DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Pruskie echa koncepcji artystycznych Mikołaja z Lejdy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.52467#0005
Andrzej Woziński
(Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański)
https://orcid.org/0000-0002-3584-1489
Pruskie echa koncepcji artystycznych
Mikołaja z Lejdy
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2019.18.01
Historyczno-artystyczne znaczenie twórczość Mikołaja Gerhaerta z Lejdy -
w polskim piśmiennictwie zwanego Mikołajem z Lejdy - doceniono stosun-
kowo późno. Jako pierwszy uczynił to Otto Wertheimer w rozprawie z 1929 r.,
dostrzegając w nim innowatora w dziedzinie formy i ikonografii1. Pierwsza
monografia, opublikowana dziewiętnaście lat wcześniej, nie dawała artyście
jeszcze tak wysokiej pozycji. Jej autor, August Richard Maier, przyznał mu,
co prawda, eksponowane miejsce wśród północnych rzeźbiarzy XV w., lecz
jednocześnie widział w nim pośrednika, który rozpowszechnił styl braci van
Eycków2. Współcześni badacze nie mają wątpliwości, że Mikołaj z Lejdy odegrał
kluczową rolę w rozwoju rzeźby w znacznej części Europy łacińskiej ostatnich
dekad średniowiecza. Stefan Roller twierdzi, że nie sposób wyobrazić sobie,
jak wyglądałaby twórczość czołowych artystów następnej generacji bez Lej dej-
czyka3. Rozwijając tę myśl, można powiedzieć, że gdyby nie on, zapewne ina-
czej Wit Stosz ukształtowałby pod względem przestrzennym swoje krakowskie
i norymberskie rzeźby, a szaty jego postaci nie zostałyby uwolnione od działania
sił grawitacji; rzeźby wczesnego Tilmana Riemenschneidera z Wiirzburga nie
osiągnęłyby tak wysokiego stopnia materialnej konkretności, a jego retabula
z dojrzałego okresu tak wystawnej oprawy scenicznej; Michel Erhart w Ulm
1 Otto Wertheimer, Nicolas Gerhaert, seine Kunst und seine Wirkung, Berlin 1929. Omówie-
nie literatury poświęconej artyście zob. Roland Recht, Nicolas de Leyde et la sculpture d Strasbourg
(1460-1525), Strasbourg 1987, s. 115-116; Wojciech Marcinkowski, Mikołaj z Lejdy i rzeźba
późnogotycka w Europie Środkowo-Wschodniej. Przegląd nowszych publikacji, „Folia Historiae
Atrium” 2001, t. 7, s. 123-154.
2 August Richard Maier, Niclaus Gerhaert von Leiden. Ein Niederlander Plastiker des 15.
Jahrhunderts, Seine Werke am Oberrhein und in Ósterreich, Bd. 131, Studien zur deutschen Kunst-
geschichte, Strasbourg 1910, s. 4, 102-103.
3 Ostatnio zob. Stefan Roller, Niclaus Gerhaert. Neue Impulsefur die spatgotische Skulptur
[w:] Niclaus Gerhaert. DerBildhauer des spaten Mittelalters, hrsg. von Stefan Roller, Liebieghaus Skulp-
turensammlung, Frankfurt am Main 27. Oktober 2011 bis 4. Marz 2012, Musee de l’Oeuvre Notre-
-Dame, Strassburg 30. Marz bis 8. Juli 2012, Petersberg 2011, s. 33; idem, Niclaus Gerhaert - unerreicht
und hoch verehrt. Virtuositat ais Rezeptionskriterium [w:] Dialog - Transfer - Konflikt. Kunstlerische
Wechselbeziehungen im Mittelalter und in derFruhen Neuzeit, hrsg. von Wolfgang Augustyn, Ulrich
Sóding, Passau 2014, s. 275. Podobną opinię wyraził Julien Chapuis, zob. Niclaus Gerhaert: Frankfurt
am Main and Strasbourg, „The Burlington Magazine” 2012, vol. 154, No. 1307, s. 143.
