DOI article:
Skibiński, Franciszek: Uwagi na temat gdańskiego budownictwa publicznego drugiej połowy XVI i pierwszej połowy XVII w. pod kątem zaopatrzenia w materiał kamieniarski
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0005
Franciszek Skibiński
Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
ORCID: 0000-0002-5084-9745
Uwagi na temat gdańskiego budownictwa
publicznego drugiej połowy XVI
i pierwszej połowy XVII w. pod kątem
zaopatrzenia w materiał kamieniarski
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2018.17.01
Na dzieła architektury i rzeźby zwykło się patrzeć pod kątem ich formy i recepcji
jako dzieł skończonych, tymczasem równie ważny wydaje się złożony proces
ich tworzenia, osadzony w kontekście ekonomicznym, gospodarczym i społecz-
nym. Nie mogłyby one powstać bez rozbudowanego zaplecza organizacyjnego,
a efekt finalny był pochodną skomplikowanej sieci zależności, której istotną
część - obok m.in. aktywności przedstawicieli różnych zawodów, bezpośrednio
lub pośrednio zaangażowanych w prace budowlane - stanowiło zaopatrzenie
w materiał budowlany, w tym w różnego rodzaju kamień1. Był on stosowany
jako materiał konstrukcyjny oraz używany do wyrobu elementów i detali archi-
tektonicznych, a także rzeźby figuralnej. Zarówno dysponenci, jak i mistrzowie
prowadzący warsztaty budowlano-kamieniarskie i rzeźbiarskie wkładali wiele
wysiłku, by zapewnić do niego należyty dostęp2. Tematyce tej poświęcono ostat-
nio wiele uwagi, dzięki czemu wiedza na temat eksploatacji i importu mate-
riałów kamieniarskich w dawnej Rzeczpospolitej jest nieporównanie bogatsza
niż jeszcze kilkanaście lat temu. Jednak pewne zagadnienia - istotne nie tylko
z punktu widzenia historii sztuki i architektury, lecz także historii ekonomii
i gospodarki oraz kultury materialnej - pozostają wciąż niewystarczająco
rozpoznane3.
1 Zwraca na to uwagę m.in. Dianne Harris, zob. Social History: Identity, Performance, Politics,
and Architectural Histories, „Journal of the Society of Architectural Historians” 2005, t. 64, nr 4,
s. 421-422. Społeczny i ekonomiczny wymiar architektury był przez długi czas zaniedbywany
w badaniach nad architekturą dawną, choć jest on silnie akcentowany w badaniach nad
architekturą nowoczesną. Do nielicznych obszernych studiów na ten temat należy publikacja:
Richard A. Goldthwaite, The Building of Renaissance Florence. An Economic and Social History,
Baltimore-London 1980.
2 Jako wzorcowe można wskazać opracowanie Gabriego van Tussenbroek dotyczące handlu
kamieniem w Niderlandach, zob. Gabri van Tussenbroek, The Architectural NetWork ofthe Van
Neurenberg Family in the Low Countries (1480-1640) (Architectura Moderna, t. 4), Turnhout 2006.
3 Wieloletnie badania nad tym zagadnieniem prowadzone przez Michała Wardzyńskiego
znalazły częściowe - bo dotyczące tylko niektórych spośród stosowanych w dawnej Rzeczpospolitej
rodzajów kamienia - podsumowanie w monumentalnym studium, zob. Michał Wardzyński, Marmur
5
Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
ORCID: 0000-0002-5084-9745
Uwagi na temat gdańskiego budownictwa
publicznego drugiej połowy XVI
i pierwszej połowy XVII w. pod kątem
zaopatrzenia w materiał kamieniarski
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2018.17.01
Na dzieła architektury i rzeźby zwykło się patrzeć pod kątem ich formy i recepcji
jako dzieł skończonych, tymczasem równie ważny wydaje się złożony proces
ich tworzenia, osadzony w kontekście ekonomicznym, gospodarczym i społecz-
nym. Nie mogłyby one powstać bez rozbudowanego zaplecza organizacyjnego,
a efekt finalny był pochodną skomplikowanej sieci zależności, której istotną
część - obok m.in. aktywności przedstawicieli różnych zawodów, bezpośrednio
lub pośrednio zaangażowanych w prace budowlane - stanowiło zaopatrzenie
w materiał budowlany, w tym w różnego rodzaju kamień1. Był on stosowany
jako materiał konstrukcyjny oraz używany do wyrobu elementów i detali archi-
tektonicznych, a także rzeźby figuralnej. Zarówno dysponenci, jak i mistrzowie
prowadzący warsztaty budowlano-kamieniarskie i rzeźbiarskie wkładali wiele
wysiłku, by zapewnić do niego należyty dostęp2. Tematyce tej poświęcono ostat-
nio wiele uwagi, dzięki czemu wiedza na temat eksploatacji i importu mate-
riałów kamieniarskich w dawnej Rzeczpospolitej jest nieporównanie bogatsza
niż jeszcze kilkanaście lat temu. Jednak pewne zagadnienia - istotne nie tylko
z punktu widzenia historii sztuki i architektury, lecz także historii ekonomii
i gospodarki oraz kultury materialnej - pozostają wciąż niewystarczająco
rozpoznane3.
1 Zwraca na to uwagę m.in. Dianne Harris, zob. Social History: Identity, Performance, Politics,
and Architectural Histories, „Journal of the Society of Architectural Historians” 2005, t. 64, nr 4,
s. 421-422. Społeczny i ekonomiczny wymiar architektury był przez długi czas zaniedbywany
w badaniach nad architekturą dawną, choć jest on silnie akcentowany w badaniach nad
architekturą nowoczesną. Do nielicznych obszernych studiów na ten temat należy publikacja:
Richard A. Goldthwaite, The Building of Renaissance Florence. An Economic and Social History,
Baltimore-London 1980.
2 Jako wzorcowe można wskazać opracowanie Gabriego van Tussenbroek dotyczące handlu
kamieniem w Niderlandach, zob. Gabri van Tussenbroek, The Architectural NetWork ofthe Van
Neurenberg Family in the Low Countries (1480-1640) (Architectura Moderna, t. 4), Turnhout 2006.
3 Wieloletnie badania nad tym zagadnieniem prowadzone przez Michała Wardzyńskiego
znalazły częściowe - bo dotyczące tylko niektórych spośród stosowanych w dawnej Rzeczpospolitej
rodzajów kamienia - podsumowanie w monumentalnym studium, zob. Michał Wardzyński, Marmur
5