DOI article:
Piluk, Dominika: Próby uobecniania tradycji w gdańskiej architekturze lat dziewięćdziesiątych XX w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0246
Dominika i wojenne na przełomie XVIII i XIX w., zakończone ostatecznym zagarnięciem
Piluk Gdańska przez Prusy w 1814 r. Od tego momentu aż do lat siedemdziesiątych
XIX w. w mieście panował zastój gospodarczy7. Co ciekawe, początkowo nie
wszyscy niemieckojęzyczni gdańszczanie byli zadowoleni z pruskiego pano-
wania. Część mieszkańców z sentymentem wspominała czasy przynależności
miasta do Rzeczpospolitej, kiedy Gdańsk osiągnął szczyt rozwoju. Obrazowym
przykładem może być postawa rodziny Schopenhauerów, która opuściła Gdańsk
w momencie włączenia miasta do Prus8. To właśnie w owym okresie możemy
doszukiwać się narodzin pierwszej fali nostalgii gdańszczan za przeszłością.
Wyraźny zwrot nastąpił w drugiej połowie XIX w., dokładnie po roku 1871,
kiedy doszło do zjednoczenia ziem niemieckich w ramach Drugiej Rzeszy,
z czym wiązała się ogólnonarodowa debata nad obraniem odpowiedniego stylu,
który wyraziłby potęgę nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego. Wybór padł
na renesans północnoeuropejski, którego odrodzenie na wielką skalę zaczęło się
po konsolidacji Niemiec9. W Europie był to okres wzmożonych poszukiwań
stylów narodowych10. Cesarstwo Niemieckie skłoniło się ku renesansowi pół-
nocnemu jako idealnemu wyrazicielowi mieszczańskich tradycji klasy średniej.
Za naturalne uważano także nawiązanie do złotego wieku miast niemieckich,
czego kontynuacji upatrywano w epoce wilhelmińskiej11.
Integracja Niemiec spowodowała poważne zmiany w samym Gdań-
sku. W 1878 r. miasto podniesiono do rangi stolicy restytuowanej prowin-
cji Prus Zachodnich12. Stołeczny status zaowocował powstaniem szeregu
nowych budynków, w tym prestiżowych siedzib administracji. Ten stan rze-
czy zbiegł się - szczęśliwie dla miasta - z objęciem urzędów przez nadburmi-
strza Leopolda von Wintera i architekta miejskiego Juliusa Alberta Gottlieba
Lichta13, osób bardzo zasłużonych dla rozwoju ówczesnego Gdańska. Wszystkie
te czynniki spowodowały, że zła passa się odwróciła - miasto zaczęło wychodzić
z gospodarczego i społecznego marazmu. Siedziby nowych władz w Gdańsku
ukształtowano - zgodnie z tendencją panującą w Rzeszy - w stylu renesansu
7 Historia Gdańska, t. 4, cz. 1,1815-1920, red. Edmund Cieślak, Sopot [1998], s. 7.
8 Ibidem, s. 189.
9 Rafał Makała, „Neorenesans północny” jako niemiecki styl narodowy na przełomie XIX i XX
wieku [w:] Recepcja renesansu w XIX i XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki. Łódź, listopad 2002, Łódź 2003, s. 308; Małgorzata Omilanowska, Gdańska czy (li) nie-
miecka? Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na przykładzie architektury Gdańska
lat 1871-1914 [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska,
Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2017, s. 42-51.
10 Eadem, Nacjonalizm a style narodowe w architekturze europejskiej XIX i początku XX
wieku [w:] Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, red. Dariusz Konstantynów, Robert
Pasieczny, Piotr Paszkiewicz, Warszawa 1998, s. 146.
11 Makała, „Neorenesans północny”..., s. 309.
12 Historia Gdańska, t. 4, cz. 1..., s. 289.
13 Katarzyna Anna Wojtczak, Julius Albert Gottlieb Licht - działalność architekta miejskiego
na tle przemian Gdańska w drugiej połowie XIX wieku [w:] Nowoczesność w sztuce i w myśli o sztuce
na Pomorzu od XIX do XXI wieku, red. Jacek Bielak, Józef Tarnowski, Gdańsk 2015, s. 97-107.
