DOI Artikel:
Torbus, Tomasz: Krössinsee (zachodniopomorski Złocieniec‑Budowo) i inne narodowosocjalistyczne „zamki zakonne”. Budowa – funkcja – kostium stylowy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0112
Tomasz Torbus
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-00001-5872-195X
Króssinsee (zachodniopomorski Złocieniec-
-Budowo) i inne narodowosocjalistyczne „zamki
zakonne”. Budowa - funkcja - kostium stylowy
DOI: https://doi.org/10.2688l/porta.2018.17.05
W 1933 r. Adolf Hitler wskazywał na konieczność „zapewnienia Ruchowi i tym
samym też niemieckiemu narodowi przywódczego narybku”1. Już rok póź-
niej w trzech miejscach - w Vogelsang na granicy belgijskiej w Eifel, w Krós-
sinsee na Pomorzu Zachodnim (dziś Złocieniec-Budowo) oraz w Sonthofen
w bawarskim Allgau - rozpoczęto budowę trzech ośrodków szkoleniowych,
które stanowić miały kuźnię kierowniczej kadry NSDAP (ił. 1). Dzięki ogrom-
nym środkom finansowym pochodzącym z kasy Niemieckiego Frontu Pracy
(Deutsche Arbeitsfronf) tempo robót budowlanych we wszystkich centrach było
imponujące. W 1935 r. nadano im nazwę „zamków zakonnych” (Ordensburgen).
Ich otwarcie nastąpiło w kwietniu 1936 r. Ośrodki zostały formalnie podporząd-
kowane szefowi organizacji partyjnej (Reichsorganisationsleiter der NSDAP)
i Niemieckiego Frontu Pracy, Robertowi Leyowi.
W swojej homogeniczności i monumentalności zamki zakonne tworzą
w ramach państwowej architektury Trzeciej Rzeszy wyróżniającą się grupę
budowli. Różnią się one zarówno od podlegających bezpośrednio Ministrowi
Wychowania Rzeszy, Bernhardowi Rustowi, szkół zwanych „Napola” (NPEA),
jak i od tzw. Adolf-Hitler-Schulen (AHS), służących jako placówki edukacji
wstępnej dla tzw. junkrów zakonnych. Te dwie kategorie szkół nie są przed-
miotem niniejszych rozważań.
Każdemu z trzech nazistowskich ośrodków poświęcono wiele opracowań,
są one jednak mocno ukierunkowane na zdarzenia historyczne i - z wyjątkiem
jednej publikacji o Vogelsangu - nie mają charakteru monografii2. Przedmiotem
1 „... der Bewegung und damit dem deutschen Volk den Fuhrernachwuchs zu sichern”, cyt.
za: Rolf Sawiński, Die Ordensburg Króssinsee in Pommern. Von der NS-Ordensburg zur polnischen
Kaserne, Aachen 2004, s. 6.
2 Ruth Schmitz-Ehmke, Monika Herzog, Die Ordensburg Vogelsang: Architektur. Bauplastik.
Ausstattung. Umnutzung (Arbeitsheft der Rheinischen Denkmalpflege, Bd. 41), Aufl. 4, Worms
2010. Por. także: Harald Scholtz, Die NS-Ordensburgen, ,,Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 1967,
Jg. 15, H. 3, s. 269-298; Hans-Dieter Arntz, Vogelsang. Geschichte der ehemaligen Ordensburg,
Aachen 2008; Franz Albert Heinen, Vogelsang. Von der NS-Ordensburg Die Allgauer zum
Truppenubungsplatz in der Eifel. Eine kritische Dokumentation, Aufl. 4, Aachen 2006; idem,
NS-Ordensburgen Vogelsang, Sonthofen und Króssinsee, Berlin 2011; idem, Ordensburg Vogelsang.
Die Geschichte der NS-Kaderschmiede in der Eifel, Berlin 2014 (jednocześnie po angielsku
112
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-00001-5872-195X
Króssinsee (zachodniopomorski Złocieniec-
-Budowo) i inne narodowosocjalistyczne „zamki
zakonne”. Budowa - funkcja - kostium stylowy
DOI: https://doi.org/10.2688l/porta.2018.17.05
W 1933 r. Adolf Hitler wskazywał na konieczność „zapewnienia Ruchowi i tym
samym też niemieckiemu narodowi przywódczego narybku”1. Już rok póź-
niej w trzech miejscach - w Vogelsang na granicy belgijskiej w Eifel, w Krós-
sinsee na Pomorzu Zachodnim (dziś Złocieniec-Budowo) oraz w Sonthofen
w bawarskim Allgau - rozpoczęto budowę trzech ośrodków szkoleniowych,
które stanowić miały kuźnię kierowniczej kadry NSDAP (ił. 1). Dzięki ogrom-
nym środkom finansowym pochodzącym z kasy Niemieckiego Frontu Pracy
(Deutsche Arbeitsfronf) tempo robót budowlanych we wszystkich centrach było
imponujące. W 1935 r. nadano im nazwę „zamków zakonnych” (Ordensburgen).
Ich otwarcie nastąpiło w kwietniu 1936 r. Ośrodki zostały formalnie podporząd-
kowane szefowi organizacji partyjnej (Reichsorganisationsleiter der NSDAP)
i Niemieckiego Frontu Pracy, Robertowi Leyowi.
W swojej homogeniczności i monumentalności zamki zakonne tworzą
w ramach państwowej architektury Trzeciej Rzeszy wyróżniającą się grupę
budowli. Różnią się one zarówno od podlegających bezpośrednio Ministrowi
Wychowania Rzeszy, Bernhardowi Rustowi, szkół zwanych „Napola” (NPEA),
jak i od tzw. Adolf-Hitler-Schulen (AHS), służących jako placówki edukacji
wstępnej dla tzw. junkrów zakonnych. Te dwie kategorie szkół nie są przed-
miotem niniejszych rozważań.
Każdemu z trzech nazistowskich ośrodków poświęcono wiele opracowań,
są one jednak mocno ukierunkowane na zdarzenia historyczne i - z wyjątkiem
jednej publikacji o Vogelsangu - nie mają charakteru monografii2. Przedmiotem
1 „... der Bewegung und damit dem deutschen Volk den Fuhrernachwuchs zu sichern”, cyt.
za: Rolf Sawiński, Die Ordensburg Króssinsee in Pommern. Von der NS-Ordensburg zur polnischen
Kaserne, Aachen 2004, s. 6.
2 Ruth Schmitz-Ehmke, Monika Herzog, Die Ordensburg Vogelsang: Architektur. Bauplastik.
Ausstattung. Umnutzung (Arbeitsheft der Rheinischen Denkmalpflege, Bd. 41), Aufl. 4, Worms
2010. Por. także: Harald Scholtz, Die NS-Ordensburgen, ,,Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 1967,
Jg. 15, H. 3, s. 269-298; Hans-Dieter Arntz, Vogelsang. Geschichte der ehemaligen Ordensburg,
Aachen 2008; Franz Albert Heinen, Vogelsang. Von der NS-Ordensburg Die Allgauer zum
Truppenubungsplatz in der Eifel. Eine kritische Dokumentation, Aufl. 4, Aachen 2006; idem,
NS-Ordensburgen Vogelsang, Sonthofen und Króssinsee, Berlin 2011; idem, Ordensburg Vogelsang.
Die Geschichte der NS-Kaderschmiede in der Eifel, Berlin 2014 (jednocześnie po angielsku
112