5
(Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański)
https://orcid.org/0000-0002-3584-1489
Pruskie echa koncepcji artystycznych
Mikołaja z Lejdy
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2019.18.01
Historyczno-artystyczne znaczenie twórczość Mikołaja Gerhaerta z Lejdy -
w polskim piśmiennictwie zwanego Mikołajem z Lejdy - doceniono stosun-
kowo późno. Jako pierwszy uczynił to Otto Wertheimer w rozprawie z 1929 r.,
dostrzegając w nim innowatora w dziedzinie formy i ikonografii1. Pierwsza
monografia, opublikowana dziewiętnaście lat wcześniej, nie dawała artyście
jeszcze tak wysokiej pozycji. Jej autor, August Richard Maier, przyznał mu,
co prawda, eksponowane miejsce wśród północnych rzeźbiarzy XV w., lecz
jednocześnie widział w nim pośrednika, który rozpowszechnił styl braci van
Eycków2. Współcześni badacze nie mają wątpliwości, że Mikołaj z Lejdy odegrał
kluczową rolę w rozwoju rzeźby w znacznej części Europy łacińskiej ostatnich
dekad średniowiecza. Stefan Roller twierdzi, że nie sposób wyobrazić sobie,
jak wyglądałaby twórczość czołowych artystów następnej generacji bez Lej dej-
czyka3. Rozwijając tę myśl, można powiedzieć, że gdyby nie on, zapewne ina-
czej Wit Stosz ukształtowałby pod względem przestrzennym swoje krakowskie
i norymberskie rzeźby, a szaty jego postaci nie zostałyby uwolnione od działania
sił grawitacji; rzeźby wczesnego Tilmana Riemenschneidera z Wiirzburga nie
osiągnęłyby tak wysokiego stopnia materialnej konkretności, a jego retabula
z dojrzałego okresu tak wystawnej oprawy scenicznej; Michel Erhart w Ulm
1 Otto Wertheimer, Nicolas Gerhaert, seine Kunst und seine Wirkung, Berlin 1929. Omówie-
nie literatury poświęconej artyście zob. Roland Recht, Nicolas de Leyde et la sculpture d Strasbourg
(1460-1525), Strasbourg 1987, s. 115-116; Wojciech Marcinkowski, Mikołaj z Lejdy i rzeźba
późnogotycka w Europie Środkowo-Wschodniej. Przegląd nowszych publikacji, „Folia Historiae
Atrium” 2001, t. 7, s. 123-154.
2 August Richard Maier, Niclaus Gerhaert von Leiden. Ein Niederlander Plastiker des 15.
Jahrhunderts, Seine Werke am Oberrhein und in Ósterreich, Bd. 131, Studien zur deutschen Kunst-
geschichte, Strasbourg 1910, s. 4, 102-103.
3 Ostatnio zob. Stefan Roller, Niclaus Gerhaert. Neue Impulsefur die spatgotische Skulptur
[w:] Niclaus Gerhaert. DerBildhauer des spaten Mittelalters, hrsg. von Stefan Roller, Liebieghaus Skulp-
turensammlung, Frankfurt am Main 27. Oktober 2011 bis 4. Marz 2012, Musee de l’Oeuvre Notre-
-Dame, Strassburg 30. Marz bis 8. Juli 2012, Petersberg 2011, s. 33; idem, Niclaus Gerhaert - unerreicht
und hoch verehrt. Virtuositat ais Rezeptionskriterium [w:] Dialog - Transfer - Konflikt. Kunstlerische
Wechselbeziehungen im Mittelalter und in derFruhen Neuzeit, hrsg. von Wolfgang Augustyn, Ulrich
Sóding, Passau 2014, s. 275. Podobną opinię wyraził Julien Chapuis, zob. Niclaus Gerhaert: Frankfurt
am Main and Strasbourg, „The Burlington Magazine” 2012, vol. 154, No. 1307, s. 143.
5