DOI Artikel:
Samek, Jan: Ołtarz główny w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie (Geneza koncepcji ikonograficznej)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.26550#0189
Matce Boskiej, kaplica loretańska, środkowa w północnym rzędzie przy nawie_
wyraz rozpowszechnienia w Polsce w drugiej tercji w. XVII kultu promieniują-
cego z Loreto 112. Wybór aniołów, a szczególnie św. Michała Archanioła 113, na pa-
tronów środkowej kaplicy w południowym rzędzie przy nawie spowodowany
był niewątpliwie przez żywy w okresie kontrreformacji kult aniołów, zwłaszcza
Michała Archanioła, którego zwycięstwo nad szatanami zapowiadało symbolicz-
nie triumf nad herezją 114. Powstanie kaplicy Świętych Relikwii, przyległej od
południa do prezbiterium, uwarunkowała niezmiernie rozwinięta w tym okresie
cześć rehkwii; wszak uzyskano wówczas dla krakowskiego kościoła jezuitów liczne
partykuły świętych, które wymagały odpowiedniego pomieszczenia 115.
Dla rozważań nad tematyką jezuicką i dopełniającymi ją wątkami znaleźć
można również punkty odniesienia w dziełach Piotra Skargi. Już w roku 1603,
w szóstym wydaniu Żywotów świętych, umieścił Skarga żywoty Ignacego Lo-
yoli 116 i Franciszka Ksawerego 117, a w następnym wydaniu, które ukazało się
w roku 1610 żywoty Stanisława Kostki 118 i Franciszka Borgiasza 119.
Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła wzniesiony został głównie z fundacji króla Zyg-
munta III; spowodowało to włączenie do programu ikonograficznego wątku
królewskiego. 0 królu-fundatorze mówi napis na kamieniu węgielnym, na me-
dalu wybitym z okazji rozpoczęcia budowy kościoła, a także treść dokumentów
umieszczonych w gałce kopuły. W dekoracji kościoła wątek ten wyznaczają
wazowskie „Snopki“ w dekoracji stiukowej sklepienia apsydy (ryc. 10) i na bocz-
nych portalach fasady (ryc. 21), korony w obramieniach wewnętrznych nisz
fasady (ryc. 23) ponadto dwa kartusze mieszczące Orła z herbem Wazów i orderem
112 Oznakami tego kultu było wznoszenie kopii domu w Lorecie i kaplie pod wezwaniem
Matki Boskiej Loretańskiej. W 2. ćwierci w. XVII zbudowane zostały domki loretańskie w kościele
franciszkanów w Głogówku — por. T. IConietzny, Die Loretokapelle in der Klosterkapelle in
Oberglogau (Oberschłesische Heimat XVI, 1920), w Gołęhiu i w Warszawie na Pradze — por
J. Bartoszewicz, Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym,
Warszawa 1855, s. 374. W Krakowie poza kościołem ŚŚ. Piotra i Pawła wskazać można siedem-
nastowieczne kaplice Matki Boskiej Loretańskiej w kłasztorze kłarysek przy kościele Św. Andrzeja
oraz w kościołach Bożego Ciała i Św. ICrzyża.
113 Por. Załęski, 00. jezuici przy kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, s. 62 oraz przypis
na s. 71. — Pruszcz; o. c., s. 116 wymienia tylko ołtarz św. Michała.
114 L. Reau, Iconographie de Vart chretien II, 1, Paris 1956, s. 47 oraz oparta na Reau inter-
pretacja S. Mossakowskiego przcdstawień św. Michała Archanioła w kaplicy Elektorskiej przy
katedrze wrocławskiej, na kolegium jezuickim we Wrocławiu i w kościele św. Józefa w Krzeszo-
wie. por. S. Mossakow 7ski, Kaplica Ełektorska przy katedrze we Wrocławiu (Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiełlońskiego, Prace z Historii Sztuki, z. 1, s. 209 i przypis 83). Z drugiej strony
zaważyć mógł tu także fakt, że św. Michał Archanioł był patronem Rusi; kaplica przylega do
nawy od południa, mieści się więc w części kościoła poświęconej śś. Pawłowi i Franciszkowi
Ksaweremu, którzy rozwijali działalność na Wschodzie.
115 Załęski, 00. jezuici przy kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, s. 74—84.
116 Żywotów Swiętych wtóra część Slarego i Nowego Zakonu... przez X. Piotra Skargę Societatis
Iesu..., w Krakowie 1603, s. 1116—1127.
