DOI article:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0111
Marcin rzymskich konsulów i herosów, budują swą ideową genealogię i że ich kreacje
Kaleciński zostaną trwałym, publicznym pomnikiem36. Napis na dziedzińcu pałacu Della
Valle-Capranica był czytelną deklaracją: „Ku zachwytowi przyjaciół, przyjem-
ności obywateli i obcokrajowców"37. Sposób eksponowania antycznych reliktów
konfrontuje kategorie simmetria i variatio, tendencja do harmonijnej integracji
czyni ze spoliów rodzaj ornamentum.
Większość kolekcji kardynała Della Valle przeszła w ręce Medyceuszy i była
eksponowana w Villi Medici w Rzymie - w czasach kardynała Federica Medici
(1576-1587) Ammannati zakomponował fasadę ogrodową tej willi tak, by zaak-
centować w niej układane we fryzy fronty sarkofagów oraz inne relikty rzeźb
rzymskich (m.in. festony, bukraniony i fragmenty fryzu procesyjnego pozy-
skane z Ara Pacis). Zaznaczmy przy tym, iż w odróżnieniu od dyspozycji fasad
dziedzińca pałacu Della Valle-Capranica, podporządkowanej wyeksponowaniu
reliktów antycznych, Ammannati unifikuje w spójny, harmonijny system artyku-
lacji fasady zarówno autentyczne spolia, jak i stiukowe elementy ornamentalne
all'antica. Wcześniej podobnie uwydatnił spolia Pirro Ligorio w Casina Pio IV
w Ogrodach Watykańskich (1558). Dekoracja elewacji tego pawilonu: „stanowi
nadzwyczajny przykład wizualizacji syntezy sztuki w funkcji «encyklopedii»,
wizji uniwersalnej wiedzy wyrażonej w czasie i przestrzeni. W Casino współeg-
zystują etyka i estetyka, starożytność i ówczesność, wtajemniczające hieroglify
i zapał dydaktyczny. Ale przede wszystkim metoda edukacji kompletnej [per-
manentnej, wymaganej regularnie], enkyklios paideia, wyrażona wprost w rzu-
cie koła i owalu, które [symbolicznie] obrazują nieskończony obieg zamknięty
myśli, łączący różne poziomy znaczeń"38.
Przykładem zastosowania w fasadzie pałacowej stiukowych posągów i pseu-
dospoliów są: Palazzo Capodiferro Spada (proj. Bartolomeo Baronino), Palazzo
Barbaran da Porto i Loggia del Capitaniato (proj. Palladio), Casino Ludovisi
(proj. Jan van Santen, zw. Giovanni Vasanzio) oraz Villa Borghese Pinciana (proj.
Flaminio Ponzio i Giovanni Vasanzio)39. W Palazzo Mattei di Giove w Rzymie
(proj. Carlo Maderno) znajdujemy idealną równowagę między architektoniczną
strukturą i bogatym wystrojem elewacji. Zdobią je płyty i tonda z rzymskich
sarkofagów z II i III w. n.e., popiersia ze steli oraz rekonstruowane i stylizowane
elementy rzeźbiarskie integrujące fasady dziedzińca - w tym wypadku potrzeba
estetycznej symetrii górowała nad potrzebą autentyczności. Znów przytoczmy
pouczającą inskrypcję fundacyjną: „Asdrubale Mattei, markiz Giove, ozdobił
swój dom rzeźbami antycznymi jakby spoliami pochodzącymi ze starożytności,
36 Ibidem, s. 19,21.
37 Herklotz, Antiquities in the palaces..., s. 235.
38 Marcello Fagiolo, La Casina di Pio IV come enciclopedia' [w:] La Casina di Pio IV in Vati-
cano, ed. Daria Borghese, Torino 2010, s. 58.
39 Kristina Herrmann-Fiore, The Exhibition of Sculpture on the Villa Borghese Facades in the
Time of Cardinal Scipione Borghese [w:] Collecting Sculpture..., s. 218-245.
