DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Ptak, Matylda: Miniatura przedstawiająca Matkę Boską Apokaliptyczną z Mszału kolegiaty kieleckiej: =
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.37082#0117
MINIATURA PRZEDSTAWIAJĄCA MATKĘ BOSKĄ APOKALIPTYCZNĄ
115
niencji księgi12. Liczący 350 pergaminowych kart, oprawiony w skórzaną
okładkę Mszał 13 został zniszczony przez dziewiętnastowiecznych „kolekcjo-
nerów”14. Wycięto wówczas 12 całych kart, o czym świadczą resztki winiet,
natomiast 5 kart okaleczono wycięciem mniejszych miniatur15. Spowodowa-
ło to poważne ubytki w wystroju malarskim rękopisu. Z okazałego niegdyś,
jak można przypuszczać, wystroju pozostała szczątkowo zachowana dekoracja
marginesowa w postaci wici roślinnej, wzbogaconej efektami plastycznego
złota, oraz jedna miniatura figuralna, znajdująca się w lewym górnym rogu
karty 326 r.16
Miniatura zdobi początek introitu sobotniej mszy świętej i zawiera wyobra-
żenie półpostaci Matki Bożej z Dzieciątkiem na srebrno-złotym półksiężycu
(ił. 1). Przedstawienie figuralne ukazane zostało na tle ciemnoniebieskiego
brzuśca litery „S”, wypełnionego błękitnym listowiem akantu. Całość wpisał
iluminator w fazowaną dwubarwną ramkę o wymiarach 7 cm (wys.) x 6,5 cm
(szer.), zmieniającej w połowie swych krawędzi kolory na złotą i karminową.
Wewnętrzne narożniki ramki miniaturzysta wypełnił złotem płatkowym, nato-
miast górny i dolny skręt litery „S” kolorem ciemnoczerwonym pokrytym
12 Za krakowską prowienencją księgi przemawiają przesłanki historyczne, Kraków bowiem
w XV wieku stał się jedynym, prężnie rozwijającym się ośrodkiem produkcji rękopisów litur-
gicznych i pergaminu w Małopolsce. Ze względu na wysoki poziom artystyczny wykonywa-
nych w skryptoriach podwawelskich i klasztornych ksiąg, do Krakowa napływały zamówienia
z całej niemalże Polski. Zob. L. L e p s z y, Pergaminiści i papiernicy krakowscy, „Rocznik
Krakowski” 4(1900), s. 237; B. Miodońska, Malarstwo miniaturowe, w: Sztuka w
Krakowie 1300-1550, red. A. Bochnak, Kraków 1964, s. 19; E. P o t k o w s k i, Produkcja
książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, Warszawa 1980, s. 28; B. Miodońska,
Organizacja i technika pracy iluminatorów małopolskich w latach 1400-1520, w: Symbolae
Historiae Atrium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, red. J. Gadom-
ski, Warszawa 1986, s. 331-332; A. Karłowska-Kam zowa (red.), Słowo i obraz,
w: Średniowieczna książka rękopiśmienna jako dzieło sztuki, Gniezno 1993, s. 21.
13 Tekst Mszału kieleckiego został napisany minuskułą gotycką, w dwóch kolumnach, przy
użyciu czarnego, dobrze zachowanego inkaustu, zróżnicowany drobnymi inicjałami śródteksto-
wymi (w kolorach: karminowym, zielonym i niebieskim). Objaśnienia liturgiczne wykonano
drobnym czerwonym pismem na marginesach kart. Zachowała się oryginalna ciemnobrązowa
oprawa skórzana z wygniecionym deseniem roślinnym i mosiężnymi okuciami. Zob.
Z d a n o w s k i, dz. cyt., s. 8-9.
14 Tak przypuszcza prof. Miodońska, zob. t a ż, Małopolskie malarstwo..., s. 169.
15 Z d a n o w s k i, dz. cyt., s. 8.
16 Księga ma podwójną paginację stron: rzymska doprowadzona została do liczby CX,
natomiast numeracja cyframi arabskimi (wykonana ołówkiem) urywa się po liczbie 312, następ-
nie pojawia się nieregularnie, co kilka stron. Zdanowski mylnie podał, że miniatura znajduje
się na karcie 312, (dz. cyt., s. 8). O tym, że Mszał nie doczekał się pełnego wystroju malar-
skiego, świadczy kilka pustych okienek inicjałowych.
