DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42084#0264
260
KATALOG DZIEL I PROJEKTÓW
2003, s. 200, poz. 126. 11 PUTKOWSKA, 1972, s. 148. 12 SOKOLOWSKA, 1972,
s. 36-40, 52, il. 9, 14; KWIATKOWSKI, 1989, s. 57, 103. 13 O palacu Sapiehów
(nr hip. 941) zob. nižej ust£p52. Pozostale to: palac nalež^cy wroku 1720 do Krzysz-
tofa Sulkowskiego (nr hip. 959) i póžniejszy palac Lubomirskich (nr hip. 957), oba
notowane na przekazach kartograficznych od roku 1713 — zob. PUTKOWSKA,
1972, s. 142-146, il. 6-c, 11-12; SOKOLOWSKA, 1972, s. 25-30, 41-45, 52-53,
55-56, il. 1-3,11-12.
52. PROJEKT PALACU SAPIEHÓW
Wšród zaginionych rysunków Tylmana znajdowaly si^
m.in. „cztery szkice wielkomiejskiego palacu magnac-
kiego z herbetn Lis na elewacji frontowej”1. O wygl^-
dzie tego projektu informuje dzisiaj jedynie dwa rysunki
opublikowane przez Tadeusza Makowieckiego: studium
rzutu pi^tra i elewacji fasadowej palacu (il. 253, 254)2.
Miala to byč obszerna budowla wzniesiona na rzu-
cie prostok^ta (wymiary okolo 47 x 34 lokcie), z dosta-
wionymi narožnymi pawilonami (szerokosč calej fasady
okolo 75 lokci). Glówny trzon tego trójkondygnacjowego
budynku, z piano nobile na pi^trze, nakrywa wysoki dach
czterospadowy pol^czony z ozdobnými dachami namio-
towymi na narožnych pawilonach. Trójosiow^ šrodkow^
cz^šč budynku, zaznaczon^pozornými ryzalitami obuje-
denastoosiowych elewacji, zajmuje na parterze obszerna
sieň, biegn^ca przez catq. szerokosč gmachu, oraz prze-
chodz^ca przez kondygnacje piano nobile i mezzanino
okazala reprezentacyjna šala. Z sieni i sáli na každej
kondygnacji boczne wejšcia prowadz3_ do trzech trzypo-
kojowych apartamentów mieszkalnych, których wi^ksze
pokoje mieszcz^ si^ w glównym trzonie gmachu (w jed-
nym z nich jest zaznaczona sypialnia z alkow^), a po dwa
mniejsze w pawilonach bocznych. Czwarty pawilon, po
lewej stronie od glównego wejšcia, zajmuje reprezen-
tacyjna czterobiegowa klatka schodowa, a przylegly do
niej pokoj ma charakter przedsionka I3.cz3.ceg0 sieií na
parterze i salon na pi^trze ze schodami. Dodatkowe male
schody wewn^trzne znajduj^ si§ równiež w pawilonach
mieszkalnych. Calošč gmachu ogrzewaj^piece i kominki
skupione wokól dwóch pionów kominowych glównego
budynku oraz oddzielnych pionów w trzech pawilonach
mieszkalnych.
Z zewn^trz palac otrzymal jednolitýartykulacj? archi-
tektoniczn^ któr3_ známy jedynie w elewacji fasadowej.
Cokolowy parter podzielony zostal pasami pseudorusty-
ki tworz3.cymi podstaw? pseudopilastrów wielkiego po-
rz^dku, które dziela piano nobile i mezzanino. Miedzy
szerzej rozstawionymi oknami w pawilonach i w bocz-
nych cz^šciach glównego trzonu budynku pseudopila-
stry zestawiono parami. Džwigaj^ °ne poprzelamywane
belkowanie o wydatnym gzymsie, które wraz z cokolami
ponižej i powyžej pasów rustyki oraz listwowymi gzym-
sami ujmuj3.cymi obramienia okien gómych kondygnacji
l^cz3. horyzontalnie cal3_ fasady.
