DOI Artikel:
Rome-Dzida, Agata: Grzegorz Klaman: postmodernistyczne dzieło sztuki krytycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0474
Agata
Rome-Dzida
i fragmentem traktatu konstytuującym znaczenie całości przedstawienia. Owa
wielość znaczeń, zaczerpnięta z jednej koncepcji sprowadzonej tutaj do kil-
ku wypowiedzi i tekstów na monitorach, powstaje w wyniku specyficznej gry,
w jakiej konfrontuje się tekst Foucault z tekstem Kłamana. Powstaje sekwencja
zależności: instalacja Kłamana - cytat z Foucault - tekst Foucault - kultura.
Sekwencja, w której ogniskuje się transformacyjna moc dzieła20. Jak mówi Lau-
ren Jenny w Strategii formy. „Intertekstualność nigdy nie jest niewinna. Jakkol-
wiek by tego było ujawnione podłoże ideologiczne, intertekstualne używanie
dyskursów powołane jest zawsze do krytyki [...] to czyni zeń uprzywilejowane
narzędzie mówienia w okresach rozpadu i odrodzenia kultury”. Intertekstu-
alność może być więc wykorzystana przez artystę świadomie jako narzędzie,
za pomocą którego dzieło sztuki zyskuje rangę dzieła politycznego.
Optymizm badaczy w przypisywaniu artystycznym realizacjom, w których
ogniskują się intertekstualne odwołania, mocy transformacyjnej mija jednak
w obliczu postmodernistycznego zalewu powtórzeniami. W początku lat 90.
zaczyna się powoli proces zawężania pojęcia intertekstualności do kategorii
o coraz to mniejszej pojemności. Literacka oraz artystyczna fala nawiązań i cy-
tatów, stająca się wręcz wyróżnikiem kultury masowej, ujmuje bowiem rady-
kalizmowi, jaki jej wcześniej przypisano.
Znaczna, choć nie cała część twórczości Kłamana jest w metodologii inter-
tekstualizmu przypadkiem szczególnym, ponieważ posługuje się transtekstu-
alizmem o najwyższym stopniu intensywności. Artystyczne realizacje tematy -
zują najnośniejsze, hasłowe koncepcje Nadzorować i karać. Wydaje się, iż po-
wstały po to, by je zilustrować w innym aniżeli linearnym języku. Cytat jest nie
tylko ujawniony, ale uwydatniony jako dominanta przedstawienia. Generuje
syntaksę i syntagmę realizacji. Kieruje na swój pierwotny kontekst, wzmacnia-
jąc referencyjność założenia, które legło u podstaw jego powstania. Do granic
posuwa więc kryterium tzw. relewancji komunikatywnej, w której ujawnia się
pełna premedytacja artysty w posłużeniu się takim a nie innym wzorcem teo-
retycznym, przy jednoczesnym założeniu, że odbiorca go wytropi. Co więcej,
artysta przejmuje również metodologię filozofa biegnąca od transgresji do de-
konstrukcji; nie wydaje się jednak, by było to działanie świadome.
Przy tak silnych związkach nie zostaje jednak spełnione jedno, podstawo-
we, bo pochodzące jeszcze do Bachtina, kryterium intertekstualizmu - dia-
logowość, czyli konflikt stanowisk. Intertekstualizm zakłada bowiem konflikt
pomiędzy tekstem a pre-tekstem. Konflikt, który rozumieć należy jako różnicę
albo rozbieżność semantyczno-ideologiczną, i właśnie owe, jak mówi Manfred
Pfister, „intertextual incompatibilities” wpisują się w sam tekst jako sygnał in-
tertekstualności, ponieważ „ślady obcych tekstów nie włączają się »bez szwu«
20 J. Kristeva, Bachtin, słowo, dialog i powieść, [w:] Bachtin. Dialog - język - literatura, red.
E. Czaplajewicz i E. Kasperski, Warszawa 1983.
468
Rome-Dzida
i fragmentem traktatu konstytuującym znaczenie całości przedstawienia. Owa
wielość znaczeń, zaczerpnięta z jednej koncepcji sprowadzonej tutaj do kil-
ku wypowiedzi i tekstów na monitorach, powstaje w wyniku specyficznej gry,
w jakiej konfrontuje się tekst Foucault z tekstem Kłamana. Powstaje sekwencja
zależności: instalacja Kłamana - cytat z Foucault - tekst Foucault - kultura.
Sekwencja, w której ogniskuje się transformacyjna moc dzieła20. Jak mówi Lau-
ren Jenny w Strategii formy. „Intertekstualność nigdy nie jest niewinna. Jakkol-
wiek by tego było ujawnione podłoże ideologiczne, intertekstualne używanie
dyskursów powołane jest zawsze do krytyki [...] to czyni zeń uprzywilejowane
narzędzie mówienia w okresach rozpadu i odrodzenia kultury”. Intertekstu-
alność może być więc wykorzystana przez artystę świadomie jako narzędzie,
za pomocą którego dzieło sztuki zyskuje rangę dzieła politycznego.
Optymizm badaczy w przypisywaniu artystycznym realizacjom, w których
ogniskują się intertekstualne odwołania, mocy transformacyjnej mija jednak
w obliczu postmodernistycznego zalewu powtórzeniami. W początku lat 90.
zaczyna się powoli proces zawężania pojęcia intertekstualności do kategorii
o coraz to mniejszej pojemności. Literacka oraz artystyczna fala nawiązań i cy-
tatów, stająca się wręcz wyróżnikiem kultury masowej, ujmuje bowiem rady-
kalizmowi, jaki jej wcześniej przypisano.
Znaczna, choć nie cała część twórczości Kłamana jest w metodologii inter-
tekstualizmu przypadkiem szczególnym, ponieważ posługuje się transtekstu-
alizmem o najwyższym stopniu intensywności. Artystyczne realizacje tematy -
zują najnośniejsze, hasłowe koncepcje Nadzorować i karać. Wydaje się, iż po-
wstały po to, by je zilustrować w innym aniżeli linearnym języku. Cytat jest nie
tylko ujawniony, ale uwydatniony jako dominanta przedstawienia. Generuje
syntaksę i syntagmę realizacji. Kieruje na swój pierwotny kontekst, wzmacnia-
jąc referencyjność założenia, które legło u podstaw jego powstania. Do granic
posuwa więc kryterium tzw. relewancji komunikatywnej, w której ujawnia się
pełna premedytacja artysty w posłużeniu się takim a nie innym wzorcem teo-
retycznym, przy jednoczesnym założeniu, że odbiorca go wytropi. Co więcej,
artysta przejmuje również metodologię filozofa biegnąca od transgresji do de-
konstrukcji; nie wydaje się jednak, by było to działanie świadome.
Przy tak silnych związkach nie zostaje jednak spełnione jedno, podstawo-
we, bo pochodzące jeszcze do Bachtina, kryterium intertekstualizmu - dia-
logowość, czyli konflikt stanowisk. Intertekstualizm zakłada bowiem konflikt
pomiędzy tekstem a pre-tekstem. Konflikt, który rozumieć należy jako różnicę
albo rozbieżność semantyczno-ideologiczną, i właśnie owe, jak mówi Manfred
Pfister, „intertextual incompatibilities” wpisują się w sam tekst jako sygnał in-
tertekstualności, ponieważ „ślady obcych tekstów nie włączają się »bez szwu«
20 J. Kristeva, Bachtin, słowo, dialog i powieść, [w:] Bachtin. Dialog - język - literatura, red.
E. Czaplajewicz i E. Kasperski, Warszawa 1983.
468