DOI article:
Skubiszewski, Piotr: Programy obrazowe kielichów i paten romańskirch
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0014
LO
PIOTR SKUBISZEWSKI
3. Diskos .bizantyński z Ukrzyżowaniem. Halberstadt. skarbiec katedry
meszna (kat. 65) i z Wilten (kat. 72). Twórca programu polskiego dzieła (il. 4) sięgnął do ustalo-
nej w okresie karolińskim formuły Ukrzyżowania symbolicznego z Eklezją i Synagogą (il. 5)24.
Przedstawienie pierwszej z tych personifikacji jako zwycięskiej i władającej, a drugiej — jako poko-
nanej i ślepej, szczególnie silnie uwydatnia stale podkreślaną w alegorycznym wykładzie sakramen-
tologii XII w. opozycję między veritas i umbra. Dla zaistnienia Kościoła niezbędne było, by Chrystus
umarł na Krzyżu i by — na znak tej śmierci — z Jego boku trysnęła krew i woda: sakramenty
Eucharystii i Chrztu25. Kościół stał się jedyną szafarką Eucharystii i Kościół — jak ujmowali to
liczni pisarze XII w. — poprzez nią i w niej się spełnia26. Karoliński motyw Eklezji zbierającej krew
Chrystusa do kielicha nadal najlepiej wyrażał istotę tych myśli.
Ukrzyżowanie na patenie trzemeszeńskiej otacza dziewięć przedstawień starotestamentowych, które
odnoszą się do trzech, a może czterech wątków dogmatycznych Nowego Testamentu (il. 6): do
Wcielenia Chrystusa (Gedeon z runem; druga ofiara Gedeona), do ustanowienia Eucharystii (Melchi-
sedech). do męki i śmierci Krzyżowej Chrystusa (Ofiarowanie Izaaka, Wąż miedziany, Mojżesz
wydobywa wodę ze skały, Jozue i Kaleb z winnym gronem, Eliasz i wdowa z Sarepty) i zapewne
24 G. Schiller. Ikonographie der christlichen Kunst, 2; Die Passion Jesu Christi. Giitersloh 1968, s. 117 n. i 121 п.;
E. Lucchesi Palli. G. Jaszai. Kreuzigung Christi, [w:] Lexikon der ehristlichen Ikonographie. II, Rom — Freiburg — Basel —
-Wien 1970, col. 621.
2? Aurelius Augustinus. De civitate Dei, [w:] PL. 41. col. 779; idem. Senno CCCXXXVL [w:] PL, 38. col. 1475.
F. Hofmann. Der Kirchenbegriff des hl. Augustinus in seinen Grundlagen und in seiner Entwieklung. Miinchen 1933, s. 136-147,
327 nn. i 390 nn.
26 de Lu bac. Corpus mysticum iprzyp. 9), passim.
PIOTR SKUBISZEWSKI
3. Diskos .bizantyński z Ukrzyżowaniem. Halberstadt. skarbiec katedry
meszna (kat. 65) i z Wilten (kat. 72). Twórca programu polskiego dzieła (il. 4) sięgnął do ustalo-
nej w okresie karolińskim formuły Ukrzyżowania symbolicznego z Eklezją i Synagogą (il. 5)24.
Przedstawienie pierwszej z tych personifikacji jako zwycięskiej i władającej, a drugiej — jako poko-
nanej i ślepej, szczególnie silnie uwydatnia stale podkreślaną w alegorycznym wykładzie sakramen-
tologii XII w. opozycję między veritas i umbra. Dla zaistnienia Kościoła niezbędne było, by Chrystus
umarł na Krzyżu i by — na znak tej śmierci — z Jego boku trysnęła krew i woda: sakramenty
Eucharystii i Chrztu25. Kościół stał się jedyną szafarką Eucharystii i Kościół — jak ujmowali to
liczni pisarze XII w. — poprzez nią i w niej się spełnia26. Karoliński motyw Eklezji zbierającej krew
Chrystusa do kielicha nadal najlepiej wyrażał istotę tych myśli.
Ukrzyżowanie na patenie trzemeszeńskiej otacza dziewięć przedstawień starotestamentowych, które
odnoszą się do trzech, a może czterech wątków dogmatycznych Nowego Testamentu (il. 6): do
Wcielenia Chrystusa (Gedeon z runem; druga ofiara Gedeona), do ustanowienia Eucharystii (Melchi-
sedech). do męki i śmierci Krzyżowej Chrystusa (Ofiarowanie Izaaka, Wąż miedziany, Mojżesz
wydobywa wodę ze skały, Jozue i Kaleb z winnym gronem, Eliasz i wdowa z Sarepty) i zapewne
24 G. Schiller. Ikonographie der christlichen Kunst, 2; Die Passion Jesu Christi. Giitersloh 1968, s. 117 n. i 121 п.;
E. Lucchesi Palli. G. Jaszai. Kreuzigung Christi, [w:] Lexikon der ehristlichen Ikonographie. II, Rom — Freiburg — Basel —
-Wien 1970, col. 621.
2? Aurelius Augustinus. De civitate Dei, [w:] PL. 41. col. 779; idem. Senno CCCXXXVL [w:] PL, 38. col. 1475.
F. Hofmann. Der Kirchenbegriff des hl. Augustinus in seinen Grundlagen und in seiner Entwieklung. Miinchen 1933, s. 136-147,
327 nn. i 390 nn.
26 de Lu bac. Corpus mysticum iprzyp. 9), passim.