DOI article:
Piluk, Dominika: Próby uobecniania tradycji w gdańskiej architekturze lat dziewięćdziesiątych XX w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0247
niemieckiego. Cenione berlińskie biura zaprojektowały gmachy Zarządu Pro-
wincji Zachodniopruskiej oraz Nadprezydentury i Rejencji, a także Banku Kasy
Oszczędności. Formy wszystkich wymienionych budynków z lat osiemdzie-
siątych odpowiadały ówczesnym tendencjom nacjonalistycznym, wiążącym
renesans północny z epoką rozkwitu krajów niemieckich14. Ówczesne trendy
ogólnoniemieckie zbiegły się z uwarunkowaniami lokalnymi, gdyż Gdańsk
przeżywał okres swej największej świetności właśnie w czasie obowiązywania
nordyckiego renesansu, a więc w końcu XVI i na początku XVII w. Dlatego też
nową architekturę kształtowano w konwencji neorenesansowej, zgodnie z dys-
pozycją ogólnokrajową, a jednocześnie z wyraźnymi odniesieniami do gdań-
skiej architektury złotego wieku, co na łamach prasy fachowej podkreślali sami
projektanci15.
W następnych latach tendencja do czerpania form architektonicznych
z rezerwuaru renesansu północnego została przypieczętowana uznaniem nie-
mieckiego neorenesansu za oficjalny styl państwowy przez cesarza Wilhelma II16.
Reprezentacyjne gmachy w Gdańsku (np. Prezydium Policji) wciąż powstawały
według wzorców renesansu niemieckiego, z wyraźnymi odwołaniami do czo-
łowych zabytków Gdańska, takich jak Wielka Zbrojownia czy Zielona Brama.
W przypadku gmachu Wyższej Szkoły Technicznej (obecnej Politechniki)
proces projektowy nadzorował sam cesarz. Zdecydowano się na przeprojek-
towanie pierwszej koncepcji tak, aby uzyskać wyraźniejsze nawiązania do tra-
dycji gdańskiej17. Architektoniczny neorenesans stanowił element programu
ogólnopaństwowego, a w Gdańsku zgodny był także z polityką lokalną. Miasto
dźwigające się z letargu gospodarczego w swojej nowej architekturze odno-
siło się do czasów dawnej świetności. Budownictwo Gdańska w omawianym
okresie przełomu XIX i XX w. miało zatem równocześnie charakter gdański
i niemiecki18.
Jednym z ważniejszych wydarzeń w historii architektury Gdańska początku
XX w., które definiowały postawę wobec tradycji ówczesnej stolicy Prus Zachod-
nich, był konkurs na kamienicę gdańską ogłoszony w 1902 r. Podstawowym
wymogiem organizatorów konkursu było takie zaprojektowanie kamienic, aby
odpowiadały one normom nowego stulecia i jednocześnie odzwierciedlały
lokalne tendencje19. Forma domu gdańskiego wykształciła się jeszcze w XV w.
Próby
uobecniania
tradycji...
14 Makała, „Neorenesanspółnocny”..s. 308.
15 Omilanowska, Gdańska czy(li) niemiecka?..s. 44-46.
16 Makała, „Neorenesans północny”..., s. 313-314.
17 Małgorzata Omilanowska, Cesarz Wilhelm II i jego inicjatywy architektoniczne na wschod-
nich rubieżach Cesarstwa Niemieckiego [w:] Sztuka w kręgu władzy. Materiały LVII Ogólnopolskiej
Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki poświęconej pamięci profesora Szczęsnego
Dettloffa (1878-1961) w 130. rocznicę urodzin, Toruń, 13-15 listopada 2008, red. Elżbieta Pilecka,
Katarzyna Kluczwajd, Warszawa 2009, s. 249-250.
