DOI Artikel:
Staręga, Magdalena: Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0062
Magdalena Staręga
Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk
ORCID: 0000-0002-5583-2600
Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych
w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się
myśli konserwatorskiej
DOI: https://doi.org/10.2688l/porta.2018.17.03
Pierwsza połowa XIX w. to okres, który przyniósł znaczące zmiany w postrze-
ganiu wartości obiektów zabytkowych. Rodziła się wówczas świadomość ich
znaczenia zarówno pod względem historycznym, jak i artystycznym1. Proces
ewolucji stosunku do zabytków uwidocznił się w zmianach na poziomie
administracyjno-prawnym, ale także w powstawaniu oddolnych inicjatyw spo-
łecznych, w których do głosu dochodzili przedstawiciele lokalnej inteligencji2.
1 Więcej o ewolucji niemieckiej myśli konserwatorskiej w XIX w. zob. Jerzy Frycz, Restau-
racja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975; Christofer
Herrmann, Andrzej Rzempołuch, Ermlandische Ansichten: Ferdinand von Quast und dieAnfange der
Denkmalpflege in Preufien und Ermland [Ausstellungskatalog], Potsdam 27.04.-2.07.2006, Olsztyn
6.09.-31.10.2006 = Widoki z Warmii: Ferdynand von Quast i początki konserwatorstwa zabytków
w Prusach i na Warmii [katalog wystawy], Potsdam 27.04.-2.07.2006, Olsztyn 6.09.-31.10.2006,
Olsztyn 2006; Janusz Opaska, U źródeł ochrony zabytków: rozwój systemowego konserwatorstwa
w Niemczech w początkach XIX w., „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1-4, s. 199-210; Grzegorz Bukal,
Konserwacja zamku w Malborku jako przykład kształtowania się doktryny konserwatorskiej, „Ochrona
Zabytków” 2008, nr 3, s. 91-102; Marian Arszyński, Idea - pamięć - troska. Rola zabytków w prze-
strzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku,
Malbork 2007, s. 136-183. Zob. także: Acta Borussica. Neue Folgę. R. 2, Preufien ais Kulturstaat,
Abt. 2, Der preufiische Kulturstaat in der politischen und sozialen Wirklichkeit, Bd. 4, Geschichte der
preussischen Denkmalpflege 1815 bis 1860, Berlin 2013. Na temat ochrony gdańskich zabytków wXIX
i pierwszej połowie XX w. zob. Ewa Barylewska-Szymańska, Historia ochrony zabytków architektury
w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX w. (do 1945 r.). Zarys problematyki [w:] Rządzący i rządzeni.
Władza i społeczeństwo od średniowiecza po współczesność. Materiały konferencji naukowej zorga-
nizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Stowarzyszenie Rajcy Gdańska w dniach
24 października 2014 r., 29-30 maja 2015 r., red. Sylwia Bykowska, Edmund Kizik, Piotr Paluchow-
ski, Gdańsk 2015, s. 123-146; tam także dalsza literatura przedmiotu. Wątki dotyczące przebudowy
gdańskich obiektów zostały częściowo poruszone w niedawno opublikowanym obszernym opra-
cowaniu autorstwa Ewy Barylewskiej-Szymańskiej i Zofii Maciakowskiej, Miasto i ludzie u progu
nowoczesności. Socjotopografia Gdańska pierwszej połowy XIX wieku (Studia i materiały do dziejów
domu gdańskiego, cz. 4), red. Edmund Kizik, Gdańsk-Warszawa 2016.
2 Funkcjonowanie gdańskich stowarzyszeń działających na rzecz zachowania lokalnych
zabytków opisała w swoim artykule Ewa Barylewska-Szymańska, Gdańskie i lubeckie stowarzy-
szenia na rzecz ochrony zabytków w XIX i XX wieku [w:] Studia z historii sztuki i kultury Gdańska
i Europy Północnej. Prace poświęcone pamięci Doktor Katarzyny Cieślak, red. Jacek Friedrich,
Edmund Kizik, Gdańsk 2003, s. 395-416.
