Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (21.2022)

mogła pełnić swoje funkcje, fundator musiał zatrudnić kapłana sprawującego służbę
przy ołtarzu, zapewnić mu strój liturgiczny, zakupić stosowne vasa sacra, dostarczać
wino do posługi, wosk do świec oraz inne wyposażenie. Sakralne fundacje artystyczne
były rodzajem inwestycji obliczonych na to, że się zwrócą, zarówno w sensie religijnym,
przyczyniając się do zbawienia fundatora, jak i w kilku innych aspektach - prestiżowym,
reprezentacyjnym, estetycznym.
Niniejszy tekst poddaje analizie powyższe kwestie na przykładzie późnogotyckich
fundacji w Gdańsku. Działalność fundacyjną prowadziły nad Motławą niemal wszelkie
kręgi społeczne. Fundacją całej wspólnoty było retabulum ołtarza głównego w kościele
Mariackim -ogromne koszty pokryły władze miasta, kościół, cechy, bractwa oraz osoby
prywatne. Fundatorem zegara astronomicznego w tej samej świątyni była prawdopodob-
nie rada miejska. Istotną rolę na polu mecenatu artystycznego odegrały bractwa (świeckie
i religijne) oraz cechy rzemieślnicze. Fundatorami były rodziny i pojedyncze osoby, wśród
nich wysocy urzędnicy miejscy, burmistrzowie i rajcy, a także przedstawiciel niezwykle
ważnej w mieście grupy zawodowej - szyper. W wielu dziełach znajdujemy odniesienia
do osób, które je zamówiły. Nieraz są to odniesienia dosłowne - inskrypcje lub portrety
(np. retabulum Bartholomeusa Schultego w kościele franciszkanów), a niekiedy fundator
objawiał się w swoim dziele w sposób aluzyjny, poprzez dobór tematów (np. retabulum
bractwa kapłańskiego w kościele Mariackim) lub motywów (retabulum bractwa uczniów
szewskich w kościele Mariackim). Niektóre programy retabulów zawierają dane o pocho-
dzeniu, statusie, aspiracjach lub ważnych wydarzeniach w życiu fundatora (np. tzw. Duży
Ołtarz Ferberów w kościele Mariackim). Pozycję fundatora odzwierciedlały też forma
i jakość dzieła (np. retabulum bractwa św. Reinholda w kościele Mariackim).
Informacje o kosztach dzieł sztuki w omawianym okresie w Gdańsku są bardzo
nieliczne. Artykuł zestawia je z kosztami pokrewnych realizacji na innych terenach,
a także z zarobkami niektórych grup zawodowych oraz cenami parcel i nieruchomości
w Gdańsku. Zestawienie to pokazuje, że najbardziej spektakularne fundacje artystyczne
(np. retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim) pochłaniały niewyobrażalne
kwoty. Pod tym względem sytuacja w Gdańsku jest porównywalna z innymi wielkimi
ośrodkami, takimi jak Kraków, Berno, Strasburg czy miasta południowoniemieckie.
Późnośredniowieczne kościelne fundacje artystyczne w Gdańsku wykazują wiele
cech wspólnych dla całej Europy łacińskiej. To, co wydaje się być rysem szczególnym
Gdańska, to bardzo zróżnicowany gust tutejszych fundatorów i w konsekwencji poszu-
kiwanie satysfakcjonujących dzieł i artystów poza miastem, niekiedy w regionach znacz-
nie oddalonych, takich jak Niderlandy, Lubeka czy Niemcy Południowe. Ta cecha była
w znacznej mierze pochodną zróżnicowanego pochodzenia miejscowego społeczeństwa.
Drugi istotny wyróżnik gdańskich fundacji to aktywny udział fundatora w nadaniu
dziełu ostatecznego kształtu. Dzieła sprowadzane z zagranicy czy też tworzone na miej-
scu przez artystów przybyłych z zewnątrz gdańscy fundatorzy starali się w pewien spo-
sób dostosować do miejscowych potrzeb i przyzwyczajeń (retabulum cechu rzeźników,
retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim).

“Bidden barm-
hertzigen got
vor..