DOI Artikel:
Wolicka-Wolszleger, Elżbieta: Symbolika i hermeneutyka: kilka uwag o sztuce obrazowania i jej wykładni u Platona
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0047
SYMBOLIKA I HERMENEUTYKA
45
Chodzi tu więc o reguły dla sztuki symbolicznej realizowanej w języku — mit
platoński da się bowiem zdefiniować według wskazówek hermeneutyki P. Ri-
coeura6 jako „symbol rozwinięty”, o strukturze narracyjnej, quasi-czaso-
przestrzennej7. Szukając więc u Platona odpowiedzi na pytanie o sposób
realizowania wartości poznawczych przez sztukę, dochodzimy do wniosku, że
sztuką w jego pojęciu idealną — w sposób wzorcowy spełniającą stawiane jej
wymogi prawdziwości — jest symboliczna sztuka wymowy, czyli zaprojek-
towana przez filozofa mitologia. Platon nie tylko ustala reguły dla owej sztuki
mitycznego obrazowania, lecz daje przykład mistrzowskiej realizacji ideału we
własnych dialogach, zwłaszcza w późnym okresie twórczości, w wielkich
mitach traktujących przede wszystkim o duszy (Fajdros, Fedon, Uczta,
Timajos, Politeia — zwłaszcza jej VII księga ze słynnym mitem jaskini).
Ideałem jest dla Platona taka sztuka obrazowania, która najskuteczniej
i w stopniu najpełniejszym doprowadza do umysłowego „widzenia” prawdy.
Istotą poznania w ogóle jest bowiem — według niego — widzenie, ogląd. Nie
chodzi tylko o powierzchowne odbieranie wrażeń wzrokowych za pomocą
cielesnego organu, ale przede wszystkim o rozumiejący wgląd w istotę
rzeczy — episkopé — o umysłową kontemplację — theoria — docierającą
aż do sfery idei. Samo słowo idea łub synonimiczne eidos pochodzi
od czasownika idein (lub eidenai) — „widzieć” i zarazem „wiedzieć”.
Prawdziwa, tzn. „idealna” wiedza to nic innego, jak umysłowe „widzenie”
prawdy.
Do takiego „widzenia” prawdy w szczególny sposób doprowadza sztuka
obrazotwórcza, lecz nie wywodząca się z dowolnego fantazjowania ani tym
bardziej z odtwórczego naśladowania zjawisk świata fizycznego, ale taka,
która jest realizowana według racjonalnie ustalonych wzorów poprawności,
czyli idealnego kanonu. Jeżeli korzysta z narzędzi językowych, to jest po
prostu „piękną mitologią”. Jej reguły dadzą się jednak przenieść i zastosować
na terenie innych sztuk, także plastycznych. Otrzymujemy wówczas kanon
uogólniony, pozwalający na językopodobne traktowanie plastyki, pozwalające
na „wynajdywanie alegorycznych i symbolicznych funkcji obrazów”. Z po-
wodzeniem da się wówczas interpretować taką sztukę pod kątem wartości
narratywno-symbolicznych, czyli w kategoriach ikonologicznych. Ta-
kiego właśnie „przeniesienia”, otwierającego szerokie pole dla hermeneutyki
6 Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie. Warszawa 1975.
7 Mam tu na myśli „narrację” w sensie fabuły literackiej, która z tej racji jest w dużej mierze
„abstrakcyjna”, a nie w znaczeniu odpowiedzi na pytanie: „jak?”, na które starała się — według
Gombricha — odpowiedzieć grecka plastyka iluzjonistyczna. W rozumieniu Gombricha „z chwilą,
gdy klasyczni malarze odkryli charakter greckiej narracji, wywołali reakcję łańcuchową, która
zmieniła gruntownie metody przedstawiania” — ale chodzi tu oczywiście o „realistyczną” narrację
(i sposób przedstawienia), a nie „symboliczną”, o jakiej jest mowa w niniejszym szkicu;
por. Sztuka i złudzenie s. 130 n.
45
Chodzi tu więc o reguły dla sztuki symbolicznej realizowanej w języku — mit
platoński da się bowiem zdefiniować według wskazówek hermeneutyki P. Ri-
coeura6 jako „symbol rozwinięty”, o strukturze narracyjnej, quasi-czaso-
przestrzennej7. Szukając więc u Platona odpowiedzi na pytanie o sposób
realizowania wartości poznawczych przez sztukę, dochodzimy do wniosku, że
sztuką w jego pojęciu idealną — w sposób wzorcowy spełniającą stawiane jej
wymogi prawdziwości — jest symboliczna sztuka wymowy, czyli zaprojek-
towana przez filozofa mitologia. Platon nie tylko ustala reguły dla owej sztuki
mitycznego obrazowania, lecz daje przykład mistrzowskiej realizacji ideału we
własnych dialogach, zwłaszcza w późnym okresie twórczości, w wielkich
mitach traktujących przede wszystkim o duszy (Fajdros, Fedon, Uczta,
Timajos, Politeia — zwłaszcza jej VII księga ze słynnym mitem jaskini).
Ideałem jest dla Platona taka sztuka obrazowania, która najskuteczniej
i w stopniu najpełniejszym doprowadza do umysłowego „widzenia” prawdy.
Istotą poznania w ogóle jest bowiem — według niego — widzenie, ogląd. Nie
chodzi tylko o powierzchowne odbieranie wrażeń wzrokowych za pomocą
cielesnego organu, ale przede wszystkim o rozumiejący wgląd w istotę
rzeczy — episkopé — o umysłową kontemplację — theoria — docierającą
aż do sfery idei. Samo słowo idea łub synonimiczne eidos pochodzi
od czasownika idein (lub eidenai) — „widzieć” i zarazem „wiedzieć”.
Prawdziwa, tzn. „idealna” wiedza to nic innego, jak umysłowe „widzenie”
prawdy.
Do takiego „widzenia” prawdy w szczególny sposób doprowadza sztuka
obrazotwórcza, lecz nie wywodząca się z dowolnego fantazjowania ani tym
bardziej z odtwórczego naśladowania zjawisk świata fizycznego, ale taka,
która jest realizowana według racjonalnie ustalonych wzorów poprawności,
czyli idealnego kanonu. Jeżeli korzysta z narzędzi językowych, to jest po
prostu „piękną mitologią”. Jej reguły dadzą się jednak przenieść i zastosować
na terenie innych sztuk, także plastycznych. Otrzymujemy wówczas kanon
uogólniony, pozwalający na językopodobne traktowanie plastyki, pozwalające
na „wynajdywanie alegorycznych i symbolicznych funkcji obrazów”. Z po-
wodzeniem da się wówczas interpretować taką sztukę pod kątem wartości
narratywno-symbolicznych, czyli w kategoriach ikonologicznych. Ta-
kiego właśnie „przeniesienia”, otwierającego szerokie pole dla hermeneutyki
6 Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie. Warszawa 1975.
7 Mam tu na myśli „narrację” w sensie fabuły literackiej, która z tej racji jest w dużej mierze
„abstrakcyjna”, a nie w znaczeniu odpowiedzi na pytanie: „jak?”, na które starała się — według
Gombricha — odpowiedzieć grecka plastyka iluzjonistyczna. W rozumieniu Gombricha „z chwilą,
gdy klasyczni malarze odkryli charakter greckiej narracji, wywołali reakcję łańcuchową, która
zmieniła gruntownie metody przedstawiania” — ale chodzi tu oczywiście o „realistyczną” narrację
(i sposób przedstawienia), a nie „symboliczną”, o jakiej jest mowa w niniejszym szkicu;
por. Sztuka i złudzenie s. 130 n.