DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.41973#0074
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
Program użytkowy, mieszkalny i ceremonialny rezydencji króla obejmował podówczas
nie tylko nowo wzniesione skrzydło północne lecz także organicznie z nim powiązane
średniowieczne budowle narożnika północno-wschodniego, dawną Kurzą Nogę i wieżę
Duńską. Program ten, zarysowany w opisie Decjusza, można próbować odtworzyć na
podstawie innych źródeł, zwłaszcza zapisów w rachunkach królewskich, gdyż w ciągu
panowania Zygmunta I nie podlegał on zapewne większym zmianom.
I tak średniowieczne w swych murach cztery sklepione piwnice zachodniej części
skrzydła (tabl. 2) to kolejno: piwnica wjazdowa na osi budynku (opatrzona bramą od
dziedzińca) (5), piwnica z okratowanym oknem od wału (4), w której zamykano jeń-
ców tatarskich, wykonujących na zamku rozmaite prace86, oraz dwie mniejsze piwnice,
zajmujące częściowo przestrzeń prezbiterium dawnej kaplicy pałacowej (2-3)87. Z kolei
cztery piwnice nowo wzniesionej części wschodniej (6-9), wraz z piwnicą o sklepieniu
wspartym na filarze w wieży Kurzej Nogi (10), służyły do przechowywania wina88, cen-
nych przypraw kuchennych89, a niekiedy za skład drewna90. Wreszcie srebra królewskie
umieszczano dla bezpieczeństwa w ciemnej piwnicy wieży Duńskiej (12)91.
Na parterze, który był w całości sklepiony (tabl. 3), dawne średniowieczne miesz-
kanie królowej Jadwigi (salka w wieży Duńskiej i komnata w Kurzej Nodze) zostało
zajęte na pomieszczenie skarbca i archiwum koronnego (k-1)92. Jedyne wejście do niego
86 M.in. CHMIEL, s. 430 (9 VI 1565) Pro 2 laminibus ferri do tatarskiej piwnicy do kija, 513 (rewizja 1665,
„W tym sklepie albo piwnicy, Tatarów chowają i zamykają”), 554 (rewizja 1692) „Ta piwnica więzieniem
tatarskim zowie się”. Tatarzy mieli także osobny drewniany budynek z izbą i kuchnią w pobliżu furtki
zamkowej, niedaleko wieży Lubranki - por. ŁASZCZYŃSKA I, s. 39, przypis 77; GARBACIK, 1974,
s. 138, 150; CHMIEL, s. 539 (rewizja 1665: „mieszkanie albo kuchnia tatarska”). Por. FISCTIINGER,
FABIAŃSKI, 2013, s. 55, 190-191.
87 Por. FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 32; FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2013, s. 48. Ślepe (me
dochodzące parteru), Nęcone schody w jednej z nich to pewnie pozostałość komunikacji pionowej
dawnego, średniowiecznego budynku.
88 FERENC III, s. 57 (13 III 1531, pro ferreo fenestrali ad cellarium regiae maiestatis, ubi sewantur vim); CFFMIEL, s. 401
(10 VI 1549, ab extractione vini ex cellario pod Kurzą nogą). Por. FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 51,140.
89 CHMIEL, s. 71 (10 III 1526, Joachimo mensatori pro [...] scamnis, lysthmy, armario aliisąue rebus factis ad
testudinem, ubi sewantur aromata aliaeąue res regiae).
90 ŁASZCZYŃSKA I, s. 46 (18 IX 1535,pro [...] ferramentis [...] cellarii subpergula, ubi Ugnąproici debent). Por.
FISCTIINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 39, 140.
91 CITMIEL, s. 319 (12 V 1543, a reformatione serae ad testudinem ubi argentum regiae maiestatis sewatur), 305
(10 IX 1543), 364 (15 I 1546), 368 (27 XI 1546), 391 (5 VI 1548), 406 (19 II 1549); GARBACIK,
1974, s. 172 (1558). Położenie tego wnętrza lokalizuje wzmianka o znajdującej się nad nim izdebce:
a reformationefornacis in stubella supra testudinem in qua argentum regium sewatur - CHMIEL, 408 (27 I 1549).
Por. FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 140.
1,2 Poza relacją Decjusza z roku 1518, zob. protokół przekazania skarbca koronnego podskarbiemu Spytkowi
Tarnowskiemu (25 III 1532), gdzie wykaz zawartości (w tym także dokumentów państwowych i królewskich)
- Imprimis in testudine ulteriori, quae estsub borto pensili, habensfenestrum uersus orientem (Acta Tomiciana, t. 14, 1952,
s. 245-247, dok. 157). Por. Kronika mieszczanina, 1930, s. 119; KŁODZIŃSKI, 1923, s. 309-351, ii. na s. 331;
FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 141; FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2013, s. 135, 191-193.
