DOI Artikel:
Jakutowicz, Joanna: Między centrum a peryferiami: Późnośredniowieczne malowidła z kościoła św. Mikołaja w Sząbruku na Warmii
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0065
Joanna Jakutowicz
Freie Universität Berlin
ORCID: 0000-0002-4699-1079
Między centrum a peryferiami.
Późnośredniowieczne malowidła z kościoła
św. Mikołaja w Sząbruku na Warmii*
https://doi.org/10.26881/porta.2023.22.03
Słowa kluczowe: Polska, Prusy, Warmia, Sząbruk, gotyk, malarstwo
Keywords: Poland, Prussia, Warmia, Sząbruk, Gothic, painting
Późnośredniowieczny (ok. 1500-1510) wystrój malarski wiejskiego kościoła
w Sząbruku pod historycznym wezwaniem św. Mikołaja i św. Jana Ewangelisty
(obecnie św. Mikołaja i św. Anny)1 na Warmii, odkryty w 1984 r., nie był dotych-
czas przedmiotem badań naukowych. Jednak biorąc pod uwagę oryginalność
malarskiego przedstawienia z cyklem św. Anny, czerpanie inspiracji z tryptyku
Hansa Memlinga, a co za tym idzie ze sztuki Gdańska, jak również wzorców
z późnośredniowiecznych grafik niemieckich, cykl ten zasługuje na osobne
omówienie. Kontrast między adaptacją aktualnych prądów intelektualnych
(kult św. Anny) i nowych, regionalnych wzorców (sąd ostateczny) a na ogół
dość przeciętnym poziomem wykonania malowideł świadczy o szybkiej recep-
cji nowinek ideowych na Warmii, za którymi nie zawsze jednak nadążały
umiejętności malarzy, zwłaszcza w odniesieniu do sztuki powstającej z dala
od dużych ośrodków miejskich. Cykl ten wskazuje również na silne inspi-
racje Gdańskiem jako centrum artystycznym w momencie, gdy na terenie
Warmii dominowały jeszcze wzorce związane z Toruniem, głównie za sprawą
mecenatu ówczesnego biskupa, torunianina Łukasza Watzenrodego (biskup
warmiński w latach 1489-1512).
Kościół w Sząbruku wzniesiono w końcu XV w. jako orientowaną budowlę
salową nakrytą stropem. Konsekracji obiektu dokonał w 1500 r. warmiński
biskup pomocniczy Johann Wilde2. W XVII w. dobudowano wieżę, kruchtę
* Artykuł jest rozbudowaną wersją opracowania naukowego powstałego w ramach stypen-
dium artystycznego Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego przyznanego w 2022 r.
1 Andrzej Kopiczko, Sząbruk. Wieś i parafia w świetle źródeł pisanych do XVI w. [w:] Libris
serviens: studia ofiarowane Profesor Zoi Jaroszewicz-Pieresławcew w czterdziestolecie pracy zawo-
dowej, red. Irena Makarczuk, Anna Pytasz-Kołodziejczyk, Olsztyn 2020, s. 81-92.
2 Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii, Olsztyn
1973, s. 99.
64
Freie Universität Berlin
ORCID: 0000-0002-4699-1079
Między centrum a peryferiami.
Późnośredniowieczne malowidła z kościoła
św. Mikołaja w Sząbruku na Warmii*
https://doi.org/10.26881/porta.2023.22.03
Słowa kluczowe: Polska, Prusy, Warmia, Sząbruk, gotyk, malarstwo
Keywords: Poland, Prussia, Warmia, Sząbruk, Gothic, painting
Późnośredniowieczny (ok. 1500-1510) wystrój malarski wiejskiego kościoła
w Sząbruku pod historycznym wezwaniem św. Mikołaja i św. Jana Ewangelisty
(obecnie św. Mikołaja i św. Anny)1 na Warmii, odkryty w 1984 r., nie był dotych-
czas przedmiotem badań naukowych. Jednak biorąc pod uwagę oryginalność
malarskiego przedstawienia z cyklem św. Anny, czerpanie inspiracji z tryptyku
Hansa Memlinga, a co za tym idzie ze sztuki Gdańska, jak również wzorców
z późnośredniowiecznych grafik niemieckich, cykl ten zasługuje na osobne
omówienie. Kontrast między adaptacją aktualnych prądów intelektualnych
(kult św. Anny) i nowych, regionalnych wzorców (sąd ostateczny) a na ogół
dość przeciętnym poziomem wykonania malowideł świadczy o szybkiej recep-
cji nowinek ideowych na Warmii, za którymi nie zawsze jednak nadążały
umiejętności malarzy, zwłaszcza w odniesieniu do sztuki powstającej z dala
od dużych ośrodków miejskich. Cykl ten wskazuje również na silne inspi-
racje Gdańskiem jako centrum artystycznym w momencie, gdy na terenie
Warmii dominowały jeszcze wzorce związane z Toruniem, głównie za sprawą
mecenatu ówczesnego biskupa, torunianina Łukasza Watzenrodego (biskup
warmiński w latach 1489-1512).
Kościół w Sząbruku wzniesiono w końcu XV w. jako orientowaną budowlę
salową nakrytą stropem. Konsekracji obiektu dokonał w 1500 r. warmiński
biskup pomocniczy Johann Wilde2. W XVII w. dobudowano wieżę, kruchtę
* Artykuł jest rozbudowaną wersją opracowania naukowego powstałego w ramach stypen-
dium artystycznego Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego przyznanego w 2022 r.
1 Andrzej Kopiczko, Sząbruk. Wieś i parafia w świetle źródeł pisanych do XVI w. [w:] Libris
serviens: studia ofiarowane Profesor Zoi Jaroszewicz-Pieresławcew w czterdziestolecie pracy zawo-
dowej, red. Irena Makarczuk, Anna Pytasz-Kołodziejczyk, Olsztyn 2020, s. 81-92.
2 Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii, Olsztyn
1973, s. 99.
64