DOI Artikel:
Rome-Dzida, Agata: Grzegorz Klaman: postmodernistyczne dzieło sztuki krytycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0472
Agata
Rome-Dzida
o postmodernistyczny rodzaj walki wewnątrz i na tyłach „wroga”, o zasadę
oporu i ingerencji tu i teraz, dla której Foucault nie tylko przygotował podłoże
semantyczne, ale dał też Klamanowi narzędzie - tekst.
„Jeśli porównamy dwie wypowiedzi pokrywające się ze sobą na poziomie
lingwistycznym, z których jedna odpowiada pewnym wyobrażeniom danej
kultury o tekście, a druga tym wyobrażeniom nie odpowiada, to wówczas łat-
wo jest określić istotę semantyki czysto tekstowej: ten sam przekaz pomimo
zbieżności semantyki lingwistycznej zyskuje różną ocenę z punktu widzenia
prawomocności zależnie od tego, czy jest podparty przysięgą lub przyrzecze-
niem, czy pochodzi od osoby, której wypowiedzi z racji pozycji zajmowanej
przez tę osobę w społeczeństwie są tekstami, czy też od zwykłego członka
społeczności [...] Zwykły przekaz językowy, spełniający wszelkie reguły po-
prawności leksykalno-gramatycznej, »prawidłowy« w sensie językowym, któ-
rego treść nie zawiera niczego sprzecznego z możliwym stanem rzeczy, może
okazać się nieprawdziwy. Dla tekstu taka możliwość jest wykluczona. Tekst
nieprawdziwy - to taka sama sprzeczność terminologiczna jak nieprawdziwa
przysięga, modlitwa, prawo”15. O ile więc sztuka dopuszcza pewną dowolność
interpretacyjną, różnorodność znaczeń i indywidualnych prawd, o tyle tekst
ugruntowanego autorytetu w dziedzinie ńlozońi taką dowolność znosi, for-
mułuje regułę świadczącą o swej wiarygodności. Fragment tekstu Foucault
w przekazie wizualnym Kłamana może więc pełnić funkcję uprawomocniającą
sens artystycznej wypowiedzi, nadając jej niepodważalne prawo stanowienia
i opisywania prawdy.
Zdaniem czołowych teoretyków radzieckich, Jurija Łotmana i Borysa
Uspienskiego, kulturom nastawionym na treść właściwe jest rozumienie sa-
mych siebie jako systemu reguł. Taka czy inna orientacja kultury kształtuje także
odpowiedni ideał Książki i Podręcznika. Tak np., jeśli w warunkach szczególnej
wartości reguł podręcznik przybiera postać mechanizmu generującego, to w wa-
runkach szczególnej wartości tekstu pojawia się charakterystyczna forma wykła-
du katechetycznego (zbiór pytań i odpowiedzi), powstaje antologia (księga cytat,
wypisy)16. W twórczości Kłamana cytat z Foucault zaczyna więc funkcjonować
jako reguła, na której oparty zostaje „tekst” - instalacja. Językowa reguła zosta-
je osadzona w nowym kontekście systemu wizualnego. Na ile jednak wchodzi
z nim w sensotwórczy konflikt, a na ile pozostaje kontekstem wspierającym i po-
twierdzającym jej (reguły) prawdziwość?
Instalacje Kłamana, zwłaszcza te, które nawiązują do traktatów Foucault,
mieszczą się we wszystkich definicjach intertekstualności zaproponowanych
zarówno przez Julię Kristevą, jak i Gerarda Genetta oraz Jonathana Cullera.
Dla przykładu: Genette określa intertekstualność - transtekstualnością jako
15 A. Pitagorski, J. Łotman, op. cit.
16 J. Łotman, B. Uspienski, Osemiotycznym mechanizmie kultury, [w:] Semiotyka kultury...
466
Rome-Dzida
o postmodernistyczny rodzaj walki wewnątrz i na tyłach „wroga”, o zasadę
oporu i ingerencji tu i teraz, dla której Foucault nie tylko przygotował podłoże
semantyczne, ale dał też Klamanowi narzędzie - tekst.
„Jeśli porównamy dwie wypowiedzi pokrywające się ze sobą na poziomie
lingwistycznym, z których jedna odpowiada pewnym wyobrażeniom danej
kultury o tekście, a druga tym wyobrażeniom nie odpowiada, to wówczas łat-
wo jest określić istotę semantyki czysto tekstowej: ten sam przekaz pomimo
zbieżności semantyki lingwistycznej zyskuje różną ocenę z punktu widzenia
prawomocności zależnie od tego, czy jest podparty przysięgą lub przyrzecze-
niem, czy pochodzi od osoby, której wypowiedzi z racji pozycji zajmowanej
przez tę osobę w społeczeństwie są tekstami, czy też od zwykłego członka
społeczności [...] Zwykły przekaz językowy, spełniający wszelkie reguły po-
prawności leksykalno-gramatycznej, »prawidłowy« w sensie językowym, któ-
rego treść nie zawiera niczego sprzecznego z możliwym stanem rzeczy, może
okazać się nieprawdziwy. Dla tekstu taka możliwość jest wykluczona. Tekst
nieprawdziwy - to taka sama sprzeczność terminologiczna jak nieprawdziwa
przysięga, modlitwa, prawo”15. O ile więc sztuka dopuszcza pewną dowolność
interpretacyjną, różnorodność znaczeń i indywidualnych prawd, o tyle tekst
ugruntowanego autorytetu w dziedzinie ńlozońi taką dowolność znosi, for-
mułuje regułę świadczącą o swej wiarygodności. Fragment tekstu Foucault
w przekazie wizualnym Kłamana może więc pełnić funkcję uprawomocniającą
sens artystycznej wypowiedzi, nadając jej niepodważalne prawo stanowienia
i opisywania prawdy.
Zdaniem czołowych teoretyków radzieckich, Jurija Łotmana i Borysa
Uspienskiego, kulturom nastawionym na treść właściwe jest rozumienie sa-
mych siebie jako systemu reguł. Taka czy inna orientacja kultury kształtuje także
odpowiedni ideał Książki i Podręcznika. Tak np., jeśli w warunkach szczególnej
wartości reguł podręcznik przybiera postać mechanizmu generującego, to w wa-
runkach szczególnej wartości tekstu pojawia się charakterystyczna forma wykła-
du katechetycznego (zbiór pytań i odpowiedzi), powstaje antologia (księga cytat,
wypisy)16. W twórczości Kłamana cytat z Foucault zaczyna więc funkcjonować
jako reguła, na której oparty zostaje „tekst” - instalacja. Językowa reguła zosta-
je osadzona w nowym kontekście systemu wizualnego. Na ile jednak wchodzi
z nim w sensotwórczy konflikt, a na ile pozostaje kontekstem wspierającym i po-
twierdzającym jej (reguły) prawdziwość?
Instalacje Kłamana, zwłaszcza te, które nawiązują do traktatów Foucault,
mieszczą się we wszystkich definicjach intertekstualności zaproponowanych
zarówno przez Julię Kristevą, jak i Gerarda Genetta oraz Jonathana Cullera.
Dla przykładu: Genette określa intertekstualność - transtekstualnością jako
15 A. Pitagorski, J. Łotman, op. cit.
16 J. Łotman, B. Uspienski, Osemiotycznym mechanizmie kultury, [w:] Semiotyka kultury...
466