DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki XIX i XX wieku
DOI article:Starzyński, Juliusz: Pietà Delacroix i Marsz z̀ałobny Chopina
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13222#0022
18
JULIUSZ STARZYŃSKI
to rozpacz wybuchająca w zapamiętaniu, jakby była bez świadków, to matka rozkrzyżowujaca ramiona w instynkto-
wnym jakby wspomnieniu Kalwarii. Wielkość natury ukazana jest tym razem w jej własnej słabości i tu ogromny
realizm męczeństwa bardziej jest szlachetny niż szlachetność, bardziej poetyczny niżli poezja 23.
W dalszych wywodach krytyka pojawia się nowy problem : samotność artysty. Problem ten z bie-
giem lat będzie coraz bardziej nabrzmiewał, nie tylko w związku z osobą Delacroix i szczególnym chara-
kterem jego sztuki. Warto jednak już teraz odnotować obserwację, że wielkość sztuki Delacroix prze-
rażała poniekąd i onieśmielała współczesnych:
Natchnienie tak bardzo osobiste, sposób ujmowania tak spontaniczny i swobodny, kolor tak nowy nie mogą być
rozumiane w czasie i w kraju takim jak nasz. Cały liryzm nie jest jeszcze dostępny dla umysłowości galijskiej [,..].
Chrystus w grobowcu w średniowieczu byłby podziwiany, byłby elektryzował tłum wierzących; dzisiaj to piękne
dzieło wzrusza zaledwie nielicznych przez estetykę koloru [...]. Bez wiary, bez zapału do czegokolwiek poza leniwym
spoczynkiem, bez opinii o pięknie, nawet bez żadnej chęci wytworzenia jej sobie zdajemy się obawiać wzruszenia,
które by mogło spowodować entuzjazm. Nadwątlony nasz temperament nie jest już zdolny do odczuwania silnych
wzruszeń24.
Brak wiadomości co do tego, jaka była reakcja artysty na ten artykuł. Czy zmartwił, czy zadowolił
się tego rodzaju oceną sytuacji ogólnej i swej własnej roli na jej tle? Artykuł zwrócił jednak baczną uwagę
zaprzyjaźnionego z malarzem Chopina, który natychmiast po przeczytaniu przesłał ów numer pisma
„La Réforme" z dnia 16 III 1845 r. na adres Delacroix. W liście do Chopina Delacroix dziękował mu
tymi słowy: „Stokrotne dzięki za tak miłe względy. Mówiono mi o tym, alem tego nic. widział; szybko
przeglądając dostrzegam, że to bardzo wiele..."25.
X
Nie wiemy dokładnie, jakie obrazy Delacroix Chopin rzeczywiście oglądał i jakie miał o nich
zdanie. Na pewno znany mu był nie dokończony portret jego samego i George Sand przy fortepianie.
Na pewno też widział obraz Education dc la Vierge, malowany w 1842 r. podczas wspólnego pobytu
w Nohant. Później zaś musiał mu być znany Plafon Homera, razem z autorem i George Sand oglądany
w Pałacu Luksemburskim na początku kwietnia 1847 r. Żadne jednak ze znanych dotąd źródeł nie prze-
kazało rzeczywistej opinii Chopina o tych dziełach. Jedyny natomiast, choć pośredni dowód pozytywnego
zainteresowania się Chopina którymś z dziel Delacroix mamy w stosunku do obrazu Pietà z kościoła
Saint-Denis. Znaczenie tego faktu wzmaga się w połączeniu z wymową samych dzieł, co pozwala wy-
ciągnąć wnioski dotyczące paraleli między malarstwem Delacroix a muzyką Chopina w latach 1839—
1844, a zapewne i później. Co prawda, słuszniej może należałoby mówić O' bliskości stanowisk este-
tycznych raczej niż samych dzieł.
W malarstwie Delacroix około 1840 r. wyraźnie nowym czynnikiem była dążność do tego, by
zdobywaną wiedzę o prawach „absolutnych" rządzących światem barwy stosować już nie tylko do
pojedynczych obrazów, lecz do wielkich zespołów przestrzennych. Było to rozwinięcie owej „tendencji
muzycznej", o której mówiliśmy poprzednio. Odpowiednik tych poszukiwań w muzyce Chopina należy
widzieć w ponownym podjęciu klasycznej formy sonaty, wypełnionej teraz nową treścią wyrazową.
Taki przynajmniej wniosek da się wyciągnąć z najnowszych badań muzykologicznych w tej dziedzinie.
Charakteryzując ostatni okres twórczości Chopina Józef M. Chomiński jako cechę tego okresu
podkreśla powrót, a zarazem unowocześnienie form klasycznych — w szczególności formy sonaty —
w cyklicznie i szeroko rozbudowanych dziełach26. Cytowany autor, podobnie jak inni badacze
tej kwestii, podkreśla szczególnie prekursorstwo muzyki Chopina w tym trzecim okresie od 1839 do
śmierci kompozytora w 1849 r.
23 Ch. Blanc, Salon dc 1845, 1-er article, „La Réforme", 16 mars 1845.
24 Tamże.
25 Delacroix, Correspondance..., t. 2, s. 212.
26 J. M. Chomiński, Die Evolution des Chopinsclicu Stils, „The Book of the First International Musicological Congress
devoted to the works of Frederick Chopin", Warszawa 16th—22nd Fcbruary 1960, s. 48.
