DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.42084#0297
ANEKS
KSI^GOZBIÓR TYLMANA Z GAMEREN
Bibliotéka kapucynów mieszczqca si? do roku 1960
w klasztorze przy ulicy Miodowej naležala do mniej zna-
ných biblioték warszawskich1. Wspominana kilka rázy
w polowie XIX stulecia zostala póžniej prawie zapo-
mniana, do czego przyczynila si? przede wszystkim ka-
sata klasztoru w roku 1864 i wynikle stqd cz?sciowe roz-
proszenie ksi?gozbioru2. Szersze zainteresowanie zbio-
rami biblioteki zrodzilo si? dopiero w okresie mi?dzy-
wojennym w zwiqzku z badaniami twórczošci Tylmana
z Gameren. W roku 1938 Tadeusz Makowiecki oglosil
list? kilkunastu ksigžek b?dqcych wlasnosciq tego archi-
tekta znalezionych przez Józefa Chůdka w Bibliotéce
Uniwersytetu Warszawskiego3.
Zapiski znajdujíce si? na tych ksiqžkach swiadczyly
o ich pochodzeniu z biblioteki kapucynów w Warszawie.
Bylo to zgodne z dwiema glossami, którymi kapucyni opa-
trzyli b?dqcy w ich posiadaniu pergaminowy dyplom nada-
nia Tylmanowi godnošci kawalera Zlotej Ostrogi w 1676
roku (obecnie przechowywany w zbiorach Biblioteki Uni-
wersytetu Warszawskiego): Hic Nobilis Dominus Tielman
a Gameren Ordini nostro singnlariter addictus ante suum
Obitum Omneš Libros et Instrumenta Geometriae legavit
Nastrae Bibliothecae, ex quibus pauca hic inde disjecta
de facto reperiuntur, caetera deperdita et plane ab aliqu-
ibus non verentibus excommunicationem suspensam in
porta Bibliothecae saecularibus extradita contra mentem
et voluntatem p. d. Benefactoris [Szlachcic ten, pan Tyl-
man z Gameren, szczególnie ofiamy dla naszego zákonu,
przed swojq šmierciq zapisal naszej bibliotéce wszystkie
ksiqžki i instrumenty geometryczne, które od tego cza-
su rozproszone w istocie w niewielkiej tylko liczbie tu-
taj si? znajdujq, inne, przez niektórych niebojqcych si?
kary ekskomuniki zawieszonej na wejšciu do biblioteki,
wydane swieckim wbrew intencji i woli ofiarodawcy,
stracone zupelnie] i druga: Hic Nobilis nobis singulariter
addictus Bibliothecam Nostram Varsaviensem praestan-
tissimis Libris et Instrumentis Geometriae ornavit. Sere-
nissimo Augusto II Regi Poloniae petenti hos libros, čerte
non gratis, fiuerunt denegati. Et nunc pauci reperiuntur
' W roku 1960 zakonnicy przeniešli swój ksi?gozbiór do klasztoru w Nowym
Miescie nad Pilic^, gdzie powstala bibliotéka centralna zákonu kapucynów.
2 Biblioték? wspominaj^ m.in. BALIŇSKI, 1840, s. 68-69; KUROWSK1,1949,
s. 145. Zob. takže GADACZ, 1984, s. 141-144.
3 MAKOWIECKI, 1938—a, s. 137-139.
[Szlachcic ten szczególnie dla nas ofiamy biblioték? na-
szq warszawskq obdarowal znakomitymi ksiqžkami i in-
stmmentami geometrycznymi. Proszqcemu o te ksiqžki
(oczywišcie nie darmo) Najjašniejszemu Augustowi II,
królowi Polski, byly one odmówione. Ateraz juž niewie-
le ich si? jeszcze znajduje]4. Z kolei dzi?ki badaniom Jana
Ludwika Gadacza možemy przypuszczač, že zach?tq do
przekazania swojego warsztatu kapucynom byla dla na-
szego architekta obecnošč w warszawskim klasztorze (od
roku 1699) uezonego zakonnika pochodzqcego z Wloch,
znajacego doskonale matematyk? i geometri?, o. Bernarda
Domenica Palazzeschiego (1688-1708)5.
Tadeuszowi Makowieckiemu nie udalo si? jednak
dotrzeč do biblioteki kapucyňskiej i dopiero przed samq
wojna inny historyk architektury Zbigniew Rewski mial
možnošč szczególowego zapoznania si? z jej zasobem.