18 Omilanowska, Gdańska czy(li) niemiecka?..., s. 51.
19 Zofia Maciakowska, Gdański konkurs architektoniczny z roku 1902 [w:] Kamienica w kra-
jach Europy Północnej, red. Maria Jolanta Sołtysik, Gdańsk 2004, s. 327-337. Zob. także: Joanna
247
wincji Zachodniopruskiej oraz Nadprezydentury i Rejencji, a także Banku Kasy
Oszczędności. Formy wszystkich wymienionych budynków z lat osiemdzie-
siątych odpowiadały ówczesnym tendencjom nacjonalistycznym, wiążącym
renesans północny z epoką rozkwitu krajów niemieckich14. Ówczesne trendy
ogólnoniemieckie zbiegły się z uwarunkowaniami lokalnymi, gdyż Gdańsk
przeżywał okres swej największej świetności właśnie w czasie obowiązywania
nordyckiego renesansu, a więc w końcu XVI i na początku XVII w. Dlatego też
nową architekturę kształtowano w konwencji neorenesansowej, zgodnie z dys-
pozycją ogólnokrajową, a jednocześnie z wyraźnymi odniesieniami do gdań-
skiej architektury złotego wieku, co na łamach prasy fachowej podkreślali sami
projektanci15.
W następnych latach tendencja do czerpania form architektonicznych
z rezerwuaru renesansu północnego została przypieczętowana uznaniem nie-
mieckiego neorenesansu za oficjalny styl państwowy przez cesarza Wilhelma II16.
Reprezentacyjne gmachy w Gdańsku (np. Prezydium Policji) wciąż powstawały
według wzorców renesansu niemieckiego, z wyraźnymi odwołaniami do czo-
łowych zabytków Gdańska, takich jak Wielka Zbrojownia czy Zielona Brama.
W przypadku gmachu Wyższej Szkoły Technicznej (obecnej Politechniki)
proces projektowy nadzorował sam cesarz. Zdecydowano się na przeprojek-
towanie pierwszej koncepcji tak, aby uzyskać wyraźniejsze nawiązania do tra-
dycji gdańskiej17. Architektoniczny neorenesans stanowił element programu
ogólnopaństwowego, a w Gdańsku zgodny był także z polityką lokalną. Miasto
dźwigające się z letargu gospodarczego w swojej nowej architekturze odno-
siło się do czasów dawnej świetności. Budownictwo Gdańska w omawianym
okresie przełomu XIX i XX w. miało zatem równocześnie charakter gdański
i niemiecki18.
Jednym z ważniejszych wydarzeń w historii architektury Gdańska początku
XX w., które definiowały postawę wobec tradycji ówczesnej stolicy Prus Zachod-
nich, był konkurs na kamienicę gdańską ogłoszony w 1902 r. Podstawowym
wymogiem organizatorów konkursu było takie zaprojektowanie kamienic, aby
odpowiadały one normom nowego stulecia i jednocześnie odzwierciedlały
lokalne tendencje19. Forma domu gdańskiego wykształciła się jeszcze w XV w.
Próby
uobecniania
tradycji...
14 Makała, „Neorenesanspółnocny”..s. 308.
15 Omilanowska, Gdańska czy(li) niemiecka?..s. 44-46.
16 Makała, „Neorenesans północny”..., s. 313-314.
17 Małgorzata Omilanowska, Cesarz Wilhelm II i jego inicjatywy architektoniczne na wschod-
nich rubieżach Cesarstwa Niemieckiego [w:] Sztuka w kręgu władzy. Materiały LVII Ogólnopolskiej
Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki poświęconej pamięci profesora Szczęsnego
Dettloffa (1878-1961) w 130. rocznicę urodzin, Toruń, 13-15 listopada 2008, red. Elżbieta Pilecka,
Katarzyna Kluczwajd, Warszawa 2009, s. 249-250.
18 Omilanowska, Gdańska czy(li) niemiecka?..., s. 51.
19 Zofia Maciakowska, Gdański konkurs architektoniczny z roku 1902 [w:] Kamienica w kra-
jach Europy Północnej, red. Maria Jolanta Sołtysik, Gdańsk 2004, s. 327-337. Zob. także: Joanna
247