FABRICA ECCLESIAE ' 31

towali oni obaj typ społeczny sarmacko-barokowych magnatów, każdy
z nich zresztą w innym rodzaju. Barokowy patos i wspaniałość wnętrz
architektonicznych odpowiadały ich indywidualności i reprezentowane-
mu przez nich typowi. Zadaniem architektów, otrzymujących od nich
zlecenia, było utrafić w te ich upodobania. Ratusz w Buczaczu, kościoły
dominikańskie we Lwowie i w Tarnopolu, wreszcie Ławra w Pocza-
jowie, dają temu świadectwo.

Zgoła odmiennym od pbu Potockich typem fundatora czasów sta-
nisławowskich był inny magnat, marszałek w. kor. Franciszek Bieliński.
W dziejach kultury artystycznej w Polsce drugiej połowy XVIII w. re-
prezentował on tendencje nie sarmacko-barokowe, lecz raczej zgodne
z tymi, jakie propagować chciał protektor sztuk na tronie, Stanisław
August. Prócz budowy dwóch pałaców w Warszawie, przy ul. Królew-
skiej (dziś nie istniejący) i przy ul. Żabiej 9,, wystawił Bieliński swym
sumptem kościół w Karczewie i kościół bernardynów w Górze Kalwarii.
Jako architektów zatrudniał stale Józefa Fontanę, a potem syna jego Ja-
kuba Fontanę19), z pochodzenia Włochów, spolszczonych, w dziełach
swych zdradzających jednak wpływy architektury francuskiej. Francu-
sko-włoskie tendencje w sztuce reprezentował też sam fundator. Do
dekoracji wnętrza jego warszawskiego pałacu projektów dostarczył mu
Juste Aurele Meissonier. Był też Bieliński sam jednym z propagatorów
francuskiego „gustu“.

Fundatorowie Do typu fundatorów pokroju innych magnatów należy
na tronie ^ jan jjj Sobieski. Król u siebie, w Żółkwi, Złoczowie,
czy gdzie indziej w swych majętnościach, w działalności swej na polu ar-
chitektury był podobnym innym właścicielom łatyfundiów i dygnitarzom
koronnym tego czasu. Sobieski mniej dbał o wspaniałość wznoszonych
przez siebie budowli, a więcej o ich celowość. Z wyjątkiem Wilanowa pod
stołeczną Warszawą i odziedziczonych po przodkach zamków w Żółkwi,
Złoczowie, Olesku, Pomorzanach, zbudowane przez niego pałace miały
na celu raczej ziemiańską wygodę, niż monarszą wspaniałość. Nie od-
znaczały się też monumentalnością fundowane przezeń w jego obszer-
nych dobrach kościoły i cerkwie, czy też kościół przy szpitalu i klasztorze
bonifratrów we Lwowie20). Ks. Humniewicza, któremu król powierzył był
nadzór tej budowy, spotkały ostre wyrzuty i gniew królewski, kiedy
rozszerzył program budowy kościoła i szpital przy nim starał się ozdobić,
zamiast trzymać się ściśle instrukcji królewskich, mających na celu tylko
pożytek społeczny. W Żółkwi, ze swym architektem Piotrem Beberem

19) Rewski Z., Działalność architektoniczna warszawskich Fontanów, Biuletyn
Hist. Sztuki i Kult. R. II (1933/4).

a,°) Mańkowski T), Budownictwo Jana III we Lwowie, Ziemia Czerwieńska,
R. I. (1936).