Przeglqdajqc ksiqžki w poszukiwaniu ksi?gozbiom Tyl-
mana, poczynil on szereg notatek, które niestety zagin?ly
w ezasie wojny. Po wojnie, przeswiadczony o zniszczeniu
calej biblioteki, a swiadomy jej wartošci, oglosil artykul,
w którym m.in. tak napisal: „Dziš, kiedy cala bibliotéka
klasztoru kapucynów splon?la doszcz?tnie w r. 1944 Iqcz-
nie z ksi?gozbiorem Tylmana, zasluguje ona na utrwalenie
jej, choč we wspomnieniu, a to tym bardziej, že wielka
wartosč tej biblioteki málo byla na ogól znana, a co za tym
idzie i šwiadomošč dotkliwosci tej jednej wi?cej straty
Warszawy byla dotqd málo lub wcale niewyczuwalna”6.
Totéž wielkie bylo moje zaskoezenie, gdy wiosnq 1960
roku dowiedzialem si?, že bibliotéka kapucynów cz?scio-
wo ocalala, przechowywana podezas wojny w piwnicach
klasztoru7. W trakcie przeglgdania tom po tomie calego
ksipgozbioru, liczqcego obecnie okolo szešciu tysi?cy
woluminów, natrafilem na sporq liezb? ksiqžek podpisa-
nych przez Tylmana z Gameren. Ich wykaz, uzupelniony
pozycjami publikowanymi przez Makowieckiego, a takže
nowo rozpoznanými, zarówno w zbiorach Biblioteki Uni-
wersytetu Warszawskiego, jak tež w Bibliotéce Wydzialu
4 Warszawa, Gabinet R?kopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego,
rkps 252. Zob. MAKOWIECKI, 1938-a, s. 138, 168-170; TOPIŇSKA, 2003,
s. 116-117, poz. 3.
5 GADACZ, 1984, s. 141.
6 REWSKI, 1948, s. 354-356.
7 Serdecznie dzi?kuj? oo. Kapucynom warszawskim za laskawe udost?pnienie
ich, wówczas nieuporz^dkowanej i nieskatalogowanej, biblioteki i o. Kornelo-
wi za informaeje o jej istnieniu.
KSI^GOZBIÓR TYLMANA Z GAMEREN
Bibliotéka kapucynów mieszczqca si? do roku 1960
w klasztorze przy ulicy Miodowej naležala do mniej zna-
ných biblioték warszawskich1. Wspominana kilka rázy
w polowie XIX stulecia zostala póžniej prawie zapo-
mniana, do czego przyczynila si? przede wszystkim ka-
sata klasztoru w roku 1864 i wynikle stqd cz?sciowe roz-
proszenie ksi?gozbioru2. Szersze zainteresowanie zbio-
rami biblioteki zrodzilo si? dopiero w okresie mi?dzy-
wojennym w zwiqzku z badaniami twórczošci Tylmana
z Gameren. W roku 1938 Tadeusz Makowiecki oglosil
list? kilkunastu ksigžek b?dqcych wlasnosciq tego archi-
tekta znalezionych przez Józefa Chůdka w Bibliotéce
Uniwersytetu Warszawskiego3.
Zapiski znajdujíce si? na tych ksiqžkach swiadczyly
o ich pochodzeniu z biblioteki kapucynów w Warszawie.
Bylo to zgodne z dwiema glossami, którymi kapucyni opa-
trzyli b?dqcy w ich posiadaniu pergaminowy dyplom nada-
nia Tylmanowi godnošci kawalera Zlotej Ostrogi w 1676
roku (obecnie przechowywany w zbiorach Biblioteki Uni-
wersytetu Warszawskiego): Hic Nobilis Dominus Tielman
a Gameren Ordini nostro singnlariter addictus ante suum
Obitum Omneš Libros et Instrumenta Geometriae legavit
Nastrae Bibliothecae, ex quibus pauca hic inde disjecta
de facto reperiuntur, caetera deperdita et plane ab aliqu-
ibus non verentibus excommunicationem suspensam in
porta Bibliothecae saecularibus extradita contra mentem
et voluntatem p. d. Benefactoris [Szlachcic ten, pan Tyl-
man z Gameren, szczególnie ofiamy dla naszego zákonu,
przed swojq šmierciq zapisal naszej bibliotéce wszystkie
ksiqžki i instrumenty geometryczne, które od tego cza-
su rozproszone w istocie w niewielkiej tylko liczbie tu-
taj si? znajdujq, inne, przez niektórych niebojqcych si?
