DOI issue:
I. Ze studiów nad sztuką polskiego Odrodzenia
DOI article:Dobrowolski, Tadeusz: Uwagi o nagrobku władysława jagiełły w katerdrze wawelskiej: uwagi wstępne
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.12452#0036
UWAGI O NAGROBKU WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY
33
pokutuje do tej chwili w naszej nauce, nie popadając zresztą w sprzeczność
ze znanym przekazem Długosza (również cytowanym przez Wojciechow-
skiego), że grobowiec lub grób został wykonany na długo przed śmiercią króla.
Wojciechowski wydobył też z opisów inwentaryzacyjnych katedry wiado-
mość, że grobowiec zbudowany pod trzecią prawą arkadą korpusu był oto-
czony kratą, która tworzyła rodzaj kaplicy (znanej np. w Anglii). Jeszcze
w r. 1603 istniała „Kaplica Jagiełłowa między filarami, kratą żelazną zawarta,
w której jest grób murowany króla Jagiełły i ołtarz z obrazem starym, na
którym namalowano Jagiełłę, jako Litwę do chrztu, a Jadwiga do unii z Ko-
roną przywodzi, akademię krakowską i psałterzystów funduje"22. Z czasem
usunięto okratowanie i obraz, którego stratę należy ocenić jako niepoweto-
waną, gdyż musiał to być obraz z około r. 1520 i to o wyjątkowej u nas treści
historycznej23. Grobowiec Jagiełły przeniesiono w r. 1753 do kaplicy Święto-
krzyskiej, gdzie tworzył pendant Stwoszowskiego nagrobka Kazimierza Ja-
giellończyka, po czym znowu ustawiono go na dawnym miejscu, pod
trzecią arkadą korpusu katedry. Dociekaniami formalnymi Wojciechowski
się nie zajmował, wobec czego nie wyjaśnił zagadki stylu pomnika.
Na temat genezy formalnej nagrobka wypowiedział się natomiast ks. Szczę-
sny Dettloff łącząc go ze strefą przenikania się kultury włoskiej z niemiecką.
Szukał więc form analogicznych w południowych Niemczech zestawiając sarko-
fag krakowski z tumbą palatyna Ariba w Seeon (ryc. 25 i 26). Filiacje te uzasa-
dniał stosunkami rodzinnymi dynastii jagiellońskiej z domem habsburskim.
Nagrobek Ariba z lat 1395 —1400, jedno z popularniejszych dzieł rzeźby połu-
dniowo-niemieckiej, ujawnia istotnie pewne podobieństwo do nagrobka Jagiełły,
ale podobieństwo uzasadnione feudalną genezą obu zjawisk artystycznych. Po-
stać Ariba, bez porównania sztywniej sza i bardziej hieratyczna od postaci
Jagiełły, jest wtłoczona głęboko w wieko tumby, boczne pola tumby są ostro-
łukowe, a nie prostokątne jak w nagrobku krakowskim. Natomiast pojawiające
się w obu grobowcach tarcze herbowe, w Seeon albo stanowiące jedyny czyn-
nik dekoracyjny boków tumby, albo podtrzymywane przez postacie anielskie,
należą do normalnego repertuaru realiów feudalno-rycerskiego świata, wobec
czego trudno by było wysnuwać z tego motywu jakieś daleko idące wnioski24.
22 T. Wojciechowski, op. cit., s. 103 — 103.
23 Treść tego obrazu znana jest z późnej, drzeworytniczej kopii wykonanej na zamówienie Akademii Kra-
kowskiej w 1628 r. Obraz typu późnogotyckiego, skomponowany symetrycznie, przedstawiał po bokach postacie
Jagiełły i Jadwigi klęczące u stóp świętych oraz patronujące dwom grupom ludzkim, z których lewa składa się
z postaci biskupa wskazującego chrzcielnicę i Litwinów przygotowujących się do chrztu, a prawa symbolizuje Po-
laków skłonnych do zawarcia unii polsko-litewskiej. Jadwiga i Jagiełło podtrzymują ponadto otwarty model
Akademii przedstawionej wraz z uczniami i wykładowcą (zob. J. Muczkowski, Dwie kaplice jagiellońskie w ka-
tedrze krakowkiej, Kraków 1859, s. 62, tabl. przy końcu książki).
24 Tarcze herbowe pojawiają się na nagrobkach włoskich, francuskich, niemieckich, czeskich itd. Zdobią
np. nagrobki Francesca Bevilaccraa w Weronie, Bonandrea de Bonandrei oraz G. da Legnano w Bolonii (zob.
A. Venturi, Storia delV arte italiana, t. IV, Milano 1906, fig. 645, 649, 659); występują na znanym, późnym już
nagrobku wielkiego seneszala Francji Filipa Pot, pochodzącym sprzed r. 1494, z zakapturzonymi tarczownikami
niosącymi mary z ciałem zmarłego (zob. A. Weese, Skulptur und Malerei in Frankreich vom 15 bis 17 Jahrhundert,
Handbuch der Kunstwissenschaft, Berlin — Neubabelsberg 1917, Abb. 194). Spośród nagrobków niemieckich
charakterystyczny pod tym względem jest wymieniony w tekście nagrobek Ariba (zob. F. M. Halm, Studien zur
siiddeutschen Plastik Altbayern und Schwaben, Tirol und Salzburg, Bd I, Augsburg 1926, s. 1 i п., Abb. 1 — 8) i wiele
innych, publikowanych przez G. De hi o, Geschichte der deutschen Kunst, Kunst, Bd II, Berlin und Leipzig
1927, Abbildungen 374, 377, 383. Tarcze noszą też Parlerowskie nagrobki Przemyślidów w katedrze praskiej.
