DOI Artikel:
Wolicka-Wolszleger, Elżbieta: Symbolika i hermeneutyka: kilka uwag o sztuce obrazowania i jej wykładni u Platona
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0048
46
ELŻBIETA WOLICKA
znaczeń obrazowych, dokonano w późnej starożytności, w klimacie spekulacji
filozoficznych i teologicznych rozwijanych z jednej strony przez epigonów
kultury zmierzchającego pogaństwa czerpiącego z dziedzictwa archaicznej
mitologii i legendarnej historiografii, z drugiej strony przez apologetów
kształtującej się dopiero elity intelektualnej chrześcijaństwa, a także przez
egzegetów żydowskich rozwijających alegoryczną hermeneutykę Biblii8. Tym
dysputom, które wykroczyły daleko poza epokę starożytną i z niesłabnącą
mocą,, choć już w innym „układzie sił”, trwały przez całe średniowiecze
i początki ery nowożytnej, sekundowała, by się tak wyrazić, sztuka plastyczna,
która zarówno na Wschodzie, jak na Zachodzie wypracowywała własne
kanony obrazowej narracji i własną hermeneutykę. Zarówno karolińska
doktryna sztuki jako „biblii dla nieuczonych”, jak grecka hermeneutyka ikony
rozwijały się równolegle i w głębokim ideowym związku z historią doktryn
filozoficznych i teologicznych, a także z rozwojem „świeckiej” literatury.
*
Paralelizm obrazowania w sztuce słowa i w sztukach plastycznych —
równoległość symboliki i mitologii obydwu — polega nie tylko na równo-
ległości wątków tematycznych i wzajemnej inspiracji w zakresie wykorzy-
stywania podobnych motywów czy wzorów przedstawieniowych i narratyw-
nych9. Dotyczy on także reguł, których nową eksplikację zawdzięczamy
współczesnej szkole ikonologicznej. Tę równoległość mjał również — jak
sądzę — w świadomości Platon, choć koncentrował się przede wszystkim na
regułach „nowej mitologii” ukonstytuowanej przezeń na użytek filozofii bytu,
zwłaszcza bytu natury duchowej. Wiele razy jednak w jego dialogach
występują przykłady analogicznych wymagań, jakie stawia sztukom plastycz-
nym, które zresztą znał także z autopsji — sam w młodości, jak notują jego
biografowie,10 parał się bowiem i rysunkiem, i malarstwem. Plastyka także
musi się podporządkować zasadom kanonu: „musi bowiem prawo i sztukę
wesprzeć swą mocą” — powiada w Prawach (890D). Obraz symboliczny
„obciążony” narracją domaga się — podobnie jak mit — intepretacji, bez
której może pozostać nie rozwiązaną „zagadką”, einigma, czyli nie spełnić
8 Por. J. Pépin. Mythe et allégorie. Les origines grecques et les contestations judéo-
-chrétiennes. Paris 1976.
9 Por. np. E. Panofsky. Studies in Iconology: Humanistic Thèmes in the Art of the
Rennaissance. New York 1939, także: J. Sezenec. Survival of the Pagan Gods. The Mithological
Tradition and Its Place in Rennaissance Humanism and Art. New York 1972. Od strony
ogólnoteoretycznej problem paralelizmu sztuki słowa i sztuk plastycznych porusza M. Praż
(Mnemozyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych. Tłum. W. Jekiel. War-
szawa 1981).
10 Wzmiankuje o tym Diogenes Laertios III, 5, a także Apulejusz i Olimpiodoros w swojej
Vit a Platonis II; por. także: Schuhl, jw. s. 88 n.
ELŻBIETA WOLICKA
znaczeń obrazowych, dokonano w późnej starożytności, w klimacie spekulacji
filozoficznych i teologicznych rozwijanych z jednej strony przez epigonów
kultury zmierzchającego pogaństwa czerpiącego z dziedzictwa archaicznej
mitologii i legendarnej historiografii, z drugiej strony przez apologetów
kształtującej się dopiero elity intelektualnej chrześcijaństwa, a także przez
egzegetów żydowskich rozwijających alegoryczną hermeneutykę Biblii8. Tym
dysputom, które wykroczyły daleko poza epokę starożytną i z niesłabnącą
mocą,, choć już w innym „układzie sił”, trwały przez całe średniowiecze
i początki ery nowożytnej, sekundowała, by się tak wyrazić, sztuka plastyczna,
która zarówno na Wschodzie, jak na Zachodzie wypracowywała własne
kanony obrazowej narracji i własną hermeneutykę. Zarówno karolińska
doktryna sztuki jako „biblii dla nieuczonych”, jak grecka hermeneutyka ikony
rozwijały się równolegle i w głębokim ideowym związku z historią doktryn
filozoficznych i teologicznych, a także z rozwojem „świeckiej” literatury.
*
Paralelizm obrazowania w sztuce słowa i w sztukach plastycznych —
równoległość symboliki i mitologii obydwu — polega nie tylko na równo-
ległości wątków tematycznych i wzajemnej inspiracji w zakresie wykorzy-
stywania podobnych motywów czy wzorów przedstawieniowych i narratyw-
nych9. Dotyczy on także reguł, których nową eksplikację zawdzięczamy
współczesnej szkole ikonologicznej. Tę równoległość mjał również — jak
sądzę — w świadomości Platon, choć koncentrował się przede wszystkim na
regułach „nowej mitologii” ukonstytuowanej przezeń na użytek filozofii bytu,
zwłaszcza bytu natury duchowej. Wiele razy jednak w jego dialogach
występują przykłady analogicznych wymagań, jakie stawia sztukom plastycz-
nym, które zresztą znał także z autopsji — sam w młodości, jak notują jego
biografowie,10 parał się bowiem i rysunkiem, i malarstwem. Plastyka także
musi się podporządkować zasadom kanonu: „musi bowiem prawo i sztukę
wesprzeć swą mocą” — powiada w Prawach (890D). Obraz symboliczny
„obciążony” narracją domaga się — podobnie jak mit — intepretacji, bez
której może pozostać nie rozwiązaną „zagadką”, einigma, czyli nie spełnić
8 Por. J. Pépin. Mythe et allégorie. Les origines grecques et les contestations judéo-
-chrétiennes. Paris 1976.
9 Por. np. E. Panofsky. Studies in Iconology: Humanistic Thèmes in the Art of the
Rennaissance. New York 1939, także: J. Sezenec. Survival of the Pagan Gods. The Mithological
Tradition and Its Place in Rennaissance Humanism and Art. New York 1972. Od strony
ogólnoteoretycznej problem paralelizmu sztuki słowa i sztuk plastycznych porusza M. Praż
(Mnemozyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych. Tłum. W. Jekiel. War-
szawa 1981).
10 Wzmiankuje o tym Diogenes Laertios III, 5, a także Apulejusz i Olimpiodoros w swojej
Vit a Platonis II; por. także: Schuhl, jw. s. 88 n.