przez Cecylię Michałowską profesorem był grecysta Her-
mann Schugt. Największe znaczenie miał jednak, jak można
przypuszczać, kontakt z Jerzym Samuelem Bandtkiem.
Według świadectwa córki, Michałowski brał wprawdzie u
niego tylko lekcje literatury łacińskiej, ale Bandtkie prowa-
dził w tym czasie również seminarium historyczne, disputa-
toria philologica et historica cum selectis iuvenibus, z którego
wyszło całe grono zasłużonych historyków, z Antonim
Zygmuntem Helclem i Józefem Muczkowskim na czele18.
Nie wiadomo, czy Michałowski brał udział w pracach
seminarium, czy też był jeszcze bardziej selectus i ograniczał
się do lekcji prywatnych19. W każdym razie z oddziaływa-
niem Bandtkiego, łączącego neohumaniżm z historyżmem,
można wiązać dalszą ewolucję jego zainteresowań, a ścisłe
kontakty wybitnego historyka i bibliografa z nauką niemiec-
ką mogły zaważyć na wyborze uniwersytetu w Getyndze
jako miejsca dalszych studiów.
Niezależnie od tego, udając się do Getyngi, Michałowski
szedł w ślady starszego brata, Władysława, który bawił
i tam nieco wcześniej20, a wybór ten wystawia jak najlepsze
świadectwo tak obydwu młodzieńcom, jak i ich rodzicom,
którzy musieli te wyjazdy aprobować. Uniwersytet w Ge*
tyndze, założony w r. 1737, stanowił modelową realizację
nowoczesnej uczelni i stał się wkrótce głównym ośrodkiem
niemieckiego oświecenia. Wykształconemu w nim systemowi
nauczania, opartemu na daleko idącej swobodzie progra-
mowej i ścisłym związku pracy badawczej z dydaktyką2’,
nauka niemiecka zawdzięczała w znacznej mierze swą
wyjątkową ówczesną pozycję. Michałowski wyruszył za
granicę w r. 1821, aby poświęcić się „badaniom literatur,
począwszy od języków arabskiego, perskiego aż do hiszpa-
ńskiego i angielskiego”22. Plan ów został jednak już w kilka dni
po przyjeździe zarzucony na rzecz prawa i nauk politycznych.
Języki pozostały tylko jako uzupełnienie studiów.

Ten, ostatr
niewątpliwie
ówczesnych li
stracyjnej, i t
finansów pai
Michałowski <
okazji do tak
terenie teorii
dla siebie, o[
dziejów. Jegi
których nazv
Michałowska
nej w teorii
Karl-Friedric
cy, uwzględn
czne, społeczi
i Arnold Hi
zresztą i z gł
i (177^-1861).
ryzmu domi:
reakcja prze
niezmiennośt
związana z <
wym, rodząc
go rozbicia 1
strony rewol
przesłanka i
jako bezpośi
towarzyszył?
podkreślanie
także przeci
nego wytwc
państwa23,
gruntu irrai

18