DOI article:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0211
ARCHITEKTURA DWORSKA W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH I NA WARMII
207
ryka Wilhelma rozbłysła gwiazda Johanna Arnolda Neringa, który tę budowlę
ukończył.
Prawie nieznany na gruncie nauki polskiej de Chieze (zm. 1673), od
1660 r. szambelan i elektorski Baumeister, zaprojektował oktogonalny
sklepiony kościół w Alt Lappienen na Pruskiej Litwie (realizacja 1670-1703),
nic natomiast nie wiadomo o budowlach pałacowych w Prusach Książęcych,
które by można łączyć z jego nazwiskiem. Z postacią Neringa, twórczość
którego spina niejako fazy dojrzałego i późnego baroku, wiąże się osobny
rozdział w dziejach architektury Prus pod koniec rządów Fryderyka Wilhelma
i w początkowym okresie panowania Fryderyka III.
3. KRĄG ODDZIAŁYWANIA TYLMANA Z GAMEREN
Zupełnie wyjątkowe miejsce w dziejach pruskiej architektury rezydencjo-
nalnej zajmuje pałac Lehndorffów w Sztynorcie, niem. GroB Steinort, zda-
wałoby się - wszechstronnie przebadany przez niemieckich i polskich histo-
ryków sztuki25. Gniazdo zasłużonego i potężnego rodu istniało w tym miej-
scu nieprzerwanie od około połowy XVI w. do roku 1944. Carl von Lorek,
który dokładnie prześledził dzieje budowlane tej rezydencji, wydobył z pała-
cowego archiwum i opublikował rysunki projektowe przygotowane przez nie-
znanego architekta dla hrabiny Marii Eleonory z Dónhoffów Lehndorffowej
przed rokiem 16 8 9 26. W trakcie dalszych badań jednak je zbagatelizował
i uznał za niezrealizowane. Jakże niesłusznie!
Polski historyk architektury od razu zauważy niesłychanie bliskie podo-
bieństwo obu rysunków do prac wybitnego naturalizowanego w Rzeczypospo-
litej Holendra, Tylmana z Gameren (1632-1706). Za wzór ideowy i formalny
dla kameralnej podówczas rezydencji nad Jeziorem Sztynorckim posłużył
Pałac Sandomierski (późniejszy Brtihla) w Warszawie27. Analiza istniejącej
budowli (1689-1691, rozbudowana o skrzydła boczne wraz z wieżą pn. w la-
25 L o r c k, Grofi Steinort; T. Chrzanowski, Pcitcic w Sztynorcie na tle
architektury pałacowej XVI i XVII w. na obszarze Pomorza, „Biuletyn Historii Sztuki” (dalej:
BHS) 18(1956), nr 2, s. 305-306; S. M o j z y c h, Sztynort, dokumentacja historyczno-archi-
tektoniczna, PKZ Gdańsk 1969; A. Żywiczyński, Sztynort - konserwatorskie studium
architektoniczno-historyczne, „Acta Angerburgica” 1(1996), s. 10-21.
ij L o r c k, Grofi Steinort, s. 25-29 oraz tabl. 4 i 5.
“7S. Mossakowski, Tylman z Gameren. Architekt polskiego baroku, Wrocław
1973, według indeksu.
207
ryka Wilhelma rozbłysła gwiazda Johanna Arnolda Neringa, który tę budowlę
ukończył.
Prawie nieznany na gruncie nauki polskiej de Chieze (zm. 1673), od
1660 r. szambelan i elektorski Baumeister, zaprojektował oktogonalny
sklepiony kościół w Alt Lappienen na Pruskiej Litwie (realizacja 1670-1703),
nic natomiast nie wiadomo o budowlach pałacowych w Prusach Książęcych,
które by można łączyć z jego nazwiskiem. Z postacią Neringa, twórczość
którego spina niejako fazy dojrzałego i późnego baroku, wiąże się osobny
rozdział w dziejach architektury Prus pod koniec rządów Fryderyka Wilhelma
i w początkowym okresie panowania Fryderyka III.
3. KRĄG ODDZIAŁYWANIA TYLMANA Z GAMEREN
Zupełnie wyjątkowe miejsce w dziejach pruskiej architektury rezydencjo-
nalnej zajmuje pałac Lehndorffów w Sztynorcie, niem. GroB Steinort, zda-
wałoby się - wszechstronnie przebadany przez niemieckich i polskich histo-
ryków sztuki25. Gniazdo zasłużonego i potężnego rodu istniało w tym miej-
scu nieprzerwanie od około połowy XVI w. do roku 1944. Carl von Lorek,
który dokładnie prześledził dzieje budowlane tej rezydencji, wydobył z pała-
cowego archiwum i opublikował rysunki projektowe przygotowane przez nie-
znanego architekta dla hrabiny Marii Eleonory z Dónhoffów Lehndorffowej
przed rokiem 16 8 9 26. W trakcie dalszych badań jednak je zbagatelizował
i uznał za niezrealizowane. Jakże niesłusznie!
Polski historyk architektury od razu zauważy niesłychanie bliskie podo-
bieństwo obu rysunków do prac wybitnego naturalizowanego w Rzeczypospo-
litej Holendra, Tylmana z Gameren (1632-1706). Za wzór ideowy i formalny
dla kameralnej podówczas rezydencji nad Jeziorem Sztynorckim posłużył
Pałac Sandomierski (późniejszy Brtihla) w Warszawie27. Analiza istniejącej
budowli (1689-1691, rozbudowana o skrzydła boczne wraz z wieżą pn. w la-
25 L o r c k, Grofi Steinort; T. Chrzanowski, Pcitcic w Sztynorcie na tle
architektury pałacowej XVI i XVII w. na obszarze Pomorza, „Biuletyn Historii Sztuki” (dalej:
BHS) 18(1956), nr 2, s. 305-306; S. M o j z y c h, Sztynort, dokumentacja historyczno-archi-
tektoniczna, PKZ Gdańsk 1969; A. Żywiczyński, Sztynort - konserwatorskie studium
architektoniczno-historyczne, „Acta Angerburgica” 1(1996), s. 10-21.
ij L o r c k, Grofi Steinort, s. 25-29 oraz tabl. 4 i 5.
“7S. Mossakowski, Tylman z Gameren. Architekt polskiego baroku, Wrocław
1973, według indeksu.