Najokazalej pod wzgl^dem architektonicznym i deko-
racyjnym rozwi^zany zostal trójosiowy ryzalit šrodkowy,
odpowiadaj^cy sieni i reprezentacyjnej sáli we wn^trzu.
Rozczlonkowany czterema pseudopilastrami, zdwojo-
nymi na narožnikach, jest on zwieňczony trójk3tnym
przyczólkiem wypelnionym popiersiem w tondzie, uno-
szonym przez alegoryczne figury. Trzy inne pos3gi sta-
nuly na jego szczycie i narožach. Glówn3, šrodkow^ oš
ryzalitu i calej fasady akcentuje na parterze prostok3tny
portál, poprzedzony kilkoma stopniami schodów, zwieň-
czony kartuszem herbowym podtrzymywanym przez
dwie figury. Okazale jest równiež šrodkowe okno dru-
giej kondygnacji ryzalitu, wyžsze od innych i zamkne-
te pólkolišcie, którego obramienie wraz z obramieniem
nižszych prostok3tnych okien S3.siednich tworz^ motyw
serliany. Okna te wraz z kwadratowymi okienkami mez-
zanino ošwietlaj3_ wielk3. salp i dlatego zostaly dekora-
cyjnie powi^zane m.in. poprzez putta, które przysiadlszy
na gzymsie šrodkowego okna piano nobile podtrzymuj3_
równoczešnie obramienie okienka powyžej, oraz poprzez
dekoracyjne tonda uj^te w gal^zki palmowe, usytuowa-
ne migdzy obramieniami bocznych okien piano nobile
i okienkami mezzanino. Obramienia wszystkich okien
obu gómych kondygnacji palacu otrzymaly stiukowe czy
kamienne dekoracje. Wysokie prostok^tne obramienia
piano nobile ozdobiono u dolu zwisaj^cymi girlandami,
a u góry zwieňczono w wariancie pierwszym kwiatonami
czy muszlami ujatými w wolutki, w drugim — podwyž-
szonymi wydatnymi gzymsami. Wolutowe zwieňczenia
i zwisy otrzymaly takže obramienia kondygnacji mezza-
nino. W w^skich polach miedzy parami lizen zaprojek-
towano natomiast umieszczenie plastycznych zwisów,
a w pawilonach nawet ustawienie na osobných konsol-
kach pos3gów i wazonów. Szczyty dachów obu pawilo-
nów zakonczono wreszcie kulistymi wazonami, miesz-
cz^cymi bukiety kwiatów wykonane pewnie z metalu.
Herb Lis, widoczny nad portálem palacu, nasmál juž
Makowieckiemu przypuszczenie, že fundatorem budow-
li mial byč ktoš z magnackiej rodziny Sapiehów. Ksztah
gmachu i jego wymiary nasunuly z kolei Jolancie Put-
kowskiej pomysl identyfikacji projektu z wzniesion^ po
roku 1700 na terenie zaprojektowanej przez Tylmana ju-
ry dyki Wielopole rezydencj3. pisarza polnego litewskiego
Michala Józefa Sapiehy (zm. 1737) i jego (od 1700) žony
Teresy z Wielopolskich, córki wlašciciela jurydyki3. Bu-
dowla ta, znana jedynie z zarysu planu, jaki spotykamy
na kilku osiemnastowiecznych pomiarach tej cz^šci mia-
sta, bpd^ca w minie juž w roku 1730, zostala rozebraná
w roku 17714.
1 MAKOWIECKI, 1938—a, s. 157. 2 MAKOWIECKI, 1938-a, tabl. VI-2 i IV-1.
3 PUTKOWSKA, 1972, s. 142-143, il. 5,11; MILOBpDZKI, 1980, s. 355, 368-369;
KWIATKOWSKI, 1989, s. 57-58.4 SOKOLOWSKA, 1972, s. 25-30, 52-56, il. 2-4,
11-12. Pokrewieňstwo stylistyczne planu tej budowli z dzielami Tylmana nie uszlo
uwadze SZWANKOWSKIEGO, 1952, s. 44.
