniejszy akord
zbioru stanowiły prace niepozostawiające złudzeń co do beznadziejności takiej
egzystencji - beznadziejności, która musi przerodzić się w tragedię. Dlatego też -
bo tak należy rozumieć przesłanie twórcy - jedynym wyjściem dla młodzieży
żydowskiej jest emigracja do Palestyny”82. Należy jednak oddać głos również
samemu artyście wspominającemu we wstępie do zbioru o wykształceniu, które
75 Żydzi w Polsce, s. 16.
76 Zob. A. Kamczycki, Syjonizm i sztuka, s. 334.
77 Ibidem.
78 Ibidem, s. 335.
79 Żydzi w Polsce, s. 676.
80 J. Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich, s. 98.
81 B. ItimieBCbKa, Toopmcmb €opeucbKux xyóoxcnuKio, s. 95-96.
82 N. Styrna, Zrzeszenie Żydowskich Artystów, s. 153.
248
ARTYKUŁY
Maksymilian Puzio
zostały w dalszej części artykułu, ukazują rozdarcie, jakie towarzyszyło Żydom,
z jednej strony dążącym do emigracji i stworzenia własnego, bezpiecznego kraju,
a z drugiej przywiązanych do swojej kultury, tak charakterystycznej dla danej,
w tym przypadku polskiej w swej tożsamości społeczności. Świadectwem łączenia
obu postaw przez Wilhelma Wachta może być litografia Przysięga zamieszczona
w „Roczniku Żydowskim” z 1903 roku, na której przedstawiono młodego Żyda
ubranego w tradycyjny, religijny strój na tle Jerozolimy76. Kamczycki zinterpre-
tował wizerunek jako „implikację nowej hebrajskiej siły poprzez jedność miecza
z księgą”77. Synteza fizyczności charakteryzującej pionierów z duchowością tra-
dycyjnej, przywiązanej do religii społeczności miała tworzyć nowy wizerunek
Żyda i zaprzeczać jego „diasporowemu” wyobrażeniu człowieka uległego i słabego,
tkwiącego w marazmie. Zabieg ten wpisywał się w ideę tworzenia wizerunku
„nadczło wieka” - pioniera nowej społeczności żydowskiej, jednak należy podkreś-
lić, że zachowując tradycyjny strój, Wachtel stworzył więź między tymi dwoma
postawami, doceniając przywiązanie religijne żyda „golusowego”, co Kamczycki
zanegował, interpretując jako zaprzeczenie i potrzebę odrzucenia diaspory78.
Warto zauważyć, że autor książki swoją analizę oparł na podstawie jednego dzieła,
co może zaburzać pełny obraz idei Wachtla. Należy więc przyjrzeć się całej tece
litografii Pożegnanie z Golusem celem weryfikacji przytoczonych założeń.
Teka litografii Pożegnanie z Golusem
Omawiana w niniejszym artykule teka litografii Pożegnanie z Golusem stanowi
dobry przykład twórczości artystycznej Wilhelma Wachtla79. Zbiór grafik po-
wstał we Lwowie przed aliją artysty do Palestyny w 1936 roku jako wyraz arty-
stycznego rozliczenia się z historią własnej społeczności i tradycji80. Zawiera on
14 dzieł tworzących cykl oraz plansze ze spisem treści i wstępem autora. Całość,
według niektórych badaczy, ukazuje najbardziej bolesne wydarzenia dotykające
społeczność żydowską wschodniej Europy - oczekiwanie na pogrom, ucieczkę,
ofiarę i wykluczenie z powodów religijnych81. Z drugiej strony przedstawia sceny
z codziennego życia żydowskiego - wieczór sederowy, zapalenie świec szabato-
wych czy piątkowy wieczór w sztetlu. Natasza Styrna podsumowała zbiór grafik
następująco: „Dawały one pełny wykładnik stosunku artysty do stanu, w jakim
Żydzi znajdowali się od stuleci - rozproszenia i życia na obczyźnie. Chociaż
artysta ukazywał niektóre sceny nie bez sentymentu, to najmocniejszy akord
zbioru stanowiły prace niepozostawiające złudzeń co do beznadziejności takiej
egzystencji - beznadziejności, która musi przerodzić się w tragedię. Dlatego też -
bo tak należy rozumieć przesłanie twórcy - jedynym wyjściem dla młodzieży
żydowskiej jest emigracja do Palestyny”82. Należy jednak oddać głos również
samemu artyście wspominającemu we wstępie do zbioru o wykształceniu, które
75 Żydzi w Polsce, s. 16.
76 Zob. A. Kamczycki, Syjonizm i sztuka, s. 334.
77 Ibidem.
78 Ibidem, s. 335.
79 Żydzi w Polsce, s. 676.
80 J. Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich, s. 98.
81 B. ItimieBCbKa, Toopmcmb €opeucbKux xyóoxcnuKio, s. 95-96.
82 N. Styrna, Zrzeszenie Żydowskich Artystów, s. 153.
248
ARTYKUŁY
Maksymilian Puzio