DOI Artikel:
Kulik, Tadeusz: Podłoże ideowe bernardyńskiego obrazu Taniec Śmierci w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37099#0073
PODŁOŻE tDEOWE OBRAZU C/tA/CC ŚM/C/tC/
49
W XVHI wieku nadal popularne są „tańce śmierci". Zjawiskiem powszechnym
tego okresu było lubowanie się w makabrycznych inscenizacjach pogrzebów i tzw.
cu^iru &Toris, czyli kompozycjach katafalkowych, czego przykładem mogą być
pogrzeby hetmanów polskich: Stanisława Mateusza Rzewuskiego we Lwowie w
1728 roku i Józefa Potockiego w Stanisławowie w 23 lata później, gdzie głównym
motywem dekoracji pogrzebowych były czaszki i szkielety. W makabrycznych
przedstawieniach plastycznych lubowała się szczególnie Hiszpania, czego wyrazem
była twórczość Juana de Valdes Leał, ukazująca w obrazach JuniA ginriue mu.nuT i 7n
icciu ocu/i straszliwe norissimu ludzkości.
Barokowa ikonografia śmierci nie była tylko owocem kontrreformacyjnej reli-
gijności i ówczesnej fantastyki, ale miała ona również związki z rozwojem nauki, w
której służbę został wprzęgnięty także i artysta. Wiek XV!H zaznaczył się silnym
rozwojem badań anatomicznych. Pierwsze zaś ilustracje anatomiczne wykonywane
przez artystów były opatrzone alegorią^. Treści ideowe przemijania i śmierci
odpowiadały twórczości XVII i XVIIi wieku, lubującej się w wyrażaniu kontrastów
i dynamicznych napięć^. Jan Białostocki przypuszcza nawet, iż ikonografia śmierci
miała wpływ na ukształtowanie się dekoracyjnych form rokokowych^.
Idee znikomości życia i nieuchronności śmierci drążą także psychikę ludzi XIX
stulecia. Świadectwem tego jest choćby popularność bernardyńskiego Tańca śmierci
oraz jego licznych kopii i litograficznych reprodukcji Ś
Pod wpływem neoklasycyzmu, a potem romantyzmu, ikonografia śmierci uległa
złagodzeniu, wyrażała elegijny żal z powodu znikomości i przemijalności wszystkie-
go, czego symbolem były przedstawienia ruin przeszłości, zasłanych liśćmi ogrodów,
urn, złamanych kołumn itp.^
Wiek XX, stulecie burz dziejowych o światowym zasięgu, również nie jest wolne
od gnębiącego ludzkość problemu znikomości życia i zagadki śmierci, co znajduje
odzwierciedlenie w filozofii egzystencjalizmu, w literaturze, teatrze, kinematografii i
w sztukach plastycznych. Jako przykład tego rodzaju problemów i nastrojów XX
wieku może posłużyć choćby dramat Tunice śmierci Striendberga, czy film Giór/mu
pieczpć Bergmana, a w płastyce — Hm'o/ śmierci Jacka Malczewskiego lub Guermcu
Pabla Picassa. Problematyka śmierci nie ominęła nawet seryjnej, straganowej
produkcji kart pocztowych.
Dręczący niepokój, wynikający ze świadomości przemijania życia i zbliżania się
śmierci, ukazany między innymi w krakowskim Tańcu śmierci oo. bernardynów, jak
też we wzorowanych na nim malowidłach i litografiach, w poszczególnych epokach
Białostocki, jw. s. i2!-127.
^ A. Banach, O pcAskic/ yztacc yantajtyczne/'. Kraków i968 s. 7!.
^ 7eor;'a s. )27.
^ M. O. Ścieszka. Dstążka Jo w/n'.sy wanta wyjątków i yronaweraty na okraz Daniec Anierci
/Jcgra/ownny w tKtcJnta w rok a /Ó6Ó w AaJwornct C. A. A cc.sa r.sk o-k ró /o w.sk io/j Drakami na oJnowienie
ko^ctota, Ak-y^ga ytsana w /afack 7<%7-7tSÓ7,) sygn. l-i-9.
