DOI Artikel:
Samek, Jan: Ołtarz główny w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie (Geneza koncepcji ikonograficznej)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.26550#0195
nym ołtarzu kościoła w Sandizell (ryc. 31) 148, dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej
odpustowego kościoła w Wies 149, a także w ołtarzu kaplicy Elektorskiej przy
katedrze we Wrocławiu 150 i kościele Sakramentek w Warszawie 151. Program iko-
nograficzny głównego ołtarza w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie, obrazu-
jący jedność Kościoła zacbodniego ze wscbodnim pod jwymatem Rzymu,
a także przyjęcie dla bocznych części retabulum formy tronów dźwiganycli
przez przedstawicieli zachodniego i wschodniego Kościoła, pozwalają na włą-
czenie krakowskiego ołtarza do tych obiektów, przy czym zaznaczyć należy, że
występują tu relacje zarówno w zakresie formy, jak i treści 152.
Warto porównać krakowskie retabidum z Catliedra Petri.
Koncepcja formalna Cathedra Petri jest wypadkową konieczności odpowied-
niego umieszczenia tronu św. Piotra i chęci zobrazowania idei powszechności
Kościoła, ale przede wszystkim zamierzeń artystycznych Berniniego; stąd
program ideowy wielkiego relikwiarza łączy się ściśle z jego efektami lumini-
stycznymi w prawdziwie barokową jedność.
Kompozycja kralcowskiego ołtarza jest wynikiem podjęcia bliskiego dzięki
idei jedności Kościoła, ale bardziej rozbudowanego, wielowątkowego programu,
przy mniejszycli aspiracjach i możliwościach wykonawców.
148 Por. A. Feulner, Bayerisches Rokoko, Miinchen 1923, s. 53, fig. 36 i 167. —D. Frey, Kunst-
wissenschaftliche Grundfragen. Prolegomena zu einer Kunstphilosophie, Wien 1946, s. 133, fig. IX.
149 Feulner, o. c., tabl. po s. 40. —■ A. Satzger, Anton Sturm, der Meister der vier Kirchen-
vater in der Wies (Das Miinster III, 1959, s. 186).
150 Mossakowski, o. c., s. 207, ryc. 2.
151 Tenże, Kościół Sakramentek w Warszaioie. Charakterystyka i geneza architektury (Biuletyn
HS XXVI, 1964, przypis na s. 246); autor wspomina tu ponadto, że Cathedra Petri wywarła
wpływ na wiełe ołtarzy katolickiej Europy, nie przytacza jednak przykładów.
153 Kacper Bażanka, któremu przypisany został projekt ołtarza, przebywał w Rzymie
z początkiem w. XVIII (Zagórowski, Architekt Kacper Bażanka, s. 85), Cathedra Petri była inu
więc niewątpliwie znana. Nasuwający się tu problem refleksów dzieł Beminiego w Polsce nie
posiada dotychczas osobnego opracowania i bywa jedynie marginesowo wzmiankowany. Zestawił
je Jan Białostocki, wymieniając cztery przykłady: fasadę krakowskiego kościoła misjonarzy na
Stradomiu, nawiązującą do kościoła S. Andrea al Quirinale, obelisk na słoniu w Grodzisku pod
Ojcowem, naśladujący berniniowski pomnik przed kościołem S. Maria sopra Minerva w Rzymie,
konfesję św. Wojciecha w katedrze gnieźnieńskiej, uważaną przez autora za wariację baldachimu
z bazyliki Św. Piotra w Rzymie oraz pomnik konny Sobieskiego w warszawskich Łazienkach,
będący według Białostockiego transpozycją watykańskiej figury Konstantyna z podestu u stóp
Scala Regia, por. J. Białostocki, Gian Lorenzo Berninii jegopoglądy estetyczne (Sztukai Krytyka
IX, 1958, s. 124); artykuł ten został później jeszcze dwukrotnie opublikowany: J. Białostocki,
Pięć wiekóic myśli o sztuce. Studia i rozprawy z dziejóio teorii i historii sztuki, Warszawa 1959, s. 91
i nn. i tenże, Dwugłos o Berninim (Baldinucci i Chantelou), Wrocław—Warszawa—Kraków
1962, s. XII i nn. W pierwszej wersji cytowanej rozprawy wśród nawiązań do dzieł Berniniego
w Połsce wymienił Białostocki konfesję św. Stanisława w katedrze wawelskiej, z którego to przy-
kładu zrezygnował w późniejszych przedrukach na rzecz konfesji św. Wojciecha w Gnieźnie.
Poprawka ta, aczkolwiek nie objaśniona żadnym przypisem, jest słuszna, konfesja św. Stanisława
wzniesiona bowiem została już w latach 1626—1629. Białostocki podał też kiłka przykładów re-
fleksów sztuki Berniniego na terenie Śląska (tamże, s. 125, przypis 9). Zestawienie powyższe nie
zawiera kilku ważnych obiektów, z których przykładowo wymienić można inne zabytki w tzw.