110
Kaleciński zostaną trwałym, publicznym pomnikiem36. Napis na dziedzińcu pałacu Della
Valle-Capranica był czytelną deklaracją: „Ku zachwytowi przyjaciół, przyjem-
ności obywateli i obcokrajowców"37. Sposób eksponowania antycznych reliktów
konfrontuje kategorie simmetria i variatio, tendencja do harmonijnej integracji
czyni ze spoliów rodzaj ornamentum.
Większość kolekcji kardynała Della Valle przeszła w ręce Medyceuszy i była
eksponowana w Villi Medici w Rzymie - w czasach kardynała Federica Medici
(1576-1587) Ammannati zakomponował fasadę ogrodową tej willi tak, by zaak-
centować w niej układane we fryzy fronty sarkofagów oraz inne relikty rzeźb
rzymskich (m.in. festony, bukraniony i fragmenty fryzu procesyjnego pozy-
skane z Ara Pacis). Zaznaczmy przy tym, iż w odróżnieniu od dyspozycji fasad
dziedzińca pałacu Della Valle-Capranica, podporządkowanej wyeksponowaniu
reliktów antycznych, Ammannati unifikuje w spójny, harmonijny system artyku-
lacji fasady zarówno autentyczne spolia, jak i stiukowe elementy ornamentalne
all'antica. Wcześniej podobnie uwydatnił spolia Pirro Ligorio w Casina Pio IV
w Ogrodach Watykańskich (1558). Dekoracja elewacji tego pawilonu: „stanowi
nadzwyczajny przykład wizualizacji syntezy sztuki w funkcji «encyklopedii»,
wizji uniwersalnej wiedzy wyrażonej w czasie i przestrzeni. W Casino współeg-
zystują etyka i estetyka, starożytność i ówczesność, wtajemniczające hieroglify
i zapał dydaktyczny. Ale przede wszystkim metoda edukacji kompletnej [per-
manentnej, wymaganej regularnie], enkyklios paideia, wyrażona wprost w rzu-
cie koła i owalu, które [symbolicznie] obrazują nieskończony obieg zamknięty
myśli, łączący różne poziomy znaczeń"38.
Przykładem zastosowania w fasadzie pałacowej stiukowych posągów i pseu-
dospoliów są: Palazzo Capodiferro Spada (proj. Bartolomeo Baronino), Palazzo
Barbaran da Porto i Loggia del Capitaniato (proj. Palladio), Casino Ludovisi
(proj. Jan van Santen, zw. Giovanni Vasanzio) oraz Villa Borghese Pinciana (proj.
Flaminio Ponzio i Giovanni Vasanzio)39. W Palazzo Mattei di Giove w Rzymie
(proj. Carlo Maderno) znajdujemy idealną równowagę między architektoniczną
strukturą i bogatym wystrojem elewacji. Zdobią je płyty i tonda z rzymskich
sarkofagów z II i III w. n.e., popiersia ze steli oraz rekonstruowane i stylizowane
elementy rzeźbiarskie integrujące fasady dziedzińca - w tym wypadku potrzeba
estetycznej symetrii górowała nad potrzebą autentyczności. Znów przytoczmy
pouczającą inskrypcję fundacyjną: „Asdrubale Mattei, markiz Giove, ozdobił
swój dom rzeźbami antycznymi jakby spoliami pochodzącymi ze starożytności,
36 Ibidem, s. 19,21.
37 Herklotz, Antiquities in the palaces..., s. 235.
38 Marcello Fagiolo, La Casina di Pio IV come enciclopedia' [w:] La Casina di Pio IV in Vati-
cano, ed. Daria Borghese, Torino 2010, s. 58.
39 Kristina Herrmann-Fiore, The Exhibition of Sculpture on the Villa Borghese Facades in the
Time of Cardinal Scipione Borghese [w:] Collecting Sculpture..., s. 218-245.
110