Modus: Prace z historii sztuki (20.2020)

wyraźnie przegląda poczucie wyższości żyda «wyzwolonego», «kulturalnego»,
«zasymilowanego» zbierającego ku uciesze własnej i innych «ciekawe obrazki*
zamierającego świata”64. W okresie tym Wachtel czynnie komentował aktual-
ną sytuację polityczną i bronił interesów własnej społeczności, wypowiadając
się przeciwko pogromom w Kiszyniowie w 1903 roku i na Ukrainie w drugim
dziesięcioleciu xx wieku, czego przykładami są obrazy Bezdomni / Tułacze65,
prezentujący czekającą na dworcu rodzinę uciekającą z dotychczasowego miejsca
zamieszkania, oraz Chrystus w dzielnicy pogromowej66.
Po związaniu się Wachtla z syjonizmem jego prace uległy zmianie pod wzglę-
dem tematycznym. Dotychczasowe sceny z życia Żydów w sztetlach zaczęły
nieść ze sobą przekaz przestarzałego modelu życia. Władysław Kozicki opisywał
wyraźne w twórczości malarza zestawianie starszego pokolenia, przywiązanego
do Talmudu, z młodym, nacjonalistycznie nastawionym pokoleniem żądnym
nowej ojczyzny67. Według badacza artysta gloryfikował idee powstania państwa
żydowskiego, którego podwaliny tworzyli rolnicy uprawiający nieprzyjazną
ziemię przedstawieni w Powrocie z pola68. W dziele tym jednak Kozicki do-
strzegał bardziej sportowy charakter prac rolnych niż przywiązanie do ziemi,
a poprzez nacisk położony przez Wachtla na temat kosztem formy określał
prace artysty z opisywanego okresu jako ilustracje, a nie dzieła sztuki69. Po
kolejnych wyprawach malarza do Palestyny coraz bardziej zaczęto jednak do-
ceniać artystyczne owoce jego podróży. Wachtel zakochany w słońcu, glebie
i na wpół wybudowanych domach malował je wielokrotnie. Szymon Wolf do-
szedł do wniosku, że był on pierwszym artystą, który odkrył idealną barwę do
odzwierciedlenia palestyńskiej ziemi i atmosfery. Specyficzna żółć krajobrazu
według dziennikarza była oddana przez niego tak prawdziwie, jak w rzeczywi-
stości70. Realistycznie również Wachtel miał portretować lokalnych mieszkań-
ców, a jego przedstawienia chalucników miały tworzyć nowy rodzaj wizerunku
„żydowskiego człowieka”71. Pejzaż Wachtla porzucał tradycyjne, orientalno-
-romantyczne cechy - fantastyczną stylizację i ideę „mesjaszowego raju” - na
rzecz krajobrazu realnego, codziennego i ujmującego widza swoją naturalną
impresją72. Według Bohdany Pinczewskiej dzieła te pomimo swoich walorów
tematycznych były zbyt przestylizowane, ale warte docenienia73.
Artysta zaliczony został przez Artura Kamczyckiego do grupy twórców ikono-
grafii syjonistycznej, którzy opowiadali się za Szlilat ha-Gola - negacją diaspory,
widzianej jako przyczynę wycieńczenia i cierpienia społeczności żydowskiej74.
Z drugiej strony teka litografii Pożegnanie z Golusem według Marka Rostwo-
rowskiego była „świadectwem buntu przeciwko degradacji diaspory, a zarazem
64 Ibidem, s. 270-271.
65 W. Wachtel, Bezdomni/Tulacze, 1916, olej na płótnie, 82,5 x 95,5 cm, właściciel prywatny.
66 W. Wachtel, Chrystus w dzielnicy pogromowej, 1920, olej na płótnie, brak wymiarów, właściciel
prywatny, Tel Awiw. Zob. J. Malinowski, The Art of Wilhelm Wachtel, s. 57.
67 W. Kozicki, Wystawa, s. 5.
68 Praca nieznana autorowi tekstu.
69 W. Kozicki, Wystawa, s. 5.
70 Sz. Wolf, Malarz wyzwolony, s. 7.
71 Ibidem, s. 8.
72 J.E (Jakub Frostig?), Wilhelm Wachtel, s. 3.
73 B. IliHueBCbKa, Toopmcmb CopeucbKux xydoxcnuKio, s. 95.
74 A. Kamczycki, Syjonizm i sztuka, s. 260.

Wilhelma Wahtla Pożegnanie z Golusem

247