KATALOG DZIEL I PROJEKTÓW
2003, s. 200, poz. 126. 11 PUTKOWSKA, 1972, s. 148. 12 SOKOLOWSKA, 1972,
s. 36-40, 52, il. 9, 14; KWIATKOWSKI, 1989, s. 57, 103. 13 O palacu Sapiehów
(nr hip. 941) zob. nižej ust£p52. Pozostale to: palac nalež^cy wroku 1720 do Krzysz-
tofa Sulkowskiego (nr hip. 959) i póžniejszy palac Lubomirskich (nr hip. 957), oba
notowane na przekazach kartograficznych od roku 1713 — zob. PUTKOWSKA,
1972, s. 142-146, il. 6-c, 11-12; SOKOLOWSKA, 1972, s. 25-30, 41-45, 52-53,
55-56, il. 1-3,11-12.
52. PROJEKT PALACU SAPIEHÓW
Wšród zaginionych rysunków Tylmana znajdowaly si^
m.in. „cztery szkice wielkomiejskiego palacu magnac-
kiego z herbetn Lis na elewacji frontowej”1. O wygl^-
dzie tego projektu informuje dzisiaj jedynie dwa rysunki
opublikowane przez Tadeusza Makowieckiego: studium
rzutu pi^tra i elewacji fasadowej palacu (il. 253, 254)2.
Miala to byč obszerna budowla wzniesiona na rzu-
cie prostok^ta (wymiary okolo 47 x 34 lokcie), z dosta-
wionymi narožnymi pawilonami (szerokosč calej fasady
okolo 75 lokci). Glówny trzon tego trójkondygnacjowego
budynku, z piano nobile na pi^trze, nakrywa wysoki dach
czterospadowy pol^czony z ozdobnými dachami namio-
towymi na narožnych pawilonach. Trójosiow^ šrodkow^
cz^šč budynku, zaznaczon^pozornými ryzalitami obuje-
denastoosiowych elewacji, zajmuje na parterze obszerna
sieň, biegn^ca przez catq. szerokosč gmachu, oraz prze-
chodz^ca przez kondygnacje piano nobile i mezzanino
okazala reprezentacyjna šala. Z sieni i sáli na každej
kondygnacji boczne wejšcia prowadz3_ do trzech trzypo-
kojowych apartamentów mieszkalnych, których wi^ksze
pokoje mieszcz^ si^ w glównym trzonie gmachu (w jed-
nym z nich jest zaznaczona sypialnia z alkow^), a po dwa
mniejsze w pawilonach bocznych. Czwarty pawilon, po
lewej stronie od glównego wejšcia, zajmuje reprezen-
tacyjna czterobiegowa klatka schodowa, a przylegly do
niej pokoj ma charakter przedsionka I3.cz3.ceg0 sieií na
parterze i salon na pi^trze ze schodami. Dodatkowe male
schody wewn^trzne znajduj^ si§ równiež w pawilonach
mieszkalnych. Calošč gmachu ogrzewaj^piece i kominki
skupione wokól dwóch pionów kominowych glównego
budynku oraz oddzielnych pionów w trzech pawilonach
mieszkalnych.
Z zewn^trz palac otrzymal jednolitýartykulacj? archi-
tektoniczn^ któr3_ známy jedynie w elewacji fasadowej.
Cokolowy parter podzielony zostal pasami pseudorusty-
ki tworz3.cymi podstaw? pseudopilastrów wielkiego po-
rz^dku, które dziela piano nobile i mezzanino. Miedzy
szerzej rozstawionymi oknami w pawilonach i w bocz-
nych cz^šciach glównego trzonu budynku pseudopila-
stry zestawiono parami. Džwigaj^ °ne poprzelamywane
belkowanie o wydatnym gzymsie, które wraz z cokolami
ponižej i powyžej pasów rustyki oraz listwowymi gzym-
sami ujmuj3.cymi obramienia okien gómych kondygnacji
l^cz3. horyzontalnie cal3_ fasady.