246
Piluk Gdańska przez Prusy w 1814 r. Od tego momentu aż do lat siedemdziesiątych
XIX w. w mieście panował zastój gospodarczy7. Co ciekawe, początkowo nie
wszyscy niemieckojęzyczni gdańszczanie byli zadowoleni z pruskiego pano-
wania. Część mieszkańców z sentymentem wspominała czasy przynależności
miasta do Rzeczpospolitej, kiedy Gdańsk osiągnął szczyt rozwoju. Obrazowym
przykładem może być postawa rodziny Schopenhauerów, która opuściła Gdańsk
w momencie włączenia miasta do Prus8. To właśnie w owym okresie możemy
doszukiwać się narodzin pierwszej fali nostalgii gdańszczan za przeszłością.
Wyraźny zwrot nastąpił w drugiej połowie XIX w., dokładnie po roku 1871,
kiedy doszło do zjednoczenia ziem niemieckich w ramach Drugiej Rzeszy,
z czym wiązała się ogólnonarodowa debata nad obraniem odpowiedniego stylu,
który wyraziłby potęgę nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego. Wybór padł
na renesans północnoeuropejski, którego odrodzenie na wielką skalę zaczęło się
po konsolidacji Niemiec9. W Europie był to okres wzmożonych poszukiwań
stylów narodowych10. Cesarstwo Niemieckie skłoniło się ku renesansowi pół-
nocnemu jako idealnemu wyrazicielowi mieszczańskich tradycji klasy średniej.
Za naturalne uważano także nawiązanie do złotego wieku miast niemieckich,
czego kontynuacji upatrywano w epoce wilhelmińskiej11.
Integracja Niemiec spowodowała poważne zmiany w samym Gdań-
sku. W 1878 r. miasto podniesiono do rangi stolicy restytuowanej prowin-
cji Prus Zachodnich12. Stołeczny status zaowocował powstaniem szeregu
nowych budynków, w tym prestiżowych siedzib administracji. Ten stan rze-
czy zbiegł się - szczęśliwie dla miasta - z objęciem urzędów przez nadburmi-
strza Leopolda von Wintera i architekta miejskiego Juliusa Alberta Gottlieba
Lichta13, osób bardzo zasłużonych dla rozwoju ówczesnego Gdańska. Wszystkie
te czynniki spowodowały, że zła passa się odwróciła - miasto zaczęło wychodzić
z gospodarczego i społecznego marazmu. Siedziby nowych władz w Gdańsku
ukształtowano - zgodnie z tendencją panującą w Rzeszy - w stylu renesansu
7 Historia Gdańska, t. 4, cz. 1,1815-1920, red. Edmund Cieślak, Sopot [1998], s. 7.
8 Ibidem, s. 189.
9 Rafał Makała, „Neorenesans północny” jako niemiecki styl narodowy na przełomie XIX i XX
wieku [w:] Recepcja renesansu w XIX i XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki. Łódź, listopad 2002, Łódź 2003, s. 308; Małgorzata Omilanowska, Gdańska czy (li) nie-
miecka? Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na przykładzie architektury Gdańska
lat 1871-1914 [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska,
Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2017, s. 42-51.
10 Eadem, Nacjonalizm a style narodowe w architekturze europejskiej XIX i początku XX
wieku [w:] Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, red. Dariusz Konstantynów, Robert
Pasieczny, Piotr Paszkiewicz, Warszawa 1998, s. 146.
11 Makała, „Neorenesans północny”..., s. 309.
12 Historia Gdańska, t. 4, cz. 1..., s. 289.
13 Katarzyna Anna Wojtczak, Julius Albert Gottlieb Licht - działalność architekta miejskiego
na tle przemian Gdańska w drugiej połowie XIX wieku [w:] Nowoczesność w sztuce i w myśli o sztuce
na Pomorzu od XIX do XXI wieku, red. Jacek Bielak, Józef Tarnowski, Gdańsk 2015, s. 97-107.
246