DOI article:
Jakutowicz, Joanna: Między centrum a peryferiami: Późnośredniowieczne malowidła z kościoła św. Mikołaja w Sząbruku na Warmii
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0081
Joanna i południowoniemieckich, co ponownie wskazuje na pośrednictwo Gdańska
Jakutowicz jako ośrodka, gdzie spotkały się wpływy artystyczne obu kierunków40.
Również dla niektórych scen z Sząbruka udało się określić graficzne pierwo-
wzory lub inspiracje. Rola grafiki jako pierwowzoru dla kompozycji malar-
skich mogła przyjąć jedną z dwóch form: malarz albo przenosił wiernie
kompozycję graficzną na obraz (lub malowidło ścienne), albo posługiwał się
nią jako ogólną inspiracją i materiałem pomocniczym przy komponowaniu
przestrzeni. Odejście od pierwowzoru mogło wynikać zarówno ze świadomego
działania mającego na celu dopasowanie kompozycji do kontekstu, jak i z braku
umiejętności artystycznych prowincjonalnego twórcy41.
Jak już wspomniano, pierwszym z przedstawień, do którego odnaleziono
pierwowzór graficzny, była grupa dwóch śpiących apostołów w scenie modli-
twy w ogrójcu, inspirowana grafiką L 19 (B 9) Martina Schongauera powstałą
ok. 1475 r. jako część cyklu pasyjnego (il. 15)42. W scenie z Sząbruka, w prze-
ciwieństwie do pierwowzoru Schongauera, grupa apostołów została roz-
bita i umieszczona po obu stronach przedstawienia - dwie postaci po prawej
i jedna po lewej stronie sceny (il. 16). Ze względu na uszkodzenia górnej partii
malowidła w kościele trudno stwierdzić, czy wprowadzono inne modyfikacje
kompozycji znanej z grafiki.
Drugim z przedstawień, dla którego udało się jednoznacznie określić pierwo-
wzór, jest wizerunek dotychczas niezidentyfikowanej świętej na ścianie północ-
nej kościoła. W tym przypadku wykorzystano grafikę ukazującą św. Katarzynę
niezidentyfikowanego mistrza południowoniemieckiego działającego w ostatniej
ćwierci XV w.43 (il. 17), dzięki czemu można przyjąć, że również w Sząbruku
mamy do czynienia z jej wizerunkiem. Analogie do pierwowzoru graficznego
są bardzo dokładne - można je zaobserwować w pozie świętej, fryzurze, ukła-
dzie szat czy nawet w takim detalu, jak wystający spod sukni fragment trzewika
(il. 18).
W kilku kolejnych scenach można natomiast wskazać źródła inspiracji dla
ogólnego zarysu kompozycji. Na przykład w scenie biczowania widać wyraźne
nawiązania do schongauerowskiej grafiki L 22, także pochodzącej ze wspomnia-
nego cyklu pasyjnego (il. 19). Przejęto tu bowiem zarys kompozycji, w tym po-
stać Chrystusa, przy czym samo przedstawienie uległo znacznemu uproszczeniu:
ograniczono liczbę postaci, a ich pozy odwzorowane w Sząbruku są skostniałe
40 Szerzej o wpływach niderlandzkich, północno- i południowoniemieckich w Gdańsku
por. Anna Gosieniecka, Sztuka w Gdańsku. Malarstwo, rzeźba, grafika [w:] Gdańsk. Jego dzieje
i kultura, red. Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969, s. 278-289.
41 Michał Walicki, Inspiracje graficzne polskiego malarstwa na przełomie XV i XVI w., „Biu-
letyn Historii Sztuki" 1962, R. 24, nr 3-4, s. 397.
42 Ulrike Heinrichs, Martin Schongauer. Maler und Kupfstecher. Kunst und Wissenschaft
unter dem Primat des Sehens, Berlin-München 2007, s. 331.
