Ostrowski, Jan K.: Kresy: bliskie i dalekie (Kraków, 1998)

5. Brzeżany,
kaplica zamkowa

kaplicą sprawował zakon księży komunistów zwanych też bartoszka-
mi, którzy mieszkali w wielobocznej baszcie zachodniej.
Zamek brzeżański, w w. XVII dodatkowo wzmocniony fortyfika-
cjami bastionowymi, przez całe to burzliwe stulecie stanowił niezdo-
bytą dla nieprzyjaciela twierdzę. Zwycięsko odparł oblężenia kozacko-
tatarskie w latach 1648, 1655 i 1667. W latach 1675 i 1676 Turcy
zrezygnowali z jego oblegania. Brzeżany broniły się jeszcze, i tym
razem zwycięsko, w r. 1709 w czasie wojny domowej pomiędzy stron-
nikami Augusta Mocnego i Stanisława Leszczyńskiego. W owym cza-
sie, kiedy zagrożenie tatarskie i tureckie należało już do przeszłości,
zamek brzeżański nabrał charakteru wspaniałej barokowej rezydencji,
uzupełnionej letnim pałacykiem w niedalekim Raju. W r. 1698 Brze-
żany odwiedził August Mocny, a w r. 1707 car Piotr I.
W r. 1726 zmarł Adam Sieniawski, ostatni z zasłużonego dla
Rzeczypospolitej rodu, a jego ogromna fortuna wraz z Brzeżanami
przeszła na Czartoryskich. Nowi właściciele nie rezydowali w Brzeża-
nach, jeszcze w połowie w. XVIII zamek przedstawiał się jednak wspa-
niale. Komnaty nakrywały rzeźbione i złocone stropy, w które były
wprawione malowidła przedstawiające wielkie wydarzenia z dziejów
Rzeczypospolitej, w jakich uczestniczyli członkowie rodu Sieniawskich.
Bardzo bogata była galeria portretów i innych obrazów, nie wspomi-
nając o meblach, cennych tkaninach i archiwum. W arsenale wciąż
znajdowało się 71 armat i ponad 100 hakownic, a stały garnizon li-
czył 45 żołnierzy.
W r. 1778 Brzeżany przeszły w ręce Lubomirskich, a w 1816 -
Potockich. Wraz z pierwszym rozbiorem Polski w r. 1772 rozpoczął
się kryzys w dziejach zamku. W r. 1784 władze austriackie skonfisko-
wały bogate srebra kaplicy zamkowej, wśród których znajdowały się

18