DOI article:
Jakutowicz, Joanna: Między centrum a peryferiami: Późnośredniowieczne malowidła z kościoła św. Mikołaja w Sząbruku na Warmii
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0079
Joanna Drugi z dużych cyklów tematycznych w Sząbruku, znajdujący się na ścianach
Jakutowicz wschodniej i południowej, zawierający przedstawienia pasyjne - od wjazdu
do Jerozolimy po ukrzyżowanie - jest wyjątkowy, gdyż cykle chrystologiczne
nie były popularne w malarstwie wiejskim regionu.
Ze schyłku średniowiecza są znane dwie symultaniczne kompozycje
pasyjne w malarstwie ściennym - z kościołów Mariackiego i dominikańskiego
w Gdańsku, a także obraz tablicowy z przedstawieniem pasji w kościele domi-
nikańskim w Toruniu. Mimo że powstały w zbliżonym okresie, ich forma - nar-
racyjna i symultaniczna - zdecydowanie odbiega poziomem i stylistyką od szą-
bruckich malowideł ściennych. Przedstawienia gdańskie i toruńskie reprezentują
tendencje typowe dla sztuki końca XV w., podczas gdy forma malowideł pocho-
dzących z warmińskiego kościoła, z oddzielnymi scenami ujętymi w prostokątne
ramy, jest osadzona jeszcze w stylistyce o stulecie wcześniejszej.
Obraz dekoracji malarskiej z Sząbruka, jaki wyłania się z przedstawionego
zarysu interpretacyjnego, z jednej strony jest silnie osadzony w tradycji regional-
nej, głównie ze względu na obecność idei kolegium apostolskiego, kwaterowego
ujęcia malowideł czy przedstawienia świętych charakterystycznych dla sztuki
regionu, z drugiej zaś strony poświadcza recepcję osiągnięć i prądów artystycz-
nych ośrodków niderlandzkich końca XV w. na gruncie warmińskim. Nietrudno
wskazać centrum artystyczne, które pośredniczyło w transferze tych tendencji.
Ze względu na ich niderlandzką genezę, a także inspirację Memlingiem, można
brać pod uwagę jedynie pośrednictwo Gdańska, gdzie ok. 1500 r. prowadzono
ożywiony import wyrobów artystycznych z Niderlandów. Wydaje się, że prze-
szczepianie idei północnoniemieckich i niderlandzkich via Gdańsk do Szą-
bruka nastąpiło dwiema drogami: jedna to bezpośrednia styczność wykonawcy
ze sztuką niderlandzką w Gdańsku, głównie z tryptykiem Memlinga, druga
to grafika i druki, które powstawały i rozprzestrzeniały się również, siłą rzeczy,
za pośrednictwem centrów miejskich, gdzie docierały z innych ośrodków lub
powielano je na miejscu.
W toku badań nie udało się jednoznacznie wskazać drukowanej lub graficz-
nej wersji legendy św. Anny, która znana była ok. 1500 r. w Gdańsku i mogła
służyć jako pierwowzór malowideł sząbruckich34, jednak faktem niezaprze-
czalnym jest popularność kultu tej świętej w późnośredniowiecznym mieście.
Z samego tylko kościoła Mariackiego są znane co najmniej dwa (być może
34 Katalog der Danziger Stadtbibliothek verfertigt und herausgegeben im Auftrage von Städ-
tischen Behörden, Bd. 1, Danzig 1892; Otto Günther, Katalog der Handschriften der Danziger
Stadtbibliothek, T. 2-5, Danzig 1903-1921; Franz Hipler, Studien zur Geschichte der ermländischen
Archive und Bibliotheken, Braunsberg 1872, s. 69. Por. także inwentarz biblioteczny warmińskiego
uczonego i kanonika Tomasza Wernera: Julian Wojtkowski, Kustosz warmiński - Tomasz Werner
z Braniewa (J1498) i jego księgozbiór, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1961, nr 3, s. 355-375.
Brak opracowań odnoszących się do późnośredniowiecznej i wczesnonowożytnej grafiki oraz
druków i traktatów hagiograficznych zarówno w Gdańsku, jak i na terenie państwa zakonnego
uniemożliwia wysunięcie na obecnym etapie badań dalszych wniosków.