Pustelni bł. Salomei w Grodzisku, powstałej z inicjatywy i według projektu ks. Sebastiana Pis-
111
odpustowego kościoła w Wies 149, a także w ołtarzu kaplicy Elektorskiej przy
katedrze we Wrocławiu 150 i kościele Sakramentek w Warszawie 151. Program iko-
nograficzny głównego ołtarza w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie, obrazu-
jący jedność Kościoła zacbodniego ze wscbodnim pod jwymatem Rzymu,
a także przyjęcie dla bocznych części retabulum formy tronów dźwiganycli
przez przedstawicieli zachodniego i wschodniego Kościoła, pozwalają na włą-
czenie krakowskiego ołtarza do tych obiektów, przy czym zaznaczyć należy, że
występują tu relacje zarówno w zakresie formy, jak i treści 152.
Warto porównać krakowskie retabidum z Catliedra Petri.
Koncepcja formalna Cathedra Petri jest wypadkową konieczności odpowied-
niego umieszczenia tronu św. Piotra i chęci zobrazowania idei powszechności
Kościoła, ale przede wszystkim zamierzeń artystycznych Berniniego; stąd
program ideowy wielkiego relikwiarza łączy się ściśle z jego efektami lumini-
stycznymi w prawdziwie barokową jedność.
Kompozycja kralcowskiego ołtarza jest wynikiem podjęcia bliskiego dzięki
idei jedności Kościoła, ale bardziej rozbudowanego, wielowątkowego programu,
przy mniejszycli aspiracjach i możliwościach wykonawców.
148 Por. A. Feulner, Bayerisches Rokoko, Miinchen 1923, s. 53, fig. 36 i 167. —D. Frey, Kunst-
wissenschaftliche Grundfragen. Prolegomena zu einer Kunstphilosophie, Wien 1946, s. 133, fig. IX.
149 Feulner, o. c., tabl. po s. 40. —■ A. Satzger, Anton Sturm, der Meister der vier Kirchen-
vater in der Wies (Das Miinster III, 1959, s. 186).
150 Mossakowski, o. c., s. 207, ryc. 2.
151 Tenże, Kościół Sakramentek w Warszaioie. Charakterystyka i geneza architektury (Biuletyn
HS XXVI, 1964, przypis na s. 246); autor wspomina tu ponadto, że Cathedra Petri wywarła
wpływ na wiełe ołtarzy katolickiej Europy, nie przytacza jednak przykładów.
153 Kacper Bażanka, któremu przypisany został projekt ołtarza, przebywał w Rzymie
z początkiem w. XVIII (Zagórowski, Architekt Kacper Bażanka, s. 85), Cathedra Petri była inu
więc niewątpliwie znana. Nasuwający się tu problem refleksów dzieł Beminiego w Polsce nie
posiada dotychczas osobnego opracowania i bywa jedynie marginesowo wzmiankowany. Zestawił
je Jan Białostocki, wymieniając cztery przykłady: fasadę krakowskiego kościoła misjonarzy na
Stradomiu, nawiązującą do kościoła S. Andrea al Quirinale, obelisk na słoniu w Grodzisku pod
Ojcowem, naśladujący berniniowski pomnik przed kościołem S. Maria sopra Minerva w Rzymie,
konfesję św. Wojciecha w katedrze gnieźnieńskiej, uważaną przez autora za wariację baldachimu
z bazyliki Św. Piotra w Rzymie oraz pomnik konny Sobieskiego w warszawskich Łazienkach,
będący według Białostockiego transpozycją watykańskiej figury Konstantyna z podestu u stóp
Scala Regia, por. J. Białostocki, Gian Lorenzo Berninii jegopoglądy estetyczne (Sztukai Krytyka
IX, 1958, s. 124); artykuł ten został później jeszcze dwukrotnie opublikowany: J. Białostocki,
Pięć wiekóic myśli o sztuce. Studia i rozprawy z dziejóio teorii i historii sztuki, Warszawa 1959, s. 91
i nn. i tenże, Dwugłos o Berninim (Baldinucci i Chantelou), Wrocław—Warszawa—Kraków
1962, s. XII i nn. W pierwszej wersji cytowanej rozprawy wśród nawiązań do dzieł Berniniego
w Połsce wymienił Białostocki konfesję św. Stanisława w katedrze wawelskiej, z którego to przy-
kładu zrezygnował w późniejszych przedrukach na rzecz konfesji św. Wojciecha w Gnieźnie.
Poprawka ta, aczkolwiek nie objaśniona żadnym przypisem, jest słuszna, konfesja św. Stanisława
wzniesiona bowiem została już w latach 1626—1629. Białostocki podał też kiłka przykładów re-
fleksów sztuki Berniniego na terenie Śląska (tamże, s. 125, przypis 9). Zestawienie powyższe nie
zawiera kilku ważnych obiektów, z których przykładowo wymienić można inne zabytki w tzw.
Pustelni bł. Salomei w Grodzisku, powstałej z inicjatywy i według projektu ks. Sebastiana Pis-
111