Najokazalej pod wzgl^dem architektonicznym i deko-
racyjnym rozwi^zany zostal trójosiowy ryzalit šrodkowy,
odpowiadaj^cy sieni i reprezentacyjnej sáli we wn^trzu.
Rozczlonkowany czterema pseudopilastrami, zdwojo-
nymi na narožnikach, jest on zwieňczony trójk3tnym
przyczólkiem wypelnionym popiersiem w tondzie, uno-
szonym przez alegoryczne figury. Trzy inne pos3gi sta-
nuly na jego szczycie i narožach. Glówn3, šrodkow^ oš
ryzalitu i calej fasady akcentuje na parterze prostok3tny
portál, poprzedzony kilkoma stopniami schodów, zwieň-
czony kartuszem herbowym podtrzymywanym przez
dwie figury. Okazale jest równiež šrodkowe okno dru-
giej kondygnacji ryzalitu, wyžsze od innych i zamkne-
te pólkolišcie, którego obramienie wraz z obramieniem
nižszych prostok3tnych okien S3.siednich tworz^ motyw
serliany. Okna te wraz z kwadratowymi okienkami mez-
zanino ošwietlaj3_ wielk3. salp i dlatego zostaly dekora-
cyjnie powi^zane m.in. poprzez putta, które przysiadlszy
na gzymsie šrodkowego okna piano nobile podtrzymuj3_
równoczešnie obramienie okienka powyžej, oraz poprzez
dekoracyjne tonda uj^te w gal^zki palmowe, usytuowa-
ne migdzy obramieniami bocznych okien piano nobile
i okienkami mezzanino. Obramienia wszystkich okien
obu gómych kondygnacji palacu otrzymaly stiukowe czy
kamienne dekoracje. Wysokie prostok^tne obramienia
piano nobile ozdobiono u dolu zwisaj^cymi girlandami,
a u góry zwieňczono w wariancie pierwszym kwiatonami
czy muszlami ujatými w wolutki, w drugim — podwyž-
szonymi wydatnymi gzymsami. Wolutowe zwieňczenia
i zwisy otrzymaly takže obramienia kondygnacji mezza-
nino. W w^skich polach miedzy parami lizen zaprojek-
towano natomiast umieszczenie plastycznych zwisów,
a w pawilonach nawet ustawienie na osobných konsol-
kach pos3gów i wazonów. Szczyty dachów obu pawilo-
nów zakonczono wreszcie kulistymi wazonami, miesz-
cz^cymi bukiety kwiatów wykonane pewnie z metalu.
Herb Lis, widoczny nad portálem palacu, nasmál juž
Makowieckiemu przypuszczenie, že fundatorem budow-
li mial byč ktoš z magnackiej rodziny Sapiehów. Ksztah
gmachu i jego wymiary nasunuly z kolei Jolancie Put-
kowskiej pomysl identyfikacji projektu z wzniesion^ po
roku 1700 na terenie zaprojektowanej przez Tylmana ju-
ry dyki Wielopole rezydencj3. pisarza polnego litewskiego
Michala Józefa Sapiehy (zm. 1737) i jego (od 1700) žony
Teresy z Wielopolskich, córki wlašciciela jurydyki3. Bu-
dowla ta, znana jedynie z zarysu planu, jaki spotykamy
na kilku osiemnastowiecznych pomiarach tej cz^šci mia-
sta, bpd^ca w minie juž w roku 1730, zostala rozebraná
w roku 17714.
1 MAKOWIECKI, 1938—a, s. 157. 2 MAKOWIECKI, 1938-a, tabl. VI-2 i IV-1.
3 PUTKOWSKA, 1972, s. 142-143, il. 5,11; MILOBpDZKI, 1980, s. 355, 368-369;
KWIATKOWSKI, 1989, s. 57-58.4 SOKOLOWSKA, 1972, s. 25-30, 52-56, il. 2-4,
11-12. Pokrewieňstwo stylistyczne planu tej budowli z dzielami Tylmana nie uszlo
uwadze SZWANKOWSKIEGO, 1952, s. 44.