DOI article:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0024
tablicowe części środkowej, każdy o wymia-
rach 123 cm na 204,5 cm oraz 16 obrazów
skrzydłowych, na 8 tablicach, z których każda
ma wymiary ok. 123 cm na ok. 93 cm. Histo-
rycy sztuki wskazują na pewne związki gru-
dziądzkiego ołtarza ze sztuką czeską i wło-
ską64. Italianizmy są kojarzone z kompozycją,
natomiast wpływ artystów z Czech jest wi-
doczny w sposobie ukazania twarzy postaci65.
Przyłbicę namalowano w scenie pocho-
dzącej z wewnętrznej części lewego skrzydła,
rewersie, ukazującym niesienie krzyża - wi-
dzimy ją na głowie zbrojnego, którego przed-
stawiono fragmentarycznie w górnej części,
po prawej stronie kwatery (il. 20). Dzwon na-
malowanego hełmu ma tylną ścianę niemal
pionową, jest ostro zakończony, u dołu zaś
dodano czepiec kolczy. Zasłona hełmu jest
wydłużona („psi pysk"), a mocowanie takie
jak w omawianych powyżej hełmach. Wystę-
puje tu jedna wizura z 8 prostokątnymi szcze-
linami66. Tego rodzaju wizury można zaobser-
II. 20. Poliptyk Grudziądzki - niesienie
krzyża, ok. 1390, tempera na drewnie
jodłowym, Muzeum Narodowe w Warszawie,
fot. ze zbiorów autora
wować już w zasłonach z pierwszej połowy XIV w. Przykładem są zasłony hełmów
przedstawione na angielskich nagrobkach, podobny system szczelin wzrokowych
wykorzystano w przyłbicy przechowywanej w muzeum na Wawelu (nr 4461)
oraz we wspomnianym już basinecie z zamku Churburg (nr 1494)67. Podobny
system wizur występuje także np. w zasłonie (nr 1506) basinetu z Bernisches
Historisches Museum w Szwajcarii (il. 21)68. W dolnej części zasłony z Poliptyku
64 Alicja Karłowska-Kamzowa, Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim
Śląska, Pomorza Wschodniego i Kujaw, „Folia Historiae Artium” 1980, t. 16, s. 51.
65 Sylwia Getka-Pesta, Stan badań nad Ołtarzem Grudziądzkim, „Rocznik Grudziądzki”
2012, t. 20, s. 115-137.
66 Jako ciekawostkę można podać, iż przeglądając zdjęcia z rekonstrukcji bitwy grunwaldzkiej
z 2019 r., odbywającej się na terenie pól bitewnych rejonu Stębarku i Grunwaldu, natknąłem się
na rekonstruktora noszącego hełm, który być może był inspirowany wizerunkiem na przedsta-
wionym Poliptyku Grudziądzkim lub też stanowił świadomą rekonstrukcję. Zob. hełm widoczny
po lewej stronie pierwszego zdjęcia oraz po prawej stronie drugiego zdjęcia, http://rn.wm.pl/2019/07/
orig/grunwald-563732.jpg; http://i.wm.pl/00/ll/54/70/f/img-2097-picture5d2a224af30f4.jpg
[dostęp: 20.06.2019]. Warto zauważyć, że na stronach internetowych poświęconych średniowiecz-
nemu uzbrojeniu można również znaleźć interesujące próby rekonstrukcji oparte na przedstawie-
niach hełmów z Gdańska i Kwidzyna, zob. Szkoła Fechtunku Historycznego Maximus http://www.
szkolamaximusa.fora.pl/viewimage.php?i=244 [dostęp: 28.07.2019]. Inne przykłady por. Freha,
http://www.freha.pl/index.php?showtopic=7318&st=40 [dostęp: 27.07.2019].
