DOI Artikel:
Torbus, Tomasz: Krössinsee (zachodniopomorski Złocieniec‑Budowo) i inne narodowosocjalistyczne „zamki zakonne”. Budowa – funkcja – kostium stylowy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0113
dwóch solidnych dysertacji stali się obydwaj architekci zamków zakonnych:
Clemens Klotz, twórca Vogelsangu i Króssinsee, oraz Hermann Giesler, który
zaprojektował Sonthofen3. Jednak szereg zagadnień wciąż pozostaje niezbada-
nych, np. analiza funkcyjna budowli czy geneza i analiza form. Zadając sobie
pytanie o cytaty historyczne w tych budowlach, zainteresowałem się tematem
ze względu na swoje wieloletnie badania nad oryginalnymi zamkami krzyża-
ckimi w państwie zakonnym4. Tak więc niniejsze uwagi stanowią przedstawienie
pewnego dezyderatu badawczego. Autopsja Vogelsangu i trudno dostępnego
Złocieńca-Budowa (jako jednostki wojskowej) pozwoliła potwierdzić podej-
rzenia Udo Arnolda, że zamki te jedynie w sferze werbalnej odwoływały się
do budowli wznoszonych przez Krzyżaków, same w sobie będąc architektonicz-
nie specyficznymi amalgamatami form nowoczesnych z kręgu Neues Bauen,
klasycyzujących i nazistowskich w wąskim sensie stylowym5.
jako: The Ordensburg Vogelsang. The History ofthe NS-Elite Training Centre in the Eifel, przeł.
Laura McLardy, Berlin 2014); Sawiński, Die Ordensburg Króssinsee..Rolf Sawiński, Jarosław
Leszczełowski, Od nazistowskiej twierdzy do polskich koszar. Historia obiektu w Budowie koło
Złocieńca, Warszawa 2008; Jarosław Leszczełowski, Ostatnie stulecie Falkenburga. Złocieniec
przygoda z historią, cz. 2, Warszawa 2009; Hartmut Happel, Ordensburg in Sonthofen, Immenstadt
1996; idem, History of the Ordensburg Sonthofen, przeł. Mark Jackson, Immenstadt 2003.
Podziękowania za pomoc w zwiedzaniu zamków zakonnych i udzielenie odpowiedzi na szereg
merytorycznych pytań składam Klausowi Ringowi („wissenschaftlicher Referent fur die
Ausstellung und Forschung in Vogelsang”) oraz Waldemarowi Witkowi z Narodowego Instytutu
Dziedzictwa, Oddziału Terenowego w Szczecinie.
3 Petra Leser, Der Kdłner Architekt Cłemens Kłotz (1886-1969), Koln 1991; Michael Fruchtel,
Der Architekt Hermann Giesler. Leben und Werk, Miinchen 2007.
4 Por. Tomasz Torbus, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014.
‘Ordensburgi’ ująłem po raz pierwszy w ramach badań nad recepcją tematów krzyżackich XIX
i XX w. w artykule Deutschordens-Ideologie in der polnischen und deutschen Kunst des 19. und
20. Jahrhunderts [w:] Preufien in Ostmitteleuropa. Geschehensgeschichte und Verstehensgeschichte
(Schriften des Bundesinstituts fur Kultur und Geschichte der Deutschen im óstlichen Europa,
Bd. 21), hrsg. Mathias Weber, Miinchen 2003, s. 209-257. W 2010 r. referowałem na temat
brdensburgów’ na corocznym zjeździe niemieckich konserwatorów zabytków w Brandenburgu
nad Hawelą i materiał ten opublikowałem, zob. Tomasz Torbus, Die nationalsozialistischen
Ordensburgen. Baugeschichte - Funktion - Formensprache [w:] Bildung undDenkmalpflege. 78. Tag
fur Denkmalpflege. Jahrestagung der Vereinigung der Landesdenkmalpfleger in der Bundesrepublik
Deutschland. Brandenburg an der Havel, 16.-19. Mai 2010, hrsg. v. Brandenburgisches Landesamt
fur Denkmalpflege und Archaologisches Landesmuseum, Prof. Dr. Detlef Karg, Worms 2010,
s. 166-172, oraz ponownie na konferencji „Kłopotliwe dziedzictwo Trzeciej Rzeszy w Polsce”
w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie w grudniu 2018. W planowanym tekście
pokonferencyjnym będę w szerszym stopniu omawiał zamek w Złocieńcu.
5 Niniejszy tekst nie ma aspiracji do analizowania stylu narodowego socjalizmu.
W tę tematykę wprowadza najlepiej w języku polskim: Piotr Krakowski, Sztuka Trzeciej Rzeszy,
Kraków 2002. Dalsza, obcojęzyczna literatura cytowana jest w artykule autora, zob. Tomasz
Torbus, „Uroczysty powrót sztandarów z Wawelu do Malborka” - uwagi do nazistowskiej sztuki
propagandowej i stosunku do grunwaldzkiej historii [w:] „Na znak świetnego zwycięstwa”.