62
Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk
ORCID: 0000-0002-5583-2600
Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych
w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się
myśli konserwatorskiej
DOI: https://doi.org/10.2688l/porta.2018.17.03
Pierwsza połowa XIX w. to okres, który przyniósł znaczące zmiany w postrze-
ganiu wartości obiektów zabytkowych. Rodziła się wówczas świadomość ich
znaczenia zarówno pod względem historycznym, jak i artystycznym1. Proces
ewolucji stosunku do zabytków uwidocznił się w zmianach na poziomie
administracyjno-prawnym, ale także w powstawaniu oddolnych inicjatyw spo-
łecznych, w których do głosu dochodzili przedstawiciele lokalnej inteligencji2.
1 Więcej o ewolucji niemieckiej myśli konserwatorskiej w XIX w. zob. Jerzy Frycz, Restau-
racja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975; Christofer
Herrmann, Andrzej Rzempołuch, Ermlandische Ansichten: Ferdinand von Quast und dieAnfange der
Denkmalpflege in Preufien und Ermland [Ausstellungskatalog], Potsdam 27.04.-2.07.2006, Olsztyn
6.09.-31.10.2006 = Widoki z Warmii: Ferdynand von Quast i początki konserwatorstwa zabytków
w Prusach i na Warmii [katalog wystawy], Potsdam 27.04.-2.07.2006, Olsztyn 6.09.-31.10.2006,
Olsztyn 2006; Janusz Opaska, U źródeł ochrony zabytków: rozwój systemowego konserwatorstwa
w Niemczech w początkach XIX w., „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1-4, s. 199-210; Grzegorz Bukal,
Konserwacja zamku w Malborku jako przykład kształtowania się doktryny konserwatorskiej, „Ochrona
Zabytków” 2008, nr 3, s. 91-102; Marian Arszyński, Idea - pamięć - troska. Rola zabytków w prze-
strzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX wieku,
Malbork 2007, s. 136-183. Zob. także: Acta Borussica. Neue Folgę. R. 2, Preufien ais Kulturstaat,
Abt. 2, Der preufiische Kulturstaat in der politischen und sozialen Wirklichkeit, Bd. 4, Geschichte der
preussischen Denkmalpflege 1815 bis 1860, Berlin 2013. Na temat ochrony gdańskich zabytków wXIX
i pierwszej połowie XX w. zob. Ewa Barylewska-Szymańska, Historia ochrony zabytków architektury
w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX w. (do 1945 r.). Zarys problematyki [w:] Rządzący i rządzeni.
Władza i społeczeństwo od średniowiecza po współczesność. Materiały konferencji naukowej zorga-
nizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Stowarzyszenie Rajcy Gdańska w dniach
24 października 2014 r., 29-30 maja 2015 r., red. Sylwia Bykowska, Edmund Kizik, Piotr Paluchow-
ski, Gdańsk 2015, s. 123-146; tam także dalsza literatura przedmiotu. Wątki dotyczące przebudowy
gdańskich obiektów zostały częściowo poruszone w niedawno opublikowanym obszernym opra-
cowaniu autorstwa Ewy Barylewskiej-Szymańskiej i Zofii Maciakowskiej, Miasto i ludzie u progu
nowoczesności. Socjotopografia Gdańska pierwszej połowy XIX wieku (Studia i materiały do dziejów
domu gdańskiego, cz. 4), red. Edmund Kizik, Gdańsk-Warszawa 2016.
2 Funkcjonowanie gdańskich stowarzyszeń działających na rzecz zachowania lokalnych
zabytków opisała w swoim artykule Ewa Barylewska-Szymańska, Gdańskie i lubeckie stowarzy-
szenia na rzecz ochrony zabytków w XIX i XX wieku [w:] Studia z historii sztuki i kultury Gdańska
i Europy Północnej. Prace poświęcone pamięci Doktor Katarzyny Cieślak, red. Jacek Friedrich,
Edmund Kizik, Gdańsk 2003, s. 395-416.
62