DOI article:
Małkiewicz, Adam: Z historycznej i artystycznej problematyki kościoła kamedułów na Bielanach pod Krakowem
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0131
sza i odpowiednio wyższa. Do niej otwierają się szerokimi arkadami ka-
plice, po trzy od północy i południa, połączone między sobą ciasnymi przejś-
ciami. Dwa niewielkie pomieszczenia przy zachodnim przęśle nawy (obecnie
przedsionki kaplic w przyziemiu wież fasady) Kret uznał — chyba słusznie —
za pozostałość klatek schodowych prowadzących na empory nad kaplicami
bocznymi, otwarte do nawy tylko małymi okienkami 38. Plan kościoła dopełniają
do formy prostokąta przyłegające do prezbiterium od północy i południa, całko-
wicie od niego odizołowane, kapitularz i zakrystia oraz — usytuowane względem
nich od zachodu — wewnętrzne kruchty, z których południowa mieści się w przy-
ziemiu dzwonnicy. Identyczne zaskłepienie prezbiterium i nawy oraz jednolity
system podziałów architektonicznych wywołują we wnętrzu wrażenie jednorod-
ności i organiczności (ryc. 8 i 9).
Z prostokątnego płanu wyrastała zwarta, prosta bryła. Jej wydłużenie wzdłuż
osi wschód-zachód zostało ponadto podkreślone przez znaczne wydźwignięcie
murów prezbiterium i zwłaszcza nawy nad dachy bocznych ciągów przestrzen-
nych. Jedyną dominantę pionową stanowiła dzwonnica nad południową kruchtą,
nakryta wówczas prowizorycznym dachem namiotowym (ryc. 2). W tej zwartej
bryle wyróżniały się jednak zdecydowanie dwie części: mniejsza część prezbi-
terialna i większy korpus przedni; kontrast między nimi był wyraźniejszy niż
między odpowiednimi częściami wnętrza. Bryła korpusu odróżniała się bowiem
nie tylko silniejszym podporządkowaniem szerszej i wyższej od prezbiterium
nawie, ale i nieco bogatszym rozczłonkowaniem bocznych elewacji (widoczne
nad dachami kaplic opinające nawę szkarpy w formie spływów; duże okna —
owalne w murach nawy i półkoliste w murach kaplic), kontrastującym z surowoś-
cią opracowania części prezbiterialnej. Przesunięta z poprzecznej osi kościoła
ku wschodowi dzwonnica w widoku od południa maskowała do pewnego stopnia
to zróżnicowanie.
Pokrótce opisany kościół sprzed r. 1624/5 sprawia — zwłaszcza we wnętrzu —
wrażenie budowli jednorodnej, niemniej jego układ przestrzenny wywodzi
się z dwu różnych źródeł. Korpus przedni w zasadniczym schemacie w sposób
oczywisty nawiązuje do jezuickiego kościoła Gesu w Rzymie, część przezbite-
riałna natomiast w pełni realizuje kamedulskie przepisy budowlane 39.
Wytwarzające się w ciągu w. XVI schematy budowlane kościoła i eremu ka-
medulskiego zostały ostatecznie skodyfikowane przez kapitułę generalną w la-
tach 1607, 1608 i 1610. Celem uchwał kapituły było stworzenie w oparciu o tra-
dycję architektoniczną zakonu takiego typu budowli sakralnej, jaki by odpo-
wiadał najpełniej charakterowi zgromadzenia i różnił się od schematów stosowa-
nych powszechnie w kościołach parafialnych i zakonnych. Szczegółowe wskaza-
nia kapituły można ująć następująco. Kościół kamedulski może tylko nieznacz-
nie przewyższać wymiarami macierzystą świątynię Monte Corona; powinien
być budowlą jednonawową; chór zakonny winny flankować kapitularz i za-
38 Kret, o. c., s. 26.
39 Małkiewicz, o. c., s. 153.
95
plice, po trzy od północy i południa, połączone między sobą ciasnymi przejś-
ciami. Dwa niewielkie pomieszczenia przy zachodnim przęśle nawy (obecnie
przedsionki kaplic w przyziemiu wież fasady) Kret uznał — chyba słusznie —
za pozostałość klatek schodowych prowadzących na empory nad kaplicami
bocznymi, otwarte do nawy tylko małymi okienkami 38. Plan kościoła dopełniają
do formy prostokąta przyłegające do prezbiterium od północy i południa, całko-
wicie od niego odizołowane, kapitularz i zakrystia oraz — usytuowane względem
nich od zachodu — wewnętrzne kruchty, z których południowa mieści się w przy-
ziemiu dzwonnicy. Identyczne zaskłepienie prezbiterium i nawy oraz jednolity
system podziałów architektonicznych wywołują we wnętrzu wrażenie jednorod-
ności i organiczności (ryc. 8 i 9).
Z prostokątnego płanu wyrastała zwarta, prosta bryła. Jej wydłużenie wzdłuż
osi wschód-zachód zostało ponadto podkreślone przez znaczne wydźwignięcie
murów prezbiterium i zwłaszcza nawy nad dachy bocznych ciągów przestrzen-
nych. Jedyną dominantę pionową stanowiła dzwonnica nad południową kruchtą,
nakryta wówczas prowizorycznym dachem namiotowym (ryc. 2). W tej zwartej
bryle wyróżniały się jednak zdecydowanie dwie części: mniejsza część prezbi-
terialna i większy korpus przedni; kontrast między nimi był wyraźniejszy niż
między odpowiednimi częściami wnętrza. Bryła korpusu odróżniała się bowiem
nie tylko silniejszym podporządkowaniem szerszej i wyższej od prezbiterium
nawie, ale i nieco bogatszym rozczłonkowaniem bocznych elewacji (widoczne
nad dachami kaplic opinające nawę szkarpy w formie spływów; duże okna —
owalne w murach nawy i półkoliste w murach kaplic), kontrastującym z surowoś-
cią opracowania części prezbiterialnej. Przesunięta z poprzecznej osi kościoła
ku wschodowi dzwonnica w widoku od południa maskowała do pewnego stopnia
to zróżnicowanie.
Pokrótce opisany kościół sprzed r. 1624/5 sprawia — zwłaszcza we wnętrzu —
wrażenie budowli jednorodnej, niemniej jego układ przestrzenny wywodzi
się z dwu różnych źródeł. Korpus przedni w zasadniczym schemacie w sposób
oczywisty nawiązuje do jezuickiego kościoła Gesu w Rzymie, część przezbite-
riałna natomiast w pełni realizuje kamedulskie przepisy budowlane 39.
Wytwarzające się w ciągu w. XVI schematy budowlane kościoła i eremu ka-
medulskiego zostały ostatecznie skodyfikowane przez kapitułę generalną w la-
tach 1607, 1608 i 1610. Celem uchwał kapituły było stworzenie w oparciu o tra-
dycję architektoniczną zakonu takiego typu budowli sakralnej, jaki by odpo-
wiadał najpełniej charakterowi zgromadzenia i różnił się od schematów stosowa-
nych powszechnie w kościołach parafialnych i zakonnych. Szczegółowe wskaza-
nia kapituły można ująć następująco. Kościół kamedulski może tylko nieznacz-
nie przewyższać wymiarami macierzystą świątynię Monte Corona; powinien
być budowlą jednonawową; chór zakonny winny flankować kapitularz i za-
38 Kret, o. c., s. 26.
39 Małkiewicz, o. c., s. 153.
95