JULIUSZ STARZYŃSKI
to rozpacz wybuchająca w zapamiętaniu, jakby była bez świadków, to matka rozkrzyżowujaca ramiona w instynkto-
wnym jakby wspomnieniu Kalwarii. Wielkość natury ukazana jest tym razem w jej własnej słabości i tu ogromny
realizm męczeństwa bardziej jest szlachetny niż szlachetność, bardziej poetyczny niżli poezja 23.
W dalszych wywodach krytyka pojawia się nowy problem : samotność artysty. Problem ten z bie-
giem lat będzie coraz bardziej nabrzmiewał, nie tylko w związku z osobą Delacroix i szczególnym chara-
kterem jego sztuki. Warto jednak już teraz odnotować obserwację, że wielkość sztuki Delacroix prze-
rażała poniekąd i onieśmielała współczesnych:
Natchnienie tak bardzo osobiste, sposób ujmowania tak spontaniczny i swobodny, kolor tak nowy nie mogą być
rozumiane w czasie i w kraju takim jak nasz. Cały liryzm nie jest jeszcze dostępny dla umysłowości galijskiej [,..].
Chrystus w grobowcu w średniowieczu byłby podziwiany, byłby elektryzował tłum wierzących; dzisiaj to piękne
dzieło wzrusza zaledwie nielicznych przez estetykę koloru [...]. Bez wiary, bez zapału do czegokolwiek poza leniwym
spoczynkiem, bez opinii o pięknie, nawet bez żadnej chęci wytworzenia jej sobie zdajemy się obawiać wzruszenia,
które by mogło spowodować entuzjazm. Nadwątlony nasz temperament nie jest już zdolny do odczuwania silnych
wzruszeń24.
Brak wiadomości co do tego, jaka była reakcja artysty na ten artykuł. Czy zmartwił, czy zadowolił
się tego rodzaju oceną sytuacji ogólnej i swej własnej roli na jej tle? Artykuł zwrócił jednak baczną uwagę
zaprzyjaźnionego z malarzem Chopina, który natychmiast po przeczytaniu przesłał ów numer pisma
„La Réforme" z dnia 16 III 1845 r. na adres Delacroix. W liście do Chopina Delacroix dziękował mu
tymi słowy: „Stokrotne dzięki za tak miłe względy. Mówiono mi o tym, alem tego nic. widział; szybko
przeglądając dostrzegam, że to bardzo wiele..."25.
X
Nie wiemy dokładnie, jakie obrazy Delacroix Chopin rzeczywiście oglądał i jakie miał o nich
zdanie. Na pewno znany mu był nie dokończony portret jego samego i George Sand przy fortepianie.
Na pewno też widział obraz Education dc la Vierge, malowany w 1842 r. podczas wspólnego pobytu
w Nohant. Później zaś musiał mu być znany Plafon Homera, razem z autorem i George Sand oglądany
w Pałacu Luksemburskim na początku kwietnia 1847 r. Żadne jednak ze znanych dotąd źródeł nie prze-
kazało rzeczywistej opinii Chopina o tych dziełach. Jedyny natomiast, choć pośredni dowód pozytywnego
zainteresowania się Chopina którymś z dziel Delacroix mamy w stosunku do obrazu Pietà z kościoła
Saint-Denis. Znaczenie tego faktu wzmaga się w połączeniu z wymową samych dzieł, co pozwala wy-
ciągnąć wnioski dotyczące paraleli między malarstwem Delacroix a muzyką Chopina w latach 1839—
1844, a zapewne i później. Co prawda, słuszniej może należałoby mówić O' bliskości stanowisk este-
tycznych raczej niż samych dzieł.
W malarstwie Delacroix około 1840 r. wyraźnie nowym czynnikiem była dążność do tego, by
zdobywaną wiedzę o prawach „absolutnych" rządzących światem barwy stosować już nie tylko do
pojedynczych obrazów, lecz do wielkich zespołów przestrzennych. Było to rozwinięcie owej „tendencji
muzycznej", o której mówiliśmy poprzednio. Odpowiednik tych poszukiwań w muzyce Chopina należy
widzieć w ponownym podjęciu klasycznej formy sonaty, wypełnionej teraz nową treścią wyrazową.
Taki przynajmniej wniosek da się wyciągnąć z najnowszych badań muzykologicznych w tej dziedzinie.
Charakteryzując ostatni okres twórczości Chopina Józef M. Chomiński jako cechę tego okresu
podkreśla powrót, a zarazem unowocześnienie form klasycznych — w szczególności formy sonaty —
w cyklicznie i szeroko rozbudowanych dziełach26. Cytowany autor, podobnie jak inni badacze
tej kwestii, podkreśla szczególnie prekursorstwo muzyki Chopina w tym trzecim okresie od 1839 do
śmierci kompozytora w 1849 r.
23 Ch. Blanc, Salon dc 1845, 1-er article, „La Réforme", 16 mars 1845.
24 Tamże.
25 Delacroix, Correspondance..., t. 2, s. 212.
26 J. M. Chomiński, Die Evolution des Chopinsclicu Stils, „The Book of the First International Musicological Congress
devoted to the works of Frederick Chopin", Warszawa 16th—22nd Fcbruary 1960, s. 48.