Rocznik Historii Sztuki
3
33
pokutuje do tej chwili w naszej nauce, nie popadając zresztą w sprzeczność
ze znanym przekazem Długosza (również cytowanym przez Wojciechow-
skiego), że grobowiec lub grób został wykonany na długo przed śmiercią króla.
Wojciechowski wydobył też z opisów inwentaryzacyjnych katedry wiado-
mość, że grobowiec zbudowany pod trzecią prawą arkadą korpusu był oto-
czony kratą, która tworzyła rodzaj kaplicy (znanej np. w Anglii). Jeszcze
w r. 1603 istniała „Kaplica Jagiełłowa między filarami, kratą żelazną zawarta,
w której jest grób murowany króla Jagiełły i ołtarz z obrazem starym, na
którym namalowano Jagiełłę, jako Litwę do chrztu, a Jadwiga do unii z Ko-
roną przywodzi, akademię krakowską i psałterzystów funduje"22. Z czasem
usunięto okratowanie i obraz, którego stratę należy ocenić jako niepoweto-
waną, gdyż musiał to być obraz z około r. 1520 i to o wyjątkowej u nas treści
historycznej23. Grobowiec Jagiełły przeniesiono w r. 1753 do kaplicy Święto-
krzyskiej, gdzie tworzył pendant Stwoszowskiego nagrobka Kazimierza Ja-
giellończyka, po czym znowu ustawiono go na dawnym miejscu, pod
trzecią arkadą korpusu katedry. Dociekaniami formalnymi Wojciechowski
się nie zajmował, wobec czego nie wyjaśnił zagadki stylu pomnika.
Na temat genezy formalnej nagrobka wypowiedział się natomiast ks. Szczę-
sny Dettloff łącząc go ze strefą przenikania się kultury włoskiej z niemiecką.
Szukał więc form analogicznych w południowych Niemczech zestawiając sarko-
fag krakowski z tumbą palatyna Ariba w Seeon (ryc. 25 i 26). Filiacje te uzasa-
dniał stosunkami rodzinnymi dynastii jagiellońskiej z domem habsburskim.
Nagrobek Ariba z lat 1395 —1400, jedno z popularniejszych dzieł rzeźby połu-
dniowo-niemieckiej, ujawnia istotnie pewne podobieństwo do nagrobka Jagiełły,
ale podobieństwo uzasadnione feudalną genezą obu zjawisk artystycznych. Po-
stać Ariba, bez porównania sztywniej sza i bardziej hieratyczna od postaci
Jagiełły, jest wtłoczona głęboko w wieko tumby, boczne pola tumby są ostro-
łukowe, a nie prostokątne jak w nagrobku krakowskim. Natomiast pojawiające
się w obu grobowcach tarcze herbowe, w Seeon albo stanowiące jedyny czyn-
nik dekoracyjny boków tumby, albo podtrzymywane przez postacie anielskie,
należą do normalnego repertuaru realiów feudalno-rycerskiego świata, wobec
czego trudno by było wysnuwać z tego motywu jakieś daleko idące wnioski24.
22 T. Wojciechowski, op. cit., s. 103 — 103.
23 Treść tego obrazu znana jest z późnej, drzeworytniczej kopii wykonanej na zamówienie Akademii Kra-
kowskiej w 1628 r. Obraz typu późnogotyckiego, skomponowany symetrycznie, przedstawiał po bokach postacie
Jagiełły i Jadwigi klęczące u stóp świętych oraz patronujące dwom grupom ludzkim, z których lewa składa się
z postaci biskupa wskazującego chrzcielnicę i Litwinów przygotowujących się do chrztu, a prawa symbolizuje Po-
laków skłonnych do zawarcia unii polsko-litewskiej. Jadwiga i Jagiełło podtrzymują ponadto otwarty model
Akademii przedstawionej wraz z uczniami i wykładowcą (zob. J. Muczkowski, Dwie kaplice jagiellońskie w ka-
tedrze krakowkiej, Kraków 1859, s. 62, tabl. przy końcu książki).
24 Tarcze herbowe pojawiają się na nagrobkach włoskich, francuskich, niemieckich, czeskich itd. Zdobią
np. nagrobki Francesca Bevilaccraa w Weronie, Bonandrea de Bonandrei oraz G. da Legnano w Bolonii (zob.
A. Venturi, Storia delV arte italiana, t. IV, Milano 1906, fig. 645, 649, 659); występują na znanym, późnym już
nagrobku wielkiego seneszala Francji Filipa Pot, pochodzącym sprzed r. 1494, z zakapturzonymi tarczownikami
niosącymi mary z ciałem zmarłego (zob. A. Weese, Skulptur und Malerei in Frankreich vom 15 bis 17 Jahrhundert,
Handbuch der Kunstwissenschaft, Berlin — Neubabelsberg 1917, Abb. 194). Spośród nagrobków niemieckich
charakterystyczny pod tym względem jest wymieniony w tekście nagrobek Ariba (zob. F. M. Halm, Studien zur
siiddeutschen Plastik Altbayern und Schwaben, Tirol und Salzburg, Bd I, Augsburg 1926, s. 1 i п., Abb. 1 — 8) i wiele
innych, publikowanych przez G. De hi o, Geschichte der deutschen Kunst, Kunst, Bd II, Berlin und Leipzig
1927, Abbildungen 374, 377, 383. Tarcze noszą też Parlerowskie nagrobki Przemyślidów w katedrze praskiej.
Rocznik Historii Sztuki
3