78
Jakutowicz wschodniej i południowej, zawierający przedstawienia pasyjne - od wjazdu
do Jerozolimy po ukrzyżowanie - jest wyjątkowy, gdyż cykle chrystologiczne
nie były popularne w malarstwie wiejskim regionu.
Ze schyłku średniowiecza są znane dwie symultaniczne kompozycje
pasyjne w malarstwie ściennym - z kościołów Mariackiego i dominikańskiego
w Gdańsku, a także obraz tablicowy z przedstawieniem pasji w kościele domi-
nikańskim w Toruniu. Mimo że powstały w zbliżonym okresie, ich forma - nar-
racyjna i symultaniczna - zdecydowanie odbiega poziomem i stylistyką od szą-
bruckich malowideł ściennych. Przedstawienia gdańskie i toruńskie reprezentują
tendencje typowe dla sztuki końca XV w., podczas gdy forma malowideł pocho-
dzących z warmińskiego kościoła, z oddzielnymi scenami ujętymi w prostokątne
ramy, jest osadzona jeszcze w stylistyce o stulecie wcześniejszej.
Obraz dekoracji malarskiej z Sząbruka, jaki wyłania się z przedstawionego
zarysu interpretacyjnego, z jednej strony jest silnie osadzony w tradycji regional-
nej, głównie ze względu na obecność idei kolegium apostolskiego, kwaterowego
ujęcia malowideł czy przedstawienia świętych charakterystycznych dla sztuki
regionu, z drugiej zaś strony poświadcza recepcję osiągnięć i prądów artystycz-
nych ośrodków niderlandzkich końca XV w. na gruncie warmińskim. Nietrudno
wskazać centrum artystyczne, które pośredniczyło w transferze tych tendencji.
Ze względu na ich niderlandzką genezę, a także inspirację Memlingiem, można
brać pod uwagę jedynie pośrednictwo Gdańska, gdzie ok. 1500 r. prowadzono
ożywiony import wyrobów artystycznych z Niderlandów. Wydaje się, że prze-
szczepianie idei północnoniemieckich i niderlandzkich via Gdańsk do Szą-
bruka nastąpiło dwiema drogami: jedna to bezpośrednia styczność wykonawcy
ze sztuką niderlandzką w Gdańsku, głównie z tryptykiem Memlinga, druga
to grafika i druki, które powstawały i rozprzestrzeniały się również, siłą rzeczy,
za pośrednictwem centrów miejskich, gdzie docierały z innych ośrodków lub
powielano je na miejscu.
W toku badań nie udało się jednoznacznie wskazać drukowanej lub graficz-
nej wersji legendy św. Anny, która znana była ok. 1500 r. w Gdańsku i mogła
służyć jako pierwowzór malowideł sząbruckich34, jednak faktem niezaprze-
czalnym jest popularność kultu tej świętej w późnośredniowiecznym mieście.
Z samego tylko kościoła Mariackiego są znane co najmniej dwa (być może
34 Katalog der Danziger Stadtbibliothek verfertigt und herausgegeben im Auftrage von Städ-
tischen Behörden, Bd. 1, Danzig 1892; Otto Günther, Katalog der Handschriften der Danziger
Stadtbibliothek, T. 2-5, Danzig 1903-1921; Franz Hipler, Studien zur Geschichte der ermländischen
Archive und Bibliotheken, Braunsberg 1872, s. 69. Por. także inwentarz biblioteczny warmińskiego
uczonego i kanonika Tomasza Wernera: Julian Wojtkowski, Kustosz warmiński - Tomasz Werner
z Braniewa (J1498) i jego księgozbiór, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1961, nr 3, s. 355-375.
Brak opracowań odnoszących się do późnośredniowiecznej i wczesnonowożytnej grafiki oraz
druków i traktatów hagiograficznych zarówno w Gdańsku, jak i na terenie państwa zakonnego
uniemożliwia wysunięcie na obecnym etapie badań dalszych wniosków.
78