67 Goll, Interdisciplinary studies..., ref_arm 4461(nr muzealny 4252), ref_arm 1494(CH 16).
68 Ibidem, ref_arm 1506, nr muzealny BHM 112.
23
rach 123 cm na 204,5 cm oraz 16 obrazów
skrzydłowych, na 8 tablicach, z których każda
ma wymiary ok. 123 cm na ok. 93 cm. Histo-
rycy sztuki wskazują na pewne związki gru-
dziądzkiego ołtarza ze sztuką czeską i wło-
ską64. Italianizmy są kojarzone z kompozycją,
natomiast wpływ artystów z Czech jest wi-
doczny w sposobie ukazania twarzy postaci65.
Przyłbicę namalowano w scenie pocho-
dzącej z wewnętrznej części lewego skrzydła,
rewersie, ukazującym niesienie krzyża - wi-
dzimy ją na głowie zbrojnego, którego przed-
stawiono fragmentarycznie w górnej części,
po prawej stronie kwatery (il. 20). Dzwon na-
malowanego hełmu ma tylną ścianę niemal
pionową, jest ostro zakończony, u dołu zaś
dodano czepiec kolczy. Zasłona hełmu jest
wydłużona („psi pysk"), a mocowanie takie
jak w omawianych powyżej hełmach. Wystę-
puje tu jedna wizura z 8 prostokątnymi szcze-
linami66. Tego rodzaju wizury można zaobser-
II. 20. Poliptyk Grudziądzki - niesienie
krzyża, ok. 1390, tempera na drewnie
jodłowym, Muzeum Narodowe w Warszawie,
fot. ze zbiorów autora
wować już w zasłonach z pierwszej połowy XIV w. Przykładem są zasłony hełmów
przedstawione na angielskich nagrobkach, podobny system szczelin wzrokowych
wykorzystano w przyłbicy przechowywanej w muzeum na Wawelu (nr 4461)
oraz we wspomnianym już basinecie z zamku Churburg (nr 1494)67. Podobny
system wizur występuje także np. w zasłonie (nr 1506) basinetu z Bernisches
Historisches Museum w Szwajcarii (il. 21)68. W dolnej części zasłony z Poliptyku
64 Alicja Karłowska-Kamzowa, Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim
Śląska, Pomorza Wschodniego i Kujaw, „Folia Historiae Artium” 1980, t. 16, s. 51.
65 Sylwia Getka-Pesta, Stan badań nad Ołtarzem Grudziądzkim, „Rocznik Grudziądzki”
2012, t. 20, s. 115-137.
66 Jako ciekawostkę można podać, iż przeglądając zdjęcia z rekonstrukcji bitwy grunwaldzkiej
z 2019 r., odbywającej się na terenie pól bitewnych rejonu Stębarku i Grunwaldu, natknąłem się
na rekonstruktora noszącego hełm, który być może był inspirowany wizerunkiem na przedsta-
wionym Poliptyku Grudziądzkim lub też stanowił świadomą rekonstrukcję. Zob. hełm widoczny
po lewej stronie pierwszego zdjęcia oraz po prawej stronie drugiego zdjęcia, http://rn.wm.pl/2019/07/
orig/grunwald-563732.jpg; http://i.wm.pl/00/ll/54/70/f/img-2097-picture5d2a224af30f4.jpg
[dostęp: 20.06.2019]. Warto zauważyć, że na stronach internetowych poświęconych średniowiecz-
nemu uzbrojeniu można również znaleźć interesujące próby rekonstrukcji oparte na przedstawie-
niach hełmów z Gdańska i Kwidzyna, zob. Szkoła Fechtunku Historycznego Maximus http://www.
szkolamaximusa.fora.pl/viewimage.php?i=244 [dostęp: 28.07.2019]. Inne przykłady por. Freha,
http://www.freha.pl/index.php?showtopic=7318&st=40 [dostęp: 27.07.2019].
67 Goll, Interdisciplinary studies..., ref_arm 4461(nr muzealny 4252), ref_arm 1494(CH 16).
68 Ibidem, ref_arm 1506, nr muzealny BHM 112.
23