' Białostocki, jw. s. !27.
49
W XVHI wieku nadal popularne są „tańce śmierci". Zjawiskiem powszechnym
tego okresu było lubowanie się w makabrycznych inscenizacjach pogrzebów i tzw.
cu^iru &Toris, czyli kompozycjach katafalkowych, czego przykładem mogą być
pogrzeby hetmanów polskich: Stanisława Mateusza Rzewuskiego we Lwowie w
1728 roku i Józefa Potockiego w Stanisławowie w 23 lata później, gdzie głównym
motywem dekoracji pogrzebowych były czaszki i szkielety. W makabrycznych
przedstawieniach plastycznych lubowała się szczególnie Hiszpania, czego wyrazem
była twórczość Juana de Valdes Leał, ukazująca w obrazach JuniA ginriue mu.nuT i 7n
icciu ocu/i straszliwe norissimu ludzkości.
Barokowa ikonografia śmierci nie była tylko owocem kontrreformacyjnej reli-
gijności i ówczesnej fantastyki, ale miała ona również związki z rozwojem nauki, w
której służbę został wprzęgnięty także i artysta. Wiek XV!H zaznaczył się silnym
rozwojem badań anatomicznych. Pierwsze zaś ilustracje anatomiczne wykonywane
przez artystów były opatrzone alegorią^. Treści ideowe przemijania i śmierci
odpowiadały twórczości XVII i XVIIi wieku, lubującej się w wyrażaniu kontrastów
i dynamicznych napięć^. Jan Białostocki przypuszcza nawet, iż ikonografia śmierci
miała wpływ na ukształtowanie się dekoracyjnych form rokokowych^.
Idee znikomości życia i nieuchronności śmierci drążą także psychikę ludzi XIX
stulecia. Świadectwem tego jest choćby popularność bernardyńskiego Tańca śmierci
oraz jego licznych kopii i litograficznych reprodukcji Ś
Pod wpływem neoklasycyzmu, a potem romantyzmu, ikonografia śmierci uległa
złagodzeniu, wyrażała elegijny żal z powodu znikomości i przemijalności wszystkie-
go, czego symbolem były przedstawienia ruin przeszłości, zasłanych liśćmi ogrodów,
urn, złamanych kołumn itp.^
Wiek XX, stulecie burz dziejowych o światowym zasięgu, również nie jest wolne
od gnębiącego ludzkość problemu znikomości życia i zagadki śmierci, co znajduje
odzwierciedlenie w filozofii egzystencjalizmu, w literaturze, teatrze, kinematografii i
w sztukach plastycznych. Jako przykład tego rodzaju problemów i nastrojów XX
wieku może posłużyć choćby dramat Tunice śmierci Striendberga, czy film Giór/mu
pieczpć Bergmana, a w płastyce — Hm'o/ śmierci Jacka Malczewskiego lub Guermcu
Pabla Picassa. Problematyka śmierci nie ominęła nawet seryjnej, straganowej
produkcji kart pocztowych.
Dręczący niepokój, wynikający ze świadomości przemijania życia i zbliżania się
śmierci, ukazany między innymi w krakowskim Tańcu śmierci oo. bernardynów, jak
też we wzorowanych na nim malowidłach i litografiach, w poszczególnych epokach
Białostocki, jw. s. i2!-127.
^ A. Banach, O pcAskic/ yztacc yantajtyczne/'. Kraków i968 s. 7!.
^ 7eor;'a s. )27.
^ M. O. Ścieszka. Dstążka Jo w/n'.sy wanta wyjątków i yronaweraty na okraz Daniec Anierci
/Jcgra/ownny w tKtcJnta w rok a /Ó6Ó w AaJwornct C. A. A cc.sa r.sk o-k ró /o w.sk io/j Drakami na oJnowienie
ko^ctota, Ak-y^ga ytsana w /afack 7<%7-7tSÓ7,) sygn. l-i-9.
' Białostocki, jw. s. !27.