DOI Artikel:
Dybała, Jerzy: Plac Litewski w Lublinie: dzieje zabudowy i założenia urbanistycznego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.36968#0136
82
JERZY DYBAŁA
sięgu terytorialnego ówczesnego miasta, a więc i terenu omawianego
placu. Wartość jego podnosi „Wykład czyli opisanie tejże mappy” za-
wierający wykaz nieruchomości i ich właścicieli. Do naszych czasów
zachował się w kilku dziewiętnastowiecznych odrysach.
Widzimy tu, że teren interesującego nas placu znajdował się ówcześ-
nie poza zwartą zabudową ul. Krakowskie Przedmieście, sięgającą dzi-
siejszych ulic Staszica i Osterwy. Od tego miejsca w kierunku północno
i południowo-zachodnim rozciągały się tereny należące w większości do
jurydyk ziemiańskich i kościelnych z rozrzuconą rzadko zabudową,
głównie w postaci małych dworków i folwarków. Na tle tej zabudowy
stosunkowo korzystnie zarysowuje się otoczenie omawianego placu. Sam
plac powstały na rozdrożu dwóch ważnych traktów — posiada znany
nam już ze schematycznego planu C. d’Orxera kształt trójkąta po-
większonego teraz o zniesione szańce ziemne. Północną ścianę placu
tworzą posesje Potockich, Sanguszków i Czartoryskich; południową oto-
czone murem zabudowania kapucynów, do których przylegają od za-
chodu (w obrębie dzisiejszego placu) kolejno ,,grunt o.o. Bonifratrów”,
„Dom Służewskieh” oraz „Dom Morawskich”. Od zachodu zamykają
plac zabudowania bonifratrów z przyległym cmentarzem i ogrodem. Po-
mimo szczegółowego wykonania i opisania planu nie podaje on jednak
ani miejsca usytuowania starego pomnika Unii Lubelskiej, ani też żadnej
nazwy ówczesnego placu.
Okres powstania planu Łąckiego to już koniec baroku. Barok był
stylem, który całkowicie określił zabudowę omawianego placu w jego
pierwotnej spontanicznej formie. Epoka ta nie pozostawiła tu jednak
żadnego większego założenia pałacówo-ogrodowego tak charakterystycz-
nego dla tego czasu. Pałace lubelskie lokalizowane na małych podmiej-
skich działkach nie stanowiły nigdy głównej rezydencji, a raczej tylko
masę spadkową swoich możnych właścicieli.
W latach osiemdziesiątych XVIII w. okazały niegdyś pałac Lubo-
mirskich-Sanguszków należał już do Szeptyckich53, lecz nadal nieza-
mieszkały obracał się szybko w ruinę °4.
*
W wyniku trzeciego rozbioru Polski w r. 1795 Lublin znalazł się
w granicach zaboru austriackiego, czyli tzw. Galicji Zachodniej. Ustał
53 Buczkowa, jw. s. 2.
54 J. Rulikowski. Urywek wspomnień [...] Warszawa 1862 s. 200 — pisze
że w r. 1798 „[...] piękny pałac był w ruinie ostatecznej bez dachu [...] w podziemiach
mieszkali ubożsi i' żebractwo, a nadto przechowywały się tam złodziejstwa po za-
niedbanych lochach”.
JERZY DYBAŁA
sięgu terytorialnego ówczesnego miasta, a więc i terenu omawianego
placu. Wartość jego podnosi „Wykład czyli opisanie tejże mappy” za-
wierający wykaz nieruchomości i ich właścicieli. Do naszych czasów
zachował się w kilku dziewiętnastowiecznych odrysach.
Widzimy tu, że teren interesującego nas placu znajdował się ówcześ-
nie poza zwartą zabudową ul. Krakowskie Przedmieście, sięgającą dzi-
siejszych ulic Staszica i Osterwy. Od tego miejsca w kierunku północno
i południowo-zachodnim rozciągały się tereny należące w większości do
jurydyk ziemiańskich i kościelnych z rozrzuconą rzadko zabudową,
głównie w postaci małych dworków i folwarków. Na tle tej zabudowy
stosunkowo korzystnie zarysowuje się otoczenie omawianego placu. Sam
plac powstały na rozdrożu dwóch ważnych traktów — posiada znany
nam już ze schematycznego planu C. d’Orxera kształt trójkąta po-
większonego teraz o zniesione szańce ziemne. Północną ścianę placu
tworzą posesje Potockich, Sanguszków i Czartoryskich; południową oto-
czone murem zabudowania kapucynów, do których przylegają od za-
chodu (w obrębie dzisiejszego placu) kolejno ,,grunt o.o. Bonifratrów”,
„Dom Służewskieh” oraz „Dom Morawskich”. Od zachodu zamykają
plac zabudowania bonifratrów z przyległym cmentarzem i ogrodem. Po-
mimo szczegółowego wykonania i opisania planu nie podaje on jednak
ani miejsca usytuowania starego pomnika Unii Lubelskiej, ani też żadnej
nazwy ówczesnego placu.
Okres powstania planu Łąckiego to już koniec baroku. Barok był
stylem, który całkowicie określił zabudowę omawianego placu w jego
pierwotnej spontanicznej formie. Epoka ta nie pozostawiła tu jednak
żadnego większego założenia pałacówo-ogrodowego tak charakterystycz-
nego dla tego czasu. Pałace lubelskie lokalizowane na małych podmiej-
skich działkach nie stanowiły nigdy głównej rezydencji, a raczej tylko
masę spadkową swoich możnych właścicieli.
W latach osiemdziesiątych XVIII w. okazały niegdyś pałac Lubo-
mirskich-Sanguszków należał już do Szeptyckich53, lecz nadal nieza-
mieszkały obracał się szybko w ruinę °4.
*
W wyniku trzeciego rozbioru Polski w r. 1795 Lublin znalazł się
w granicach zaboru austriackiego, czyli tzw. Galicji Zachodniej. Ustał
53 Buczkowa, jw. s. 2.
54 J. Rulikowski. Urywek wspomnień [...] Warszawa 1862 s. 200 — pisze
że w r. 1798 „[...] piękny pałac był w ruinie ostatecznej bez dachu [...] w podziemiach
mieszkali ubożsi i' żebractwo, a nadto przechowywały się tam złodziejstwa po za-
niedbanych lochach”.