DOI Artikel:
Miazga, Beata; Paszkiewicz, Borys: Cechy szrotgeltowe miasta Kazimierza pod Krakowem
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.31074#0191
CECHY SZROTGELTOWE...
(powyżej 30%) powstały na drodze bezpośredniego stapiania metalicznej
miedzi i cynk W. Dodatek różnych metali do miedzi (np. As, Sn, Zn czy Pb),
poza zmianą właściwości materiału, zmienia także barwę stopu, co powszech-
nie wykorzystywano w przeszłości, chociażby do fałszowania biżuterii, a także
monet. Produkcja monet czy innych przedmiotów, stanowiących eiement systemu
płatniczego, była ściśle regulowana przez prawo. Szereg doniesień iiteraturowych
wskazuje na określone surowce, stosowane przy produkcji pieniądza czy innych
środków płatniczych. Materiały, z których produkowano monety lub żetony, były
różne: używano zarówno srebra, ołowiu, jak i stopów miedziN Taki duży rozrzut
surowcowy był powszechny także w średniowieczu^, a badaczom tych zagadnień
udało się nawet dokonać podziału geograficznego ze względu na stosowane stopy.
W przypadku żetonów wytworzonych ze stopów miedzi ustalono, że z począt-
kiem XV w. w Tournai (dziś północna Francja) częściej stosowano niskocynkowy
mosiądz określany jako ArZTen (ang. /ow-zmc óróws), stop miedzi z 3-11% cynku,
4% cyny i do 1-1,5% ołowiu. Natomiast w Norymberdze (Niemcy) stosowano
zmodyfikowany mosiądz, otrzymywany z rudy kalaminowej^, zawierający śred-
nio 20% cynku i minimalną ilość cynyA Zebrane przez Michaela Mitchinera za-
bytki, wykonane z mosiądzów, różnią się znacznie od badanej cechy z Kazimierza
(nr 5 w zestawieniu powyżej). W egzemplarzu z Kazimierza zawartość cynku jest
niska (ok. 3%), podczas gdy dla XV- i XVI-wiecznych mosiężnych żetonów sięga
ona poziomu kilkunastu procent. Jednakże publikowane przez Mitchinera żetony,
wykonywane ze stopu o nazwie LyzYe?? (pochodzące głównie z Francji od czasów
średniowiecznych nawet do wieku XVIII), wydają się bardziej podobne. Wśród
wymienianych zabytków przytaczane są wyniki badań składu żetonów z czasów
Ludwika XIV (1643-1715), które zawierają 90-95% miedzi, 2-6% cynku i po-
wyżej 2% cynyN Dalej w katalogu odnajduje się wyniki badań składu żetonów
metodą XRF dla innych francuskich żetonów, określanych jako żetony z Tournai
(datowane na lata 1415-1497), zawierające 91-92% miedzi, 1-4% cynku, 3-5%
cyny (z grupy „Cztery lilie w rombie": numery 647, 648 i 649). Inne typy żeto-
nów (grupa „Korona") także mają podobny skład. Żeton z grupy „Tarcza Francji"
(nr 687a) zawiera 92,35% Cu, 2,9% Zn i 2,95% Sn*V Natomiast największe
" KHARAKWAL i GURJAR 2006.
i" SWEETMAN et AL. 1984.
22 MITCHINER 1988: 29, 74.
2** Kalamin to krzemianowa ruda cynku, tworząca wraz ze smitsonitem główny składnik niektórych rud
cynkowych, stanowiąca ważne źródło cynku w średniowieczu (MITCHINER ł988: 74; FAJNBERG ł956: 173).
22 MITCHINER 1988: 307.
22 /ZuJe???: 75.
22 75iaiew: 221.
(powyżej 30%) powstały na drodze bezpośredniego stapiania metalicznej
miedzi i cynk W. Dodatek różnych metali do miedzi (np. As, Sn, Zn czy Pb),
poza zmianą właściwości materiału, zmienia także barwę stopu, co powszech-
nie wykorzystywano w przeszłości, chociażby do fałszowania biżuterii, a także
monet. Produkcja monet czy innych przedmiotów, stanowiących eiement systemu
płatniczego, była ściśle regulowana przez prawo. Szereg doniesień iiteraturowych
wskazuje na określone surowce, stosowane przy produkcji pieniądza czy innych
środków płatniczych. Materiały, z których produkowano monety lub żetony, były
różne: używano zarówno srebra, ołowiu, jak i stopów miedziN Taki duży rozrzut
surowcowy był powszechny także w średniowieczu^, a badaczom tych zagadnień
udało się nawet dokonać podziału geograficznego ze względu na stosowane stopy.
W przypadku żetonów wytworzonych ze stopów miedzi ustalono, że z począt-
kiem XV w. w Tournai (dziś północna Francja) częściej stosowano niskocynkowy
mosiądz określany jako ArZTen (ang. /ow-zmc óróws), stop miedzi z 3-11% cynku,
4% cyny i do 1-1,5% ołowiu. Natomiast w Norymberdze (Niemcy) stosowano
zmodyfikowany mosiądz, otrzymywany z rudy kalaminowej^, zawierający śred-
nio 20% cynku i minimalną ilość cynyA Zebrane przez Michaela Mitchinera za-
bytki, wykonane z mosiądzów, różnią się znacznie od badanej cechy z Kazimierza
(nr 5 w zestawieniu powyżej). W egzemplarzu z Kazimierza zawartość cynku jest
niska (ok. 3%), podczas gdy dla XV- i XVI-wiecznych mosiężnych żetonów sięga
ona poziomu kilkunastu procent. Jednakże publikowane przez Mitchinera żetony,
wykonywane ze stopu o nazwie LyzYe?? (pochodzące głównie z Francji od czasów
średniowiecznych nawet do wieku XVIII), wydają się bardziej podobne. Wśród
wymienianych zabytków przytaczane są wyniki badań składu żetonów z czasów
Ludwika XIV (1643-1715), które zawierają 90-95% miedzi, 2-6% cynku i po-
wyżej 2% cynyN Dalej w katalogu odnajduje się wyniki badań składu żetonów
metodą XRF dla innych francuskich żetonów, określanych jako żetony z Tournai
(datowane na lata 1415-1497), zawierające 91-92% miedzi, 1-4% cynku, 3-5%
cyny (z grupy „Cztery lilie w rombie": numery 647, 648 i 649). Inne typy żeto-
nów (grupa „Korona") także mają podobny skład. Żeton z grupy „Tarcza Francji"
(nr 687a) zawiera 92,35% Cu, 2,9% Zn i 2,95% Sn*V Natomiast największe
" KHARAKWAL i GURJAR 2006.
i" SWEETMAN et AL. 1984.
22 MITCHINER 1988: 29, 74.
2** Kalamin to krzemianowa ruda cynku, tworząca wraz ze smitsonitem główny składnik niektórych rud
cynkowych, stanowiąca ważne źródło cynku w średniowieczu (MITCHINER ł988: 74; FAJNBERG ł956: 173).
22 MITCHINER 1988: 307.
22 /ZuJe???: 75.
22 75iaiew: 221.