kary ekskomuniki zawieszonej na wejšciu do biblioteki,
wydane swieckim wbrew intencji i woli ofiarodawcy,
stracone zupelnie] i druga: Hic Nobilis nobis singulariter
addictus Bibliothecam Nostram Varsaviensem praestan-
tissimis Libris et Instrumentis Geometriae ornavit. Sere-
nissimo Augusto II Regi Poloniae petenti hos libros, čerte
non gratis, fiuerunt denegati. Et nunc pauci reperiuntur
' W roku 1960 zakonnicy przeniešli swój ksi?gozbiór do klasztoru w Nowym
Miescie nad Pilic^, gdzie powstala bibliotéka centralna zákonu kapucynów.
2 Biblioték? wspominaj^ m.in. BALIŇSKI, 1840, s. 68-69; KUROWSK1,1949,
s. 145. Zob. takže GADACZ, 1984, s. 141-144.
3 MAKOWIECKI, 1938—a, s. 137-139.
[Szlachcic ten szczególnie dla nas ofiamy biblioték? na-
szq warszawskq obdarowal znakomitymi ksiqžkami i in-
stmmentami geometrycznymi. Proszqcemu o te ksiqžki
(oczywišcie nie darmo) Najjašniejszemu Augustowi II,
królowi Polski, byly one odmówione. Ateraz juž niewie-
le ich si? jeszcze znajduje]4. Z kolei dzi?ki badaniom Jana
Ludwika Gadacza možemy przypuszczač, že zach?tq do
przekazania swojego warsztatu kapucynom byla dla na-
szego architekta obecnošč w warszawskim klasztorze (od
roku 1699) uezonego zakonnika pochodzqcego z Wloch,
znajacego doskonale matematyk? i geometri?, o. Bernarda
Domenica Palazzeschiego (1688-1708)5.
Tadeuszowi Makowieckiemu nie udalo si? jednak
dotrzeč do biblioteki kapucyňskiej i dopiero przed samq
wojna inny historyk architektury Zbigniew Rewski mial
možnošč szczególowego zapoznania si? z jej zasobem.
Przeglqdajqc ksiqžki w poszukiwaniu ksi?gozbiom Tyl-
mana, poczynil on szereg notatek, które niestety zagin?ly
w ezasie wojny. Po wojnie, przeswiadczony o zniszczeniu
calej biblioteki, a swiadomy jej wartošci, oglosil artykul,
w którym m.in. tak napisal: „Dziš, kiedy cala bibliotéka
klasztoru kapucynów splon?la doszcz?tnie w r. 1944 Iqcz-
nie z ksi?gozbiorem Tylmana, zasluguje ona na utrwalenie
jej, choč we wspomnieniu, a to tym bardziej, že wielka
wartosč tej biblioteki málo byla na ogól znana, a co za tym
idzie i šwiadomošč dotkliwosci tej jednej wi?cej straty
Warszawy byla dotqd málo lub wcale niewyczuwalna”6.
Totéž wielkie bylo moje zaskoezenie, gdy wiosnq 1960
roku dowiedzialem si?, že bibliotéka kapucynów cz?scio-
wo ocalala, przechowywana podezas wojny w piwnicach
klasztoru7. W trakcie przeglgdania tom po tomie calego
ksipgozbioru, liczqcego obecnie okolo szešciu tysi?cy
woluminów, natrafilem na sporq liezb? ksiqžek podpisa-
nych przez Tylmana z Gameren. Ich wykaz, uzupelniony
pozycjami publikowanymi przez Makowieckiego, a takže
nowo rozpoznanými, zarówno w zbiorach Biblioteki Uni-
wersytetu Warszawskiego, jak tež w Bibliotéce Wydzialu
4 Warszawa, Gabinet R?kopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego,
rkps 252. Zob. MAKOWIECKI, 1938-a, s. 138, 168-170; TOPIŇSKA, 2003,
s. 116-117, poz. 3.
5 GADACZ, 1984, s. 141.
6 REWSKI, 1948, s. 354-356.
7 Serdecznie dzi?kuj? oo. Kapucynom warszawskim za laskawe udost?pnienie
ich, wówczas nieuporz^dkowanej i nieskatalogowanej, biblioteki i o. Kornelo-
wi za informaeje o jej istnieniu.