115
niencji księgi12. Liczący 350 pergaminowych kart, oprawiony w skórzaną
okładkę Mszał 13 został zniszczony przez dziewiętnastowiecznych „kolekcjo-
nerów”14. Wycięto wówczas 12 całych kart, o czym świadczą resztki winiet,
natomiast 5 kart okaleczono wycięciem mniejszych miniatur15. Spowodowa-
ło to poważne ubytki w wystroju malarskim rękopisu. Z okazałego niegdyś,
jak można przypuszczać, wystroju pozostała szczątkowo zachowana dekoracja
marginesowa w postaci wici roślinnej, wzbogaconej efektami plastycznego
złota, oraz jedna miniatura figuralna, znajdująca się w lewym górnym rogu
karty 326 r.16
Miniatura zdobi początek introitu sobotniej mszy świętej i zawiera wyobra-
żenie półpostaci Matki Bożej z Dzieciątkiem na srebrno-złotym półksiężycu
(ił. 1). Przedstawienie figuralne ukazane zostało na tle ciemnoniebieskiego
brzuśca litery „S”, wypełnionego błękitnym listowiem akantu. Całość wpisał
iluminator w fazowaną dwubarwną ramkę o wymiarach 7 cm (wys.) x 6,5 cm
(szer.), zmieniającej w połowie swych krawędzi kolory na złotą i karminową.
Wewnętrzne narożniki ramki miniaturzysta wypełnił złotem płatkowym, nato-
miast górny i dolny skręt litery „S” kolorem ciemnoczerwonym pokrytym
12 Za krakowską prowienencją księgi przemawiają przesłanki historyczne, Kraków bowiem
w XV wieku stał się jedynym, prężnie rozwijającym się ośrodkiem produkcji rękopisów litur-
gicznych i pergaminu w Małopolsce. Ze względu na wysoki poziom artystyczny wykonywa-
nych w skryptoriach podwawelskich i klasztornych ksiąg, do Krakowa napływały zamówienia
z całej niemalże Polski. Zob. L. L e p s z y, Pergaminiści i papiernicy krakowscy, „Rocznik
Krakowski” 4(1900), s. 237; B. Miodońska, Malarstwo miniaturowe, w: Sztuka w
Krakowie 1300-1550, red. A. Bochnak, Kraków 1964, s. 19; E. P o t k o w s k i, Produkcja
książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, Warszawa 1980, s. 28; B. Miodońska,
Organizacja i technika pracy iluminatorów małopolskich w latach 1400-1520, w: Symbolae
Historiae Atrium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, red. J. Gadom-
ski, Warszawa 1986, s. 331-332; A. Karłowska-Kam zowa (red.), Słowo i obraz,
w: Średniowieczna książka rękopiśmienna jako dzieło sztuki, Gniezno 1993, s. 21.
13 Tekst Mszału kieleckiego został napisany minuskułą gotycką, w dwóch kolumnach, przy
użyciu czarnego, dobrze zachowanego inkaustu, zróżnicowany drobnymi inicjałami śródteksto-
wymi (w kolorach: karminowym, zielonym i niebieskim). Objaśnienia liturgiczne wykonano
drobnym czerwonym pismem na marginesach kart. Zachowała się oryginalna ciemnobrązowa
oprawa skórzana z wygniecionym deseniem roślinnym i mosiężnymi okuciami. Zob.
Z d a n o w s k i, dz. cyt., s. 8-9.
14 Tak przypuszcza prof. Miodońska, zob. t a ż, Małopolskie malarstwo..., s. 169.
15 Z d a n o w s k i, dz. cyt., s. 8.
16 Księga ma podwójną paginację stron: rzymska doprowadzona została do liczby CX,
natomiast numeracja cyframi arabskimi (wykonana ołówkiem) urywa się po liczbie 312, następ-
nie pojawia się nieregularnie, co kilka stron. Zdanowski mylnie podał, że miniatura znajduje
się na karcie 312, (dz. cyt., s. 8). O tym, że Mszał nie doczekał się pełnego wystroju malar-
skiego, świadczy kilka pustych okienek inicjałowych.