70
Program użytkowy, mieszkalny i ceremonialny rezydencji króla obejmował podówczas
nie tylko nowo wzniesione skrzydło północne lecz także organicznie z nim powiązane
średniowieczne budowle narożnika północno-wschodniego, dawną Kurzą Nogę i wieżę
Duńską. Program ten, zarysowany w opisie Decjusza, można próbować odtworzyć na
podstawie innych źródeł, zwłaszcza zapisów w rachunkach królewskich, gdyż w ciągu
panowania Zygmunta I nie podlegał on zapewne większym zmianom.
I tak średniowieczne w swych murach cztery sklepione piwnice zachodniej części
skrzydła (tabl. 2) to kolejno: piwnica wjazdowa na osi budynku (opatrzona bramą od
dziedzińca) (5), piwnica z okratowanym oknem od wału (4), w której zamykano jeń-
ców tatarskich, wykonujących na zamku rozmaite prace86, oraz dwie mniejsze piwnice,
zajmujące częściowo przestrzeń prezbiterium dawnej kaplicy pałacowej (2-3)87. Z kolei
cztery piwnice nowo wzniesionej części wschodniej (6-9), wraz z piwnicą o sklepieniu
wspartym na filarze w wieży Kurzej Nogi (10), służyły do przechowywania wina88, cen-
nych przypraw kuchennych89, a niekiedy za skład drewna90. Wreszcie srebra królewskie
umieszczano dla bezpieczeństwa w ciemnej piwnicy wieży Duńskiej (12)91.
Na parterze, który był w całości sklepiony (tabl. 3), dawne średniowieczne miesz-
kanie królowej Jadwigi (salka w wieży Duńskiej i komnata w Kurzej Nodze) zostało
zajęte na pomieszczenie skarbca i archiwum koronnego (k-1)92. Jedyne wejście do niego
86 M.in. CHMIEL, s. 430 (9 VI 1565) Pro 2 laminibus ferri do tatarskiej piwnicy do kija, 513 (rewizja 1665,
„W tym sklepie albo piwnicy, Tatarów chowają i zamykają”), 554 (rewizja 1692) „Ta piwnica więzieniem
tatarskim zowie się”. Tatarzy mieli także osobny drewniany budynek z izbą i kuchnią w pobliżu furtki
zamkowej, niedaleko wieży Lubranki - por. ŁASZCZYŃSKA I, s. 39, przypis 77; GARBACIK, 1974,
s. 138, 150; CHMIEL, s. 539 (rewizja 1665: „mieszkanie albo kuchnia tatarska”). Por. FISCTIINGER,
FABIAŃSKI, 2013, s. 55, 190-191.
87 Por. FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 32; FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2013, s. 48. Ślepe (me
dochodzące parteru), Nęcone schody w jednej z nich to pewnie pozostałość komunikacji pionowej
dawnego, średniowiecznego budynku.
88 FERENC III, s. 57 (13 III 1531, pro ferreo fenestrali ad cellarium regiae maiestatis, ubi sewantur vim); CFFMIEL, s. 401
(10 VI 1549, ab extractione vini ex cellario pod Kurzą nogą). Por. FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 51,140.
89 CHMIEL, s. 71 (10 III 1526, Joachimo mensatori pro [...] scamnis, lysthmy, armario aliisąue rebus factis ad
testudinem, ubi sewantur aromata aliaeąue res regiae).
90 ŁASZCZYŃSKA I, s. 46 (18 IX 1535,pro [...] ferramentis [...] cellarii subpergula, ubi Ugnąproici debent). Por.
FISCTIINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 39, 140.
91 CITMIEL, s. 319 (12 V 1543, a reformatione serae ad testudinem ubi argentum regiae maiestatis sewatur), 305
(10 IX 1543), 364 (15 I 1546), 368 (27 XI 1546), 391 (5 VI 1548), 406 (19 II 1549); GARBACIK,
1974, s. 172 (1558). Położenie tego wnętrza lokalizuje wzmianka o znajdującej się nad nim izdebce:
a reformationefornacis in stubella supra testudinem in qua argentum regium sewatur - CHMIEL, 408 (27 I 1549).
Por. FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 140.
1,2 Poza relacją Decjusza z roku 1518, zob. protokół przekazania skarbca koronnego podskarbiemu Spytkowi
Tarnowskiemu (25 III 1532), gdzie wykaz zawartości (w tym także dokumentów państwowych i królewskich)
- Imprimis in testudine ulteriori, quae estsub borto pensili, habensfenestrum uersus orientem (Acta Tomiciana, t. 14, 1952,
s. 245-247, dok. 157). Por. Kronika mieszczanina, 1930, s. 119; KŁODZIŃSKI, 1923, s. 309-351, ii. na s. 331;
FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2009, s. 141; FISCHINGER, FABIAŃSKI, 2013, s. 135, 191-193.
70