117 Tamże, s. 1127—1142.
118 Żywoty Świętych Starego i Nowego Zakonu..., s. 1150—1158.
119 Tamże, s. 1166—1183.
105
wyraz rozpowszechnienia w Polsce w drugiej tercji w. XVII kultu promieniują-
cego z Loreto 112. Wybór aniołów, a szczególnie św. Michała Archanioła 113, na pa-
tronów środkowej kaplicy w południowym rzędzie przy nawie spowodowany
był niewątpliwie przez żywy w okresie kontrreformacji kult aniołów, zwłaszcza
Michała Archanioła, którego zwycięstwo nad szatanami zapowiadało symbolicz-
nie triumf nad herezją 114. Powstanie kaplicy Świętych Relikwii, przyległej od
południa do prezbiterium, uwarunkowała niezmiernie rozwinięta w tym okresie
cześć rehkwii; wszak uzyskano wówczas dla krakowskiego kościoła jezuitów liczne
partykuły świętych, które wymagały odpowiedniego pomieszczenia 115.
Dla rozważań nad tematyką jezuicką i dopełniającymi ją wątkami znaleźć
można również punkty odniesienia w dziełach Piotra Skargi. Już w roku 1603,
w szóstym wydaniu Żywotów świętych, umieścił Skarga żywoty Ignacego Lo-
yoli 116 i Franciszka Ksawerego 117, a w następnym wydaniu, które ukazało się
w roku 1610 żywoty Stanisława Kostki 118 i Franciszka Borgiasza 119.
Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła wzniesiony został głównie z fundacji króla Zyg-
munta III; spowodowało to włączenie do programu ikonograficznego wątku
królewskiego. 0 królu-fundatorze mówi napis na kamieniu węgielnym, na me-
dalu wybitym z okazji rozpoczęcia budowy kościoła, a także treść dokumentów
umieszczonych w gałce kopuły. W dekoracji kościoła wątek ten wyznaczają
wazowskie „Snopki“ w dekoracji stiukowej sklepienia apsydy (ryc. 10) i na bocz-
nych portalach fasady (ryc. 21), korony w obramieniach wewnętrznych nisz
fasady (ryc. 23) ponadto dwa kartusze mieszczące Orła z herbem Wazów i orderem
112 Oznakami tego kultu było wznoszenie kopii domu w Lorecie i kaplie pod wezwaniem
Matki Boskiej Loretańskiej. W 2. ćwierci w. XVII zbudowane zostały domki loretańskie w kościele
franciszkanów w Głogówku — por. T. IConietzny, Die Loretokapelle in der Klosterkapelle in
Oberglogau (Oberschłesische Heimat XVI, 1920), w Gołęhiu i w Warszawie na Pradze — por
J. Bartoszewicz, Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym,
Warszawa 1855, s. 374. W Krakowie poza kościołem ŚŚ. Piotra i Pawła wskazać można siedem-
nastowieczne kaplice Matki Boskiej Loretańskiej w kłasztorze kłarysek przy kościele Św. Andrzeja
oraz w kościołach Bożego Ciała i Św. ICrzyża.
113 Por. Załęski, 00. jezuici przy kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, s. 62 oraz przypis
na s. 71. — Pruszcz; o. c., s. 116 wymienia tylko ołtarz św. Michała.
114 L. Reau, Iconographie de Vart chretien II, 1, Paris 1956, s. 47 oraz oparta na Reau inter-
pretacja S. Mossakowskiego przcdstawień św. Michała Archanioła w kaplicy Elektorskiej przy
katedrze wrocławskiej, na kolegium jezuickim we Wrocławiu i w kościele św. Józefa w Krzeszo-
wie. por. S. Mossakow 7ski, Kaplica Ełektorska przy katedrze we Wrocławiu (Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiełlońskiego, Prace z Historii Sztuki, z. 1, s. 209 i przypis 83). Z drugiej strony
zaważyć mógł tu także fakt, że św. Michał Archanioł był patronem Rusi; kaplica przylega do
nawy od południa, mieści się więc w części kościoła poświęconej śś. Pawłowi i Franciszkowi
Ksaweremu, którzy rozwijali działalność na Wschodzie.
115 Załęski, 00. jezuici przy kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, s. 74—84.
116 Żywotów Swiętych wtóra część Slarego i Nowego Zakonu... przez X. Piotra Skargę Societatis
Iesu..., w Krakowie 1603, s. 1116—1127.
117 Tamże, s. 1127—1142.
118 Żywoty Świętych Starego i Nowego Zakonu..., s. 1150—1158.
119 Tamże, s. 1166—1183.
105