43 Max Lehrs, Geschichte und kritischer Katalog des deutschen, niederländischen und fran-
zösischen Kupferstichs im XV Jahrhundert, Bd. 8: Textband, Wien 1936, s. 220.
80
Jakutowicz jako ośrodka, gdzie spotkały się wpływy artystyczne obu kierunków40.
Również dla niektórych scen z Sząbruka udało się określić graficzne pierwo-
wzory lub inspiracje. Rola grafiki jako pierwowzoru dla kompozycji malar-
skich mogła przyjąć jedną z dwóch form: malarz albo przenosił wiernie
kompozycję graficzną na obraz (lub malowidło ścienne), albo posługiwał się
nią jako ogólną inspiracją i materiałem pomocniczym przy komponowaniu
przestrzeni. Odejście od pierwowzoru mogło wynikać zarówno ze świadomego
działania mającego na celu dopasowanie kompozycji do kontekstu, jak i z braku
umiejętności artystycznych prowincjonalnego twórcy41.
Jak już wspomniano, pierwszym z przedstawień, do którego odnaleziono
pierwowzór graficzny, była grupa dwóch śpiących apostołów w scenie modli-
twy w ogrójcu, inspirowana grafiką L 19 (B 9) Martina Schongauera powstałą
ok. 1475 r. jako część cyklu pasyjnego (il. 15)42. W scenie z Sząbruka, w prze-
ciwieństwie do pierwowzoru Schongauera, grupa apostołów została roz-
bita i umieszczona po obu stronach przedstawienia - dwie postaci po prawej
i jedna po lewej stronie sceny (il. 16). Ze względu na uszkodzenia górnej partii
malowidła w kościele trudno stwierdzić, czy wprowadzono inne modyfikacje
kompozycji znanej z grafiki.
Drugim z przedstawień, dla którego udało się jednoznacznie określić pierwo-
wzór, jest wizerunek dotychczas niezidentyfikowanej świętej na ścianie północ-
nej kościoła. W tym przypadku wykorzystano grafikę ukazującą św. Katarzynę
niezidentyfikowanego mistrza południowoniemieckiego działającego w ostatniej
ćwierci XV w.43 (il. 17), dzięki czemu można przyjąć, że również w Sząbruku
mamy do czynienia z jej wizerunkiem. Analogie do pierwowzoru graficznego
są bardzo dokładne - można je zaobserwować w pozie świętej, fryzurze, ukła-
dzie szat czy nawet w takim detalu, jak wystający spod sukni fragment trzewika
(il. 18).
W kilku kolejnych scenach można natomiast wskazać źródła inspiracji dla
ogólnego zarysu kompozycji. Na przykład w scenie biczowania widać wyraźne
nawiązania do schongauerowskiej grafiki L 22, także pochodzącej ze wspomnia-
nego cyklu pasyjnego (il. 19). Przejęto tu bowiem zarys kompozycji, w tym po-
stać Chrystusa, przy czym samo przedstawienie uległo znacznemu uproszczeniu:
ograniczono liczbę postaci, a ich pozy odwzorowane w Sząbruku są skostniałe
40 Szerzej o wpływach niderlandzkich, północno- i południowoniemieckich w Gdańsku
por. Anna Gosieniecka, Sztuka w Gdańsku. Malarstwo, rzeźba, grafika [w:] Gdańsk. Jego dzieje
i kultura, red. Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969, s. 278-289.
41 Michał Walicki, Inspiracje graficzne polskiego malarstwa na przełomie XV i XVI w., „Biu-
letyn Historii Sztuki" 1962, R. 24, nr 3-4, s. 397.
42 Ulrike Heinrichs, Martin Schongauer. Maler und Kupfstecher. Kunst und Wissenschaft
unter dem Primat des Sehens, Berlin-München 2007, s. 331.
43 Max Lehrs, Geschichte und kritischer Katalog des deutschen, niederländischen und fran-
zösischen Kupferstichs im XV Jahrhundert, Bd. 8: Textband, Wien 1936, s. 220.
80