DOI article:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0110
Facciata come museo ideate - gdańska recepcja fasady pałacowej włoskie
jako ekspozycji pseudospoliów inspiracje...
Kolekcjonowane w dobie nowożytnej rzeźby starożytne po raz pierwszy stały się
integralną częścią artykułowanej fasady na ścianach dziedzińca (il cortile hortus)
pałacu Della Valle-Capranica w Rzymie (1526-1528)31. Umieszczone tam posągi
w niszach były alternowane oknami bądź reliefami, zwykle pozyskanymi z sarko-
fagów (wygląd tego dziedzińca znamy m.in. z miedziorytu według Maartena van
Heemskercka z 1553 r.)32. Aranżacja ta zapewne powstała pod wpływem inspira-
cji fasadą niezachowanego Palazzo Branconio dellAquila ze stiukowym reliefami
i posągami w niszach. Fasada tegoż pałacu, rozebranego w XVII w., jest uzna-
wana za pierwszy przykład facciata museo33. Została ona ozdobiona stiukami
projektowanymi przez Giovanniego da Udine oraz reliefami inspirowanymi
z Forum Trajana w Rzymie. Antyczne artefakty wmurowane w ściany dziedzińca
miały w tym kontekście funkcję spoliów, tj. reliktów antycznych użytych wtórnie
w nowym miejscu i funkcji. Zwykle spolia rozpatruje się w kontekście czysto
pragmatycznym, użytkowym, oraz ideologicznym i estetycznym, przy czym
na ogół wszystkie trzy wskazane aspekty ich stosowania występowały jedno-
cześnie34. W renesansowej trosce o spolia odnajdujemy próby zatrzymania fatum
zniszczenia, rozproszenia i deprecjacji typowych dla praktyk wieków średnich.
Świadomi ich efemeryczności, kolekcjonerzy-humaniści eksponują spolia i pseu-
dospolia, zdając sobie sprawę z etycznego wymiaru swych działań - efekt
inteligentnej adaptacji artefaktów upodabniał ich do starożytnych prekursorów35.
Wierzyli, że, eksponując własne herby pośród reliefów ukazujących zmagania
31 Katleen Wren Christian, Instauratio and Pietas: The Della Valle Collections of Ancient
Sculpture [w:] Collecting Sculpture in Early Modern Europe, eds. Nicholas Penny, Eike D. Schmidt,
Washington 2008, s. 33-65.
32 Tradycja eksponowania rzeźbionych biustów zapewne jest związana z tablinum -
pomieszczeniem domu rzymskiego połączonym z atrium i perystylem. Było miejscem pracy
głowy rodziny i salą audiencyjną, rodzajem rodzinnego archiwum i przestrzenią, w której ekspo-
nowano popiersia przodków (opisy Witruwiusza, O architekturze ksiąg dziesięć, VI, 3. 6; Pliniusza
Starszego, Historia naturalna, XXXV, 2, 6).
33 Maurizio Fagiolo, Maria Luisa Madonna, Il Possesso di Leone X: Il trionfo delle prospettive
[w:] La festa a Roma dal rinascimento al 1870, ed. Marcello Fagiolo, Roma-Torino 1997, s. 43-52.
Autorzy po raz pierwszy stosują ten termin, odnosząc go w genezie do zwyczaju rzymskiej arysto-
kracji eksponowania w ramach efemerycznej architektury własnych kolekcji wzdłuż triumfalnej
trasy pochodu nowo wybranego papieża; Clare Lapraik Guest, Spolia and Ornamental Design [w:]
eadem, The Understanding of Ornament in the Italian Renaissance, Leiden-Boston 2015, s. 470.
Kathleen Christian, Architecture and Antique Sculpture in Early Modern Rome [w:] Companions
to the History of Architecture, vol. 1: Renaissance and Baroque Architecture, eds. Harry F. Mallgrave,
Alina Payne, London 2017, s. 73-103.
34 Więcej na temat spoliów w czasach renesansu: Guest, Spolia and Ornamental Design...,
s. 442-494; eadem, Rethinking ornament in classical architecture. Spolia and architecture as insti-
tutio [w:] The Routledge handbook on the reception of classical architecture, eds. Nicholas Temple,
Andrzej Piotrowski, Juan Μ. Heredia, New York - London 2020, s. 54-68.
35 Christian, Instauratio and Pietas..., s. 19-20.
109
jako ekspozycji pseudospoliów inspiracje...
Kolekcjonowane w dobie nowożytnej rzeźby starożytne po raz pierwszy stały się
integralną częścią artykułowanej fasady na ścianach dziedzińca (il cortile hortus)
pałacu Della Valle-Capranica w Rzymie (1526-1528)31. Umieszczone tam posągi
w niszach były alternowane oknami bądź reliefami, zwykle pozyskanymi z sarko-
fagów (wygląd tego dziedzińca znamy m.in. z miedziorytu według Maartena van
Heemskercka z 1553 r.)32. Aranżacja ta zapewne powstała pod wpływem inspira-
cji fasadą niezachowanego Palazzo Branconio dellAquila ze stiukowym reliefami
i posągami w niszach. Fasada tegoż pałacu, rozebranego w XVII w., jest uzna-
wana za pierwszy przykład facciata museo33. Została ona ozdobiona stiukami
projektowanymi przez Giovanniego da Udine oraz reliefami inspirowanymi
z Forum Trajana w Rzymie. Antyczne artefakty wmurowane w ściany dziedzińca
miały w tym kontekście funkcję spoliów, tj. reliktów antycznych użytych wtórnie
w nowym miejscu i funkcji. Zwykle spolia rozpatruje się w kontekście czysto
pragmatycznym, użytkowym, oraz ideologicznym i estetycznym, przy czym
na ogół wszystkie trzy wskazane aspekty ich stosowania występowały jedno-
cześnie34. W renesansowej trosce o spolia odnajdujemy próby zatrzymania fatum
zniszczenia, rozproszenia i deprecjacji typowych dla praktyk wieków średnich.
Świadomi ich efemeryczności, kolekcjonerzy-humaniści eksponują spolia i pseu-
dospolia, zdając sobie sprawę z etycznego wymiaru swych działań - efekt
inteligentnej adaptacji artefaktów upodabniał ich do starożytnych prekursorów35.
Wierzyli, że, eksponując własne herby pośród reliefów ukazujących zmagania
31 Katleen Wren Christian, Instauratio and Pietas: The Della Valle Collections of Ancient
Sculpture [w:] Collecting Sculpture in Early Modern Europe, eds. Nicholas Penny, Eike D. Schmidt,
Washington 2008, s. 33-65.
32 Tradycja eksponowania rzeźbionych biustów zapewne jest związana z tablinum -
pomieszczeniem domu rzymskiego połączonym z atrium i perystylem. Było miejscem pracy
głowy rodziny i salą audiencyjną, rodzajem rodzinnego archiwum i przestrzenią, w której ekspo-
nowano popiersia przodków (opisy Witruwiusza, O architekturze ksiąg dziesięć, VI, 3. 6; Pliniusza
Starszego, Historia naturalna, XXXV, 2, 6).
33 Maurizio Fagiolo, Maria Luisa Madonna, Il Possesso di Leone X: Il trionfo delle prospettive
[w:] La festa a Roma dal rinascimento al 1870, ed. Marcello Fagiolo, Roma-Torino 1997, s. 43-52.
Autorzy po raz pierwszy stosują ten termin, odnosząc go w genezie do zwyczaju rzymskiej arysto-
kracji eksponowania w ramach efemerycznej architektury własnych kolekcji wzdłuż triumfalnej
trasy pochodu nowo wybranego papieża; Clare Lapraik Guest, Spolia and Ornamental Design [w:]
eadem, The Understanding of Ornament in the Italian Renaissance, Leiden-Boston 2015, s. 470.
Kathleen Christian, Architecture and Antique Sculpture in Early Modern Rome [w:] Companions
to the History of Architecture, vol. 1: Renaissance and Baroque Architecture, eds. Harry F. Mallgrave,
Alina Payne, London 2017, s. 73-103.
34 Więcej na temat spoliów w czasach renesansu: Guest, Spolia and Ornamental Design...,
s. 442-494; eadem, Rethinking ornament in classical architecture. Spolia and architecture as insti-
tutio [w:] The Routledge handbook on the reception of classical architecture, eds. Nicholas Temple,
Andrzej Piotrowski, Juan Μ. Heredia, New York - London 2020, s. 54-68.
35 Christian, Instauratio and Pietas..., s. 19-20.
109