DOI Artikel:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0109
Marcin do ich integrowania w nowym kontekście, wpisywania w architektoniczne ramy,
Kaleciński rytmizacji, alternacji i symetryzacji, uzupełniania, a z czasem zastępowania
przez swoiste pseudospolia - w tym procesie motto Roma quanta fuit ipsa ruina
docet zastąpione zostaje pojęciem Roma instaurata.
Johanna Schopenhauer postrzegała dom Speymanna jako kreację wło-
ską - pisała: „wiele kamienic, o szczytach upiększanych posągami i innymi archi-
tektonicznymi ozdobami, świadczy [...] o zamiłowaniu do sztuk pięknych naszych
przodków, którzy nie żałowali kosztów przy ich budowie, zlecając wykonanie
dobrym mistrzom italskim i sprowadzając ich do Gdańska"27. Biel lica kamienicy,
podbita złoceniami (odnoszącymi się do kategorii estetycznej splendoru) mogła
kojarzyć się jej z włoskimi marmurami. Nawet dziś płaskorzeźby podokienne,
zapewne dłuta Voigta, przywołują reminiscencje reliefów rzymskich sarkofagów28.
W kontekście niderlandzkiej teorii architektury siedziba miejska Speymanna
(reprezentująca klasycyzujący manieryzm budowla trójosiowa, czterokondygna-
cyjna, z podziałami pilastrowymi i gzymsowymi) stanowi przykład zastosowania
antiquiteyte Italiaense maniere zgodnie z zaleceniami, jakie sformułował w swej
Architectura... (wyd. 1577 i 1581) Hans Vredeman de Vries. Fryzyjczyk wyraźnie
rozróżniał architekturę antyczną i tę all'antica, w Niderlandach nazywaną „nowo-
czesną". Konsekwentnie, architectura moderna oznacza dla innego architekta
niderlandzkiego, Hendricka de Keysera, wariację na temat architektury staro-
żytnej - uczoną jej parafrazę, o analogicznym splendorze i powadze, uwzględ-
niającą jednak „prostotę ich [Holendrów] chrześcijańskiej doktryny" i „skromną
zręczność ich ludu", jak zaznaczył w swym traktacie Architectura Moderna, ofte
Bouwinge van onsen tyt29.
Attyka domu Speymanna zwieńczona czterema posągami alegorycznymi
stanowi dobry przykład tego rodzaju inspiracji, nawiązując do włoskich pała-
ców i budowli publicznych okresu manieryzmu (por. np. zwieńczenia Basilica
Palladiana i Palazzo Chiericati Palladia oraz Biblioteca di San Marco Jacopa
Sansovina, pałaców na rzymskim Kapitolu - wszystkie upodobniają symbo-
licznie place, które zdobią, do rzymskiego forum30; nota bene, mianem „forum"
określano w Gdańsku Długi Targ).
27 Johanna Schopenhauer, Gdańskie wspomnienia młodości, przeł. Tadeusz Kruszyński,
Wrocław 1957, s. 21.
28 Renata Sulewska, Motywy antyczne w twórczości Willema i Abrahama van den Blocków
[w:] Mit Odysa w Gdańsku, red. Teresa Grzybkowska, Gdańsk 2000, s. 91-92. Nieprzekonu-
jące natomiast są sugestie, że autor płaskorzeźb wprost odwoływał się do reliefów z rzymskich
sarkofagów.
29 Cyt. za: Unity and discontinuity: Architectural relationships between the Southern and Nort-
hern Low Countries (1530-1700), eds. Krista de Jonge, Konrad Ottenheym, Turnhout 2007, s. 114.
30 Malcolm Bull, The Mirror of the Gods, Oxford 2005, s. 66. W Wenecji wypracowano
szczególny typ tego rodzaju zewnętrznej dekoracji gmachów publicznych, który łączył treści
mitologiczne i alegoryczne ilustrujące fenomen miasta-republiki.
108
Kaleciński rytmizacji, alternacji i symetryzacji, uzupełniania, a z czasem zastępowania
przez swoiste pseudospolia - w tym procesie motto Roma quanta fuit ipsa ruina
docet zastąpione zostaje pojęciem Roma instaurata.
Johanna Schopenhauer postrzegała dom Speymanna jako kreację wło-
ską - pisała: „wiele kamienic, o szczytach upiększanych posągami i innymi archi-
tektonicznymi ozdobami, świadczy [...] o zamiłowaniu do sztuk pięknych naszych
przodków, którzy nie żałowali kosztów przy ich budowie, zlecając wykonanie
dobrym mistrzom italskim i sprowadzając ich do Gdańska"27. Biel lica kamienicy,
podbita złoceniami (odnoszącymi się do kategorii estetycznej splendoru) mogła
kojarzyć się jej z włoskimi marmurami. Nawet dziś płaskorzeźby podokienne,
zapewne dłuta Voigta, przywołują reminiscencje reliefów rzymskich sarkofagów28.
W kontekście niderlandzkiej teorii architektury siedziba miejska Speymanna
(reprezentująca klasycyzujący manieryzm budowla trójosiowa, czterokondygna-
cyjna, z podziałami pilastrowymi i gzymsowymi) stanowi przykład zastosowania
antiquiteyte Italiaense maniere zgodnie z zaleceniami, jakie sformułował w swej
Architectura... (wyd. 1577 i 1581) Hans Vredeman de Vries. Fryzyjczyk wyraźnie
rozróżniał architekturę antyczną i tę all'antica, w Niderlandach nazywaną „nowo-
czesną". Konsekwentnie, architectura moderna oznacza dla innego architekta
niderlandzkiego, Hendricka de Keysera, wariację na temat architektury staro-
żytnej - uczoną jej parafrazę, o analogicznym splendorze i powadze, uwzględ-
niającą jednak „prostotę ich [Holendrów] chrześcijańskiej doktryny" i „skromną
zręczność ich ludu", jak zaznaczył w swym traktacie Architectura Moderna, ofte
Bouwinge van onsen tyt29.
Attyka domu Speymanna zwieńczona czterema posągami alegorycznymi
stanowi dobry przykład tego rodzaju inspiracji, nawiązując do włoskich pała-
ców i budowli publicznych okresu manieryzmu (por. np. zwieńczenia Basilica
Palladiana i Palazzo Chiericati Palladia oraz Biblioteca di San Marco Jacopa
Sansovina, pałaców na rzymskim Kapitolu - wszystkie upodobniają symbo-
licznie place, które zdobią, do rzymskiego forum30; nota bene, mianem „forum"
określano w Gdańsku Długi Targ).
27 Johanna Schopenhauer, Gdańskie wspomnienia młodości, przeł. Tadeusz Kruszyński,
Wrocław 1957, s. 21.
28 Renata Sulewska, Motywy antyczne w twórczości Willema i Abrahama van den Blocków
[w:] Mit Odysa w Gdańsku, red. Teresa Grzybkowska, Gdańsk 2000, s. 91-92. Nieprzekonu-
jące natomiast są sugestie, że autor płaskorzeźb wprost odwoływał się do reliefów z rzymskich
sarkofagów.
29 Cyt. za: Unity and discontinuity: Architectural relationships between the Southern and Nort-
hern Low Countries (1530-1700), eds. Krista de Jonge, Konrad Ottenheym, Turnhout 2007, s. 114.
30 Malcolm Bull, The Mirror of the Gods, Oxford 2005, s. 66. W Wenecji wypracowano
szczególny typ tego rodzaju zewnętrznej dekoracji gmachów publicznych, który łączył treści
mitologiczne i alegoryczne ilustrujące fenomen miasta-republiki.
108