W sześćsetletnią rocznicę bitwy pod Grunwaldem [katalog wystawy], red. Dariusz Nowacki, 15.07-
30.09.2010, Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2010, s. 207-220.
Króssinsee...
113
Clemens Klotz, twórca Vogelsangu i Króssinsee, oraz Hermann Giesler, który
zaprojektował Sonthofen3. Jednak szereg zagadnień wciąż pozostaje niezbada-
nych, np. analiza funkcyjna budowli czy geneza i analiza form. Zadając sobie
pytanie o cytaty historyczne w tych budowlach, zainteresowałem się tematem
ze względu na swoje wieloletnie badania nad oryginalnymi zamkami krzyża-
ckimi w państwie zakonnym4. Tak więc niniejsze uwagi stanowią przedstawienie
pewnego dezyderatu badawczego. Autopsja Vogelsangu i trudno dostępnego
Złocieńca-Budowa (jako jednostki wojskowej) pozwoliła potwierdzić podej-
rzenia Udo Arnolda, że zamki te jedynie w sferze werbalnej odwoływały się
do budowli wznoszonych przez Krzyżaków, same w sobie będąc architektonicz-
nie specyficznymi amalgamatami form nowoczesnych z kręgu Neues Bauen,
klasycyzujących i nazistowskich w wąskim sensie stylowym5.
jako: The Ordensburg Vogelsang. The History ofthe NS-Elite Training Centre in the Eifel, przeł.
Laura McLardy, Berlin 2014); Sawiński, Die Ordensburg Króssinsee..Rolf Sawiński, Jarosław
Leszczełowski, Od nazistowskiej twierdzy do polskich koszar. Historia obiektu w Budowie koło
Złocieńca, Warszawa 2008; Jarosław Leszczełowski, Ostatnie stulecie Falkenburga. Złocieniec
przygoda z historią, cz. 2, Warszawa 2009; Hartmut Happel, Ordensburg in Sonthofen, Immenstadt
1996; idem, History of the Ordensburg Sonthofen, przeł. Mark Jackson, Immenstadt 2003.
Podziękowania za pomoc w zwiedzaniu zamków zakonnych i udzielenie odpowiedzi na szereg
merytorycznych pytań składam Klausowi Ringowi („wissenschaftlicher Referent fur die
Ausstellung und Forschung in Vogelsang”) oraz Waldemarowi Witkowi z Narodowego Instytutu
Dziedzictwa, Oddziału Terenowego w Szczecinie.
3 Petra Leser, Der Kdłner Architekt Cłemens Kłotz (1886-1969), Koln 1991; Michael Fruchtel,
Der Architekt Hermann Giesler. Leben und Werk, Miinchen 2007.
4 Por. Tomasz Torbus, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014.
‘Ordensburgi’ ująłem po raz pierwszy w ramach badań nad recepcją tematów krzyżackich XIX
i XX w. w artykule Deutschordens-Ideologie in der polnischen und deutschen Kunst des 19. und
20. Jahrhunderts [w:] Preufien in Ostmitteleuropa. Geschehensgeschichte und Verstehensgeschichte
(Schriften des Bundesinstituts fur Kultur und Geschichte der Deutschen im óstlichen Europa,
Bd. 21), hrsg. Mathias Weber, Miinchen 2003, s. 209-257. W 2010 r. referowałem na temat
brdensburgów’ na corocznym zjeździe niemieckich konserwatorów zabytków w Brandenburgu
nad Hawelą i materiał ten opublikowałem, zob. Tomasz Torbus, Die nationalsozialistischen
Ordensburgen. Baugeschichte - Funktion - Formensprache [w:] Bildung undDenkmalpflege. 78. Tag
fur Denkmalpflege. Jahrestagung der Vereinigung der Landesdenkmalpfleger in der Bundesrepublik
Deutschland. Brandenburg an der Havel, 16.-19. Mai 2010, hrsg. v. Brandenburgisches Landesamt
fur Denkmalpflege und Archaologisches Landesmuseum, Prof. Dr. Detlef Karg, Worms 2010,
s. 166-172, oraz ponownie na konferencji „Kłopotliwe dziedzictwo Trzeciej Rzeszy w Polsce”
w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie w grudniu 2018. W planowanym tekście
pokonferencyjnym będę w szerszym stopniu omawiał zamek w Złocieńcu.
5 Niniejszy tekst nie ma aspiracji do analizowania stylu narodowego socjalizmu.
W tę tematykę wprowadza najlepiej w języku polskim: Piotr Krakowski, Sztuka Trzeciej Rzeszy,
Kraków 2002. Dalsza, obcojęzyczna literatura cytowana jest w artykule autora, zob. Tomasz
Torbus, „Uroczysty powrót sztandarów z Wawelu do Malborka” - uwagi do nazistowskiej sztuki
propagandowej i stosunku do grunwaldzkiej historii [w:] „Na znak świetnego zwycięstwa”.
W sześćsetletnią rocznicę bitwy pod Grunwaldem [katalog wystawy], red. Dariusz Nowacki, 15.07-
30.09.2010, Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2010, s